Plattdüütsch Wöörbook for dat Ollnborger Land
Dat Plattdüütsche Wöörbook for dat Ollnborger Land (Originaltitel hoochdüütsch "Plattdeutsches Wörterbuch für das Oldenburger Land") is en plattdüütsch Wöörbook, dat 1941 in eerste Uplage vun Hermann Böning as Heft 7 in de Reege "Oldenburger Forschungen" for den Ollnborger Vereen for Landsgeschicht un Ollerdomskunne rutgeven wurrn is. Midderwielen gifft dat dor de veerte Uplage vun, rutkamen 1998 mank de Oldenburger Forschungen, Neue Folge, Band 7 un noch mol dörgahn un en beten wat wieter maakt vun Jürgen Lange, Hans-Joachim Mews un Dieter Stellmacher.
De Mundorten
[ännern | Bornkood ännern]In dat plattdüütsche Wöörbook finnt sik de dree wichtigsten Mundorten vun dat Ollnborger Land: de noordollnborgsche, de in de Landkreise Ollnborg, Ammerland un Wersermasch snackt warrt, de jeversche, de in'n Landkreis Freesland praat warrt un de süüdollnborgsche, as de in de Landkreise Cloppenborg un Vechte snackt warrt. Düsse Mundorten weert in dat Wöörbook so unner brocht: In den grottsten Deel I. (Noordollnborg) steiht de Woortschatz vun de ole Graafschop Ollnborg in. De sunnerlichen jeverschen Utdrücke sünd dor in kenntekent mit (Jv.). In den lüttjeren Deel II. (Süüdollnborg) staht bloß Wöör in, de in Noordollnborg fehlt oder de dor ganz anners klingt. Se sünd in de Mundoort schreven, de in de Gemarken vun Dinklaoge un Essen tohuse is. Se stimmt wiethen mit de Mundorten vun dat Ossenbrugger Artland overeen. Annere Mundorten, so as de annerwegens in dat Ollnborger Mönsterland snackt warrt, höört sik ganz anners an un kennt ok annere Wöör. Dor höört sunnerlich de Dialekt vun Damme to, de in dat Wöörbook nich upnahmen wurrn is. Mank de Spraken vun de olen Ollnborger Gemarken blievt noch de freeschen Mundorten vun dat Saterland (Saterfreesch) un vun dat Eiland Wangerooge buten vor.
Wo dat mit dat Wöörbook up afsehn is
[ännern | Bornkood ännern]De Sammlung hett dat dor up afsehn, dat Vergeten vun den olen Plattdüütschen Woortschatz up to holen. Vundeswegen sünd all Wöör utlaten wurrn, de in Form un Bedüden ganz mit dat Hoochdüütsche overeen gaht, as Bank, rund, richten usw. Ok Familien- un Vornaams sünd utlaten wurrn. De Rutgever seeg dat as wichtigste Upgave an, dor gegen an to stüern, dat groten Deele vun dat Spraakgoot verswinnen dö. Dor gung em dat sunnerlich um twee Gruppen bi: 1. Wöör, de up Platt (noch) anners wat bedüden doot, as up Hoochdüütsch. As Bispeele weert in't Woort vorweg angeven: gemeen= gemein un ok leutselig. Gemack = Gemach un ok Bequemlichkeit. Gemaak = Erzeugnis un ok Erlös, Gewinn. 2. de veelen Wöör, de ganz anners utseht un klingt as up Hoochdüütsch. As Bispeele weert angeven höwen, gau, gojen, biester un annere. Böning meent, düsse Wöör weern nu de Karn vun de plattdüütsche Spraken, so to seggen ehr „egen Besitt“. Dor will he sunnerlich up kieken un düsse Wöör will he ok sunnerlich bewohren.
Wie dat Wöörbook tostanne kamen is
[ännern | Bornkood ännern]Hermann sien Vadder Adolf ( storven 1913) harr al allerhand plattdüütsche Wöör un Utdrück ut sien Heimat sammelt. Professer Bernhard Winter un de Hööftlehrer Friedrich Koopmann hefft düsse Sammeln överarbeit un in dat Johr 1932 ünner den Naam „Ene plattdütsche Wöerkiste ut’n Ollnborger Lanne, sammelt un upsett’ van weiland Kosten Böning, Koster Friderik Koopmann, Berend Winter un noch wecke anner“ rutgeven. As Hermann Böning in Rohstand güng, hett he düt Book as Grundlaag nahmen un tein Johr an en neet Wöörbook arbeit.