Präkambrium

Dat Präkambrium (vun’t lat. prae „vör“ un „Kambrium“) is en Böverbegreep vör all eerdhistorische Tieten, de wieter as dat Kambrium torüch leegt un dormit in de Geoloogsch Tietskala ünner dat Äon vun’t Phanerozoikum staht. Dat Präkambrium umfaat dormit de dree eerdhistorischen Äonen Hadaikum, Archaikum un Proterozoikum, wat tosamen en Tietruum vun veer Milliarden Johr (Ga) utmaakt. Dat is vun de Tiet an, as de Eer vör ruchweg 4,55 Ga entstahn is bit to’n Anfang vun’t Kambrium vör ungefähr 543 Millionen Johren.

Dat Leven entsteiht

Woans dat Leven op de Eer tostannen kamen is, dorto gifft dat blots verscheeden Annahmen. Opstunns künnen aver solke Vörgäng in de Natur noch nich beobacht un ok nich in Experimenten dorstellt warrn. Fast steiht, dat in dat fröhe Präkambrium op de Eer noch ganz annere cheemsch un klimaatsch Bedingen heerscht hebbt as in dat latere Präkambrium. De Wetenschopplers vermoodt, dat sik dat Leven villicht in de Oorsupp dör cheemsch Reakschoon billt hebben künn (kiek ok: Miller-Urey-Experiment). Dorneven gifft dat Theorien to de Annahm, dat dat Leven dör den Impakt vun en Asteroid oder Komeet tostannen kamen is, btw. enkelte Aminosüren oder sogor lebennig Zellen mit disse Steenbrocken ut dat Weltall op de Eer kamen sünd (Panspermie).

In dat Präkambrium hebbt sik de eersten Leevwesen entwickelt, wovun aver blots en poor wenige Fossilen erhollen sünd as t. B. de Cyanobakterien. De Tietafsnitt vun’t Präkambrium, worut Fossilen bekannt sünd, warrt manchmol ok as Kryptozoikum betekent un vun dat Azoikum afgrenzt, wobinnen wohrschienlich noch keen Leven geben hett op de Eer.

Eerste Leevwesen

Den Tietpunkt, wannehr nu nipp un nau de Enwickeln vun’t Leven losgahn is, weet nümms. Man Stenen, de ungefähr 3,8 Ga oolt sünd un op Eilannen westlich vun Gröönland funnen worrn sünd, wiest op en orgaansch Entstahn hen. Butendem gifft dat goot erhollen fossile Bakterien – as Stromatolithen versellschoppte Blaugröönalgen (Cyanobakterien) – mit en Öller vun 3,46 Ga, de in Westaustralien funnen worrn sünd. In de sülve Gegend geev dat noch en Fund, de op Bakterien henwiesen deit, de nochmol 100 Millionen Johr öller sünd. An’n End vun dat Präkambrium gifft dat aver en ganze Reeg vun goot erhollen Henwiesen op fröhe Oorden.

To’n end vun’t Präkambrium sünd ok mehrzellig Organismen tostannen kamen, de to’n Deel as Vörlöper vun hüüt noch bestahnde Organismengruppen rekent warrt as de Schwämm (Porifera) un Netteldeertken (Cnidaria). To’n Deel sünd se aver ok blots swor oder gor nich in de hüüt bekannten Boplaans vun de Leevwesen intoorden. Fundsteden vun präkambirsche Formatschonen sünd roor op de Eer, ok wiel de ollen Stenen faken mehrmols dör tektonisch Vörgäng överprägt un ümformt warrt. De Naam vun de Ediacara-Fauna kummt vun en Gemeenschap vun Leevwesen ut dat late Präkambrium. Dat is de Ediacara-Formatschoon vun de Flinderskeed in Australien, wovun entsprekend Formatschonen ok in Kanada un in Namibia vörkamt. Disse letzte Afsnitt vun’t Präkambrium warrt as Ediacarium betekent (bit 2004 ok as Vendium, wona t. B. de Vendobionten nöömt sünd).

Geologie

En Grootdeel vun de Stenen op de Eer sünd plutonisch oder vulkaansch entstahn un later denn faken dör Metamorphoos düchtig ümwannelt worrn. In dat Präkambrium sünd de meisten Graniten entstahn. Disse Stenen sünd an eenige Öört teemlich riek an Lagersteden (Gold, Kopper, Nickel, Iesen u. a.), de weertschaplich wat afsmieten doot..

Eerddelen un Klima

De Fundöört vun de Fossilen vun de Ediacara-Fauna leegt vundaag op verscheeden Eerddelen. Dör de stratigraafschen Ergeevnissen gellt vundaag as kloor, dat dormols de ganzen Landmassen to een „Superkontinent“ verbunnen wesen sünd, de Rodinia nöömt warrt. Sporen vun Gletschers in Namibia un Kanada snackt ok vör een oder mehrere weltwiete Iestieten in’t Präkambrium („Sneeball Eer“). Eerst de Övergang to en warmeret Klima hett denn de Kambrische Explosion (beter as Kambrische Radiatschoon to beteken) mööglich maakt.

Kiek ok

• Eerdhistorie
• Eerdentstahn
• Geoloogsch Tietskala
• Historische Geologie