पी. वी. नरसिंह राव

पी. वी. नरसिंह राव
पी. वी. नरसिंह राव
	Rao in 1992
९ औं भारतका प्रधानमन्त्री
	कार्यकाल; २१ जुन १९९१ – १६ मे १९९६
राष्ट्रपति	आर. वेंकटरमन; शंकर दयाल शर्मा;
पूर्वाधिकारी	चंद्रशेखर
उतराधिकारी	अटल बिहारी वाजपेयी
रक्षा मंत्री
	कार्यकाल; ६ मार्च १९९३ – १६ मे १९९६
प्रधानमन्त्री	आफैं
पूर्वाधिकारी	शंकरराव चव्हाण
उतराधिकारी	प्रमोद महाजन
	कार्यकाल; ३१ डिसेम्बर १९८४ – २५ सेप्टेम्बर १९८५
प्रधानमन्त्री	राजीव गान्धी
पूर्वाधिकारी	राजीव गान्धी
उतराधिकारी	शंकरराव चव्हाण
११ औं केन्द्रीय विदेश मन्त्री
	कार्यकाल; ३१ मार्च १९९२ – १८ जनवरी १९९४
प्रधानमन्त्री	आफैं
पूर्वाधिकारी	माधवसिंह सोलंकी
उतराधिकारी	दिनेश सिंह
	कार्यकाल; २५ जुन १९८८ – २ डिसेम्बर १९८९
प्रधानमन्त्री	राजीव गान्धी
पूर्वाधिकारी	राजीव गान्धी
उतराधिकारी	वि.पी. सिंह
	कार्यकाल; १४ जनवरी १९८० – १९ जुलाई १९८४
प्रधानमन्त्री	इन्दिरा गान्धी
पूर्वाधिकारी	श्याम नन्दन प्रसाद मिश्र
उतराधिकारी	इन्दिरा गान्धी
१८ औं केन्द्रीय गृह मन्त्री
	कार्यकाल; १२ मार्च १९८६ – १२ मे १९८६
प्रधानमन्त्री	राजीव गान्धी
पूर्वाधिकारी	शंकरराव चव्हाण
उतराधिकारी	सरदार बुटा सिंह
	कार्यकाल; १९ जुलाई १९८४ – ३१ डिसेम्बर १९८४
प्रधानमन्त्री	इन्दिरा गान्धी; राजीव गान्धी;
पूर्वाधिकारी	प्रकाशचन्द्र सेठी
उतराधिकारी	शंकरराव चव्हाण
चौथो आन्ध्र प्रदेशका मुख्यमन्त्री
	कार्यकाल; ३० सेप्टेम्बर १९७१ – १० जनवरी १९७३
राज्य प्रमुख	खंडुभाई कासनजी देसाई
पूर्वाधिकारी	कासु ब्रह्मानन्द रेड्डी
उतराधिकारी	राष्ट्रपति शासन
संसद सदस्य, लोकसभा
	कार्यकाल; १५ मे १९९६ – ४ डिसेम्बर १९९७
पूर्वाधिकारी	गोपीनाथ गजपति
उतराधिकारी	जयंती पटनायक
निर्वाचन क्षेत्र	बरहमपुर (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र)
	कार्यकाल; २० जुन १९९१ – १० मे १९९६
पूर्वाधिकारी	गंगुला प्रथापा रेड्डी
उतराधिकारी	भूमा नागी रेड्डी
निर्वाचन क्षेत्र	नन्दयाल (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र)
	कार्यकाल; ३१ डिसेम्बर १९८४ – १३ मार्च १९९१
पूर्वाधिकारी	बर्वे जतिराम चित्रम
उतराधिकारी	तेजसिंह राव भोस्ले
निर्वाचन क्षेत्र	रामटेक (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र)
	कार्यकाल; २३ मार्च १९७७ – ३१ डिसेम्बर १९८४
पूर्वाधिकारी	'निर्वाचन क्षेत्र स्थापना'
उतराधिकारी	चेन्दुपातला जङ्गा रेड्डी
निर्वाचन क्षेत्र	हानामकोंडा (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र)
विधानसभा सदस्य, आंध्र प्रदेश
	कार्यकाल; १९५७–१९७७
पूर्वाधिकारी	गुलकोटा श्रीरामुलु
उतराधिकारी	चन्द्रपतला नारायण रेड्डी
निर्वाचन क्षेत्र	मन्थनी विधानसभा क्षेत्र
व्यक्तिगत विवरण
जन्म	२८ जुन १९२१; लकनेपल्ली, हैदराबाद राज्य, ब्रिटिश भारत ; (वर्तमान दिन तेलंगाना, भारत)
मृत्यु	२३ डिसेम्बर २००४ (उमेर ८३); नयाँ दिल्ली, दिल्ली, भारत
स्मारक	Gyan Bhumi
राजनीतिक दल	भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस
जीवन साथी	सत्यम्मा (वि १९३१; मृत्यु १९७०)
सन्तान(हरू)	८
मातृ शिक्षाप्रतिष्ठान	ओस्मानिया विश्वविद्यालय (BA); मुम्बई विश्वविद्यालय; नागपुर विश्वविद्यालय (LL.M.);
पेशा	वकिल; राजनीतिज्ञ; लेखक;
पुरस्कार	भारत रत्न (२०२४)

पामुलापति वेंकट नरसिम्हा राव (जन्म- २८ जून, १९२१, मृत्यु- २३ डिसेम्बर, २००४) भारतका पूर्व प्रधानमन्त्री थिए । उहाँ भारतको अर्थतन्त्रमा उदारवादी सुधारहरू परिचय गराउनका लागि परिचित हुनुहुन्छ।^[१]^[२]^[३]

प्रारम्भिक जीवन

पी.वी.नरसिम्हा रावको जन्म २८ जुन १९२१ मा हालको तेलंगाना (तत्कालीन हैदरावाद राज्यको भाग) को वारंगल जिल्लाको नरसम्पेट मण्डलको लकनेपल्ली गाउँमा एक तेलुगु नियोगी ब्राह्मण परिवारमा भएको थियो।^[४]^[५]^[६] उनका बुबा सीताराम राव र आमा रुक्मा बाई कृषि परिवारका थिए।^[७] पछि, उनलाई पामुलापर्थी रंगा राव र रुक्मिनाम्माले धर्मपुत्री बनाएका थिए र उनी तीन वर्षको हुँदा वर्तमान तेलंगानाको हनमकोंडा जिल्लाको भीमदेवरपल्ले मण्डलको गाउँ वांगारामा ल्याइयो।^[६]^[५]^[८] पी.वी. भनेर चिनिने, उनले आफ्नो प्राथमिक शिक्षा हनमकोंडा जिल्लाको भीमदेवरापल्ली मण्डलको कटकुरु गाउँमा आफ्नो नातेदार गब्बेता राधाकिशन रावको घरमा बसेर र उस्मानिया विश्वविद्यालयको कला कलेजमा स्नातक डिग्रीको लागि अध्ययन गरेर पूरा गरे। उनी सन् १९३० को दशकको उत्तरार्धमा हैदराबाद राज्यमा वन्दे मातरम् आन्दोलनको हिस्सा थिए। उनी पछि हिसलप कलेज गए, जुन अहिले नागपुर विश्वविद्यालय अन्तर्गत छ, जहाँ उनले कानूनमा स्नातकोत्तर गरे।^[९] उनले बम्बई विश्वविद्यालय (अहिले मुम्बई) को पुणेको फर्ग्युसन कलेज बाट कानून पूरा गरे।^[५]

उनका टाढाका भाइ पामुलापर्थी सदाशिव राव, राजा नरेन्द्र,देवुलपल्ली दामोदर राव र पी.वी. १९४० मा "काकतिया पत्रिका" नामक तेलुगु साप्ताहिक पत्रिका सम्पादन गर्नुभयो।^[१०] पी.वी. र सदाशिव रावले 'जय-विजया' उपनाम अन्तर्गत लेखहरू मा योगदान गरे।^[१०]^[११]उनले सन् १९६८ देखि १९७४ सम्म आन्ध्र प्रदेशमा तेलुगु एकेडेमीको अध्यक्षको रूपमा सेवा गरे।^[५]

साहित्य र कम्प्युटर सफ्टवेयर (कम्प्यूटर प्रोग्रामिङ सहित) जस्ता विभिन्न विषयहरूमा (राजनीति बाहेक) उनको व्यापक रुचि थियो।^[१२]उनी १७ वटा भाषा बोल्थे ।

रावको सन् २००४ मा हृदयघातका कारण नयाँ दिल्लीमा निधन भएको थियो । उनको हैदराबाद मा दाहसंस्कार गरिएको थियो। ^[१३]

प्रधानमन्त्री

उदारीकरण

भारतमा चार दशकदेखि लाइसेन्स राज प्रणाली लागू थियो । प्रधानमन्त्री पीवी नरसिम्हा राव र वित्तमन्त्री मनमोहन सिंह लगायत कांग्रेसकाका धेरै सदस्यहरू उदारीकरणका बलियो समर्थक थिए र यी परिवर्तनहरू लागू गर्नमा प्रमुख भूमिका खेलेका थिए। १९९१ मा, प्रधानमन्त्री नरसिंह राव, जो उद्योग मन्त्री पनि थिए, भारतमा उदारीकरणको नीति सुरु गरे। यो नीतिले अर्थतन्त्रमा सरकारी हस्तक्षेप घटाउने र आर्थिक समस्याको बजारमा आधारित समाधानलाई प्रवर्द्धन गर्ने लक्ष्य राखेको थियो । ^[१४]

सन् १९९१ पछि ल्याइएका सुधार नीतिहरूले धेरै आर्थिक प्रतिबन्धहरू हटाइए। मदिरा, सूर्तिजन्य पदार्थ, खतरनाक रसायन, औद्योगिक विस्फोटक पदार्थ, इलेक्ट्रोनिक्स, एयरोस्पेस र औषधि बाहेक लगभग सबै उत्पादन वर्गका लागि औद्योगिक इजाजतपत्र खारेज गरियो।

भारतीय आणविक कार्यक्रम का पिता

कलाम सम्झन्छन् कि "चुनावको नतिजा उनले सोचेको भन्दा धेरै फरक थियो" किनकि उनलाई परीक्षण नगर्न आदेश दिए। भाजपाका अटल बिहारी वाजपेयीले १६ मे १९९६ मा प्रधानमन्त्रीको पदभार ग्रहण गरे। नरसिंह राव, अब्दुल कलाम र आर चिदम्बरम नयाँ प्रधानमन्त्रीलाई भेट्न गएका थिए "ताकि" कलामको भनाइमा, "यस्तो धेरै महत्त्वपूर्ण कार्यक्रमको सहज अधिग्रहण हुन सक्छ"।^[१५]

रावलाई थाहा थियो कि उनीसँग प्रतिबन्धहरू लाग्नु अघि परीक्षण गर्ने एउटा मात्र मौका थियो, अर्थात्, उनले डिसेम्बर 1995 मा परम्परागत आणविक बम र अप्रिल 1996 मा हाइड्रोजन बम छुट्टाछुट्टै परीक्षण गर्न सकेनन्। शेखर गुप्ता - जसको राव र आणविक टोलीमा अभूतपूर्व पहुँच थियो - अनुमान गर्दछन: "सन् १९९५ को उत्तरार्धमा, रावका वैज्ञानिकहरूले उनलाई थप ६ महिना लाग्ने बताए। उनीहरूले केही हतियार परीक्षण गर्न सक्छन् तर अरू... थर्मोन्यूक्लियर इत्यादि होइन। त्यसैले रावले परीक्षणको लागि प्रारम्भिक कदम चाल्न थाले, त्यसपछि परीक्षण गर्ने इरादा बिना।"

राष्ट्रिय चुनाव मे १९९६ मा हुने तय भएको थियो र रावले अर्को दुई महिना प्रचारप्रसारमा बिताए। ८ मे २१:०० मा अब्दुल कलामलाई तत्काल प्रधानमन्त्रीसँग भेट्न भनियो । रावले उनलाई भने, "कलाम, एन-टेस्टको लागि परमाणु ऊर्जा विभाग र तपाईंको टोलीसँग तयार रहनुहोस् र म तिरुपति जाँदैछु। तपाइँ परीक्षणको साथ अगाडि बढ्नको लागि मेरो प्राधिकरणको लागि पर्खनुहोस्। DRDO-DAE टोलीहरू कार्यको लागि तयार हुनुपर्छ।" रावले राष्ट्रिय आणविक सुरक्षा र ब्यालिस्टिक मिसाइल कार्यक्रमलाई बलियो बनाउनुभयो। उनको प्रयासको फलस्वरूप सन् १९९८ को पोखरण आणविक परीक्षण भयो ।

राव भारतको आणविक कार्यक्रमका "सच्चा पिता" थिए। वाजपेयीले भनेका छन्, मे १९९६ मा, आफूले रावलाई प्रधानमन्त्री बनाएको केही दिनपछि, "रावले मलाई बम तयार भएको बताए। मैले विस्फोट मात्रै गराए।"

"सामग्री तयार हे," रावले भनेका थिए। ("सामग्रीहरू तयार छन्।") "तपाईं अगाडि बढ्न सक्नुहुन्छ।" तत्कालीन प्रधानमन्त्री रावले डिसेम्बर १९९५ मा आणविक हतियार परीक्षण गर्न चाहेका थिए भन्ने परम्परागत कथा थियो । अमेरिकीहरूले समातेका थिए, र राव आफ्नो इच्छा अनुसार विचलित भएका थिए। तीन वर्षपछि, प्रधानमन्त्री अटल बिहारी वाजपेयीले राजस्थानको चम्किरहेको बालुवा मुनि पाँच आणविक परीक्षणको आदेश दिएर आफ्नो पार्टीको चुनावी वाचा पूरा गरे।^[१५]

लातुर भूकम्प

सन् १९९३ मा महाराष्ट्रको लातूर भूकम्पले झण्डै १० हजार मानिसको ज्यान लियो र लाखौं विस्थापित भए ।^[१६]रावलाई आधुनिक प्रविधि र स्रोतसाधन प्रयोग गरी पीडित जनतालाई राहत दिन र आर्थिक पुनर्निर्माणका योजनाहरू सञ्चालन गर्नका लागि ठूला राहत कार्यहरू आयोजना गरेकोमा धेरैले प्रशंसा गरेका थिए।^[१७]

पुरुलिया हतियार ड्रप केस

नरसिंह रावलाई 1995 पुरुलिया हतियार ड्रप केसका आरोपीहरूलाई सुरक्षित बाहिर निकाल्न सहयोग गरेको आरोप लगाइएको थियो।^[१८] यद्यपि, यो कहिल्यै प्रमाणित भएन।

व्यक्तिगत जीवन

सन् १९३१ मा, १० वर्षीय नरसिम्हा रावले आफ्नै समुदायको र समान पृष्ठभूमिको परिवारबाट आएकी आफ्नै उमेरकी केटी सत्यम्मासँग विवाह गरे।^[१९] उनीहरुले जीवनभर विवाह गरेका थिए । श्रीमती सत्यम्मा १ जुलाई १९७० मा मृत्यु भयो।

दम्पतीका तीन छोरा र पाँच छोरी थिए। उनीहरुको जेठो छोरा पी.वी. रंगा राव, कोटला विजय भास्कर रेड्डीको मन्त्रिपरिषद्मा शिक्षा मन्त्री र वारंगल जिल्लाको हानामकोंडा विधानसभा निर्वाचन क्षेत्रबाट दुई कार्यकालका लागि विधान सभा सदस्य थिए। दोस्रो छोरा, पी.वी. राजेश्वर राव, सिकन्दराबाद (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र) बाट ११ औं लोकसभा (१५ मे १९९६ - ४ डिसेम्बर १९९७) का सांसद थिए।^[२०]^[२१] उनको तेस्रो छोरा P.V. प्रभाकर राव हुन ।

नरसिम्हा रावका पाँच छोरीहरू श्रीमती एन.शारदा देवी, श्री एन वेंकट कृष्ण रावकी पत्नी; श्रीमती के. सरस्वती देवी, के. सरथचन्द्र रावकी पत्नी; श्रीमती एस वाणी देवी, श्री एस दिवाकर रावकी पत्नी; श्रीमती विजया सोमयाजी, श्री रामकृष्ण सोमयाजीकी पत्नी; र श्रीमती के. जया देवी, श्री के. रेवती नन्दनकी पत्नी।

मृत्यु

रावलाई ९ डिसेम्बर २००४ मा हृदयघात भयो र उनलाई अखिल भारतीय चिकित्सा विज्ञान संस्थान लगियो जहाँ उनको १४ दिनपछि ८३ वर्षको उमेरमा मृत्यु भयो।^[२२]^[२३] उनको अन्त्येष्टिमा भारतका प्रधानमन्त्री मनमोहन सिंह, गृहमन्त्री शिवराज पाटिल, भारतीय जनता पार्टी (भाजपा)का अध्यक्ष लालकृष्ण आडवाणी, रक्षामन्त्री प्रणव मुखर्जी, वित्तमन्त्री पी. चिदम्बरम र अन्य धेरै गणमान्य व्यक्तिहरू अन्य अन्य धेरै गणमान्य व्यक्ति नेताहरू सहभागी भएका थिए। राव लामो समयदेखि विधुर हुनुहुन्थ्यो, किनकि उनकी श्रीमतीको सन् १९७० मा मृत्यु भयो र उनी आफ्ना आठ छोराछोरीहरू बाँचेका थिए।^[२४] सन् २००५ मा ज्ञानभूमि भनेर चिनिने जग्गामा १.२ हेक्टर (२.९ एकड) विकसित सञ्जिवैया पार्कको छेउमा रहेको पी.वी. नरसिम्हा रावको लागि एउटा स्मारक निर्माण गरिएको थियो। ^[२५] तेलंगाना सरकारले २०१४ मा उनको जन्मदिनलाई तेलंगाना राज्य समारोहको रूपमा मनाउने घोषणा गरेको थियो।^[२६] उनको निधनमा सात दिने राजकीय शोक घोषणा गरिएको छ ।^[२७]

सन्दर्भ सामग्रीहरू

↑ Dean, Adam (२०२२), "India's Middle Path: Preventive Arrests and General Strikes", Opening Up by Cracking Down: Labor Repression and Trade Liberalization in Democratic Developing Countries, Political Economy of Institutions and Decisions (Cambridge University Press): 86–112, आइएसबिएन 978-1-108-47851-9, डिओआई:10.1017/9781108777964.006, मूलबाट ९ फेब्रुअरी २०२४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ अक्टोबर २०२२।
↑ "PV Narasimha Rao Remembered as Father of Indian Economic Reforms", voanews.com (VOA News), २३ डिसेम्बर २००४, मूलबाट २ जुलाई २०१२-मा सङ्ग्रहित।
↑ उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; Narasimha Rao was father of economic reform: Pranab नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन
↑ Reddy 1993, पृष्ठ 35.
↑ ^५.० ^५.१ ^५.२ ^५.३ "P.V. Narasimha Rao", britannica.com, १७ मे २०२३, मूलबाट २ जुन २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ अप्रिल २०२०।
↑ ^६.० ^६.१ "People hail decision on PV's birth anniversary", The Hindu, २५ जुन २०१४, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१९।
↑ Aggarwala, Adish C. (१९९५), P.V. Narasimha Rao, Scholar Prime Minister, Amish Publications, पृ: 215, 298, आइएसबिएन 978-81-900289-1-2, मूलबाट ९ फेब्रुअरी २०२४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ मे २०२२, "His father Mr. Sitarama Rao and mother Mrs. Rukma Bai. With his wife Mrs. Satyamma"
↑ Sitapati 2016.
↑ "Shri P. V. Narasimha Rao", pmindia.gov.in, मूलबाट १ सेप्टेम्बर २०२०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ अप्रिल २०२०।
↑ ^१०.० ^१०.१ "Pamulaparthi Sadasiva Rao", M. Rajagopalachary, Pamulaparthi Sadasiva Rao Memorial Endowment Lecture, kakatiyapatrika.com, मूलबाट ३ डिसेम्बर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०१०। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ३ डिसेम्बर २०१३ मिति
↑ "With PV", kakatiyapatrika.com, ३१ अक्टोबर २००९, मूलबाट १३ जुलाई २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०१०। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १३ जुलाई २०११ मिति
↑ "The meek inheritor", India Today, १५ जुलाई १९९१, मूलबाट १७ नोभेम्बर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १७ नोभेम्बर २०१३, "Rao was one of the first converts to the new technology. Today, he is so adept with the machines that along with the 10 Indian and four foreign languages, Rao has also taught himself some computer languages and is now able to programme them."
↑ "Narasimha Rao cremated", thehindubusinessline.com, २६ डिसेम्बर २००४, मूलबाट ३० सेप्टेम्बर २००७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ अप्रिल २००७।
↑ Address by Mr. Somak Ghosh वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००६-०५-१९ मिति
↑ ^१५.० ^१५.१ Sitapati, Vinay (१ जुलाई २०१६), "Narasimha Rao, not Vajpayee, was the PM who set India on a nuclear explosion path", Scroll.in, मूलबाट ३० मे २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ मे २०२२।
↑ "Latur EarthQuake of 30 September 1993", मूलबाट ७ मार्च २००५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १७ फेब्रुअरी २००७। . imd.ernet.in.
↑ "PV Narsimha Rao – IIFL", Indiainfoline, मूलबाट २१ अक्टोबर २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ अक्टोबर २०१९।
↑ "Purulia arms drop had govt sanction: Davy | India News – Times of India", The Times of India, २९ अप्रिल २०११, मूलबाट १८ अगस्ट २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१९।
↑ Sitapati, Vinay (२०१८), The Man who Remade India: A Biography of P.V. Narasimha Rao (अङ्ग्रेजीमा), Oxford University Press, पृ: १६, आइएसबिएन 978-0-19-069285-8, मूलबाट ९ फेब्रुअरी २०२४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ११ मार्च २०२२।
↑ "Biographical Sketch of P.V. Rajeshwar Rao", Parliament of India, मूलबाट १२ अगस्ट २०१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०१०।
↑ "Sri. P.V.Rajeswara Rao", Matrusri Institute of P.G. Studies, मूलबाट २१ जुलाई २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०१०। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २१ जुलाई २०११ मिति
↑ Narasimha Rao passes away at the age of 83. Hindu.com (24 December 2004). Retrieved 10 July 2012.
↑ Sitapati, Vinay, "Day after Babri Masjid demolition, Narasimha Rao kept tabs on Sonia Gandhi courtesy the IB" (24 June 2016), The INdian Express, मूलबाट १३ अगस्ट २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २२ अगस्ट २०१६।
↑ Nation bids adieu to Narasimha Rao. The Hindu.
↑ PVNARASIMHARAO वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ७ अप्रिल २०२३ मिति, The Hindu, 29 June 2017
↑ "PVNR Birth Celebrations a State function", Deccan-Journal, मूलबाट १४ जुलाई २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २३ जुन २०१४।
↑ "Welcome to Embassy of India, Washington D C, USA", Welcome to Embassy of India, Washington D C, USA, ८ फेब्रुअरी २०२४, मूलबाट २९ जुलाई २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ९ फेब्रुअरी २०२४।

यी पनि हेर्नुहोस्

[1] Dean, Adam (२०२२), "India's Middle Path: Preventive Arrests and General Strikes", Opening Up by Cracking Down: Labor Repression and Trade Liberalization in Democratic Developing Countries, Political Economy of Institutions and Decisions (Cambridge University Press): 86–112, आइएसबिएन 978-1-108-47851-9, डिओआई:10.1017/9781108777964.006, मूलबाट ९ फेब्रुअरी २०२४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ अक्टोबर २०२२।

[2] "PV Narasimha Rao Remembered as Father of Indian Economic Reforms", voanews.com (VOA News), २३ डिसेम्बर २००४, मूलबाट २ जुलाई २०१२-मा सङ्ग्रहित।

[Narasimha_Rao_was_father_of_economic_reform:_Pranab-3] उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; Narasimha Rao was father of economic reform: Pranab नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन

[FOOTNOTEReddy199335-4] Reddy 1993, पृष्ठ 35.

[britannica-5] ५.० ^५.१ ^५.२ ^५.३ "P.V. Narasimha Rao", britannica.com, १७ मे २०२३, मूलबाट २ जुन २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ अप्रिल २०२०।

[thehindu.com-6] ६.० ^६.१ "People hail decision on PV's birth anniversary", The Hindu, २५ जुन २०१४, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१९।

[7] Aggarwala, Adish C. (१९९५), P.V. Narasimha Rao, Scholar Prime Minister, Amish Publications, पृ: 215, 298, आइएसबिएन 978-81-900289-1-2, मूलबाट ९ फेब्रुअरी २०२४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ मे २०२२, "His father Mr. Sitarama Rao and mother Mrs. Rukma Bai. With his wife Mrs. Satyamma"

[FOOTNOTESitapati2016-8] Sitapati 2016.

[pmindia-9] "Shri P. V. Narasimha Rao", pmindia.gov.in, मूलबाट १ सेप्टेम्बर २०२०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ अप्रिल २०२०।

[kakatiya1-10] १०.० ^१०.१ "Pamulaparthi Sadasiva Rao", M. Rajagopalachary, Pamulaparthi Sadasiva Rao Memorial Endowment Lecture, kakatiyapatrika.com, मूलबाट ३ डिसेम्बर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०१०। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ३ डिसेम्बर २०१३ मिति

[kakatiya2-11] "With PV", kakatiyapatrika.com, ३१ अक्टोबर २००९, मूलबाट १३ जुलाई २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०१०। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १३ जुलाई २०११ मिति

[The_meek_inheritor-12] "The meek inheritor", India Today, १५ जुलाई १९९१, मूलबाट १७ नोभेम्बर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १७ नोभेम्बर २०१३, "Rao was one of the first converts to the new technology. Today, he is so adept with the machines that along with the 10 Indian and four foreign languages, Rao has also taught himself some computer languages and is now able to programme them."

[13] "Narasimha Rao cremated", thehindubusinessline.com, २६ डिसेम्बर २००४, मूलबाट ३० सेप्टेम्बर २००७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ अप्रिल २००७।

[14] Address by Mr. Somak Ghosh वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००६-०५-१९ मिति

[scroll.in_810874-15] १५.० ^१५.१ Sitapati, Vinay (१ जुलाई २०१६), "Narasimha Rao, not Vajpayee, was the PM who set India on a nuclear explosion path", Scroll.in, मूलबाट ३० मे २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ मे २०२२।

[16] "Latur EarthQuake of 30 September 1993", मूलबाट ७ मार्च २००५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १७ फेब्रुअरी २००७। . imd.ernet.in.

[17] "PV Narsimha Rao – IIFL", Indiainfoline, मूलबाट २१ अक्टोबर २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ अक्टोबर २०१९।

[18] "Purulia arms drop had govt sanction: Davy | India News – Times of India", The Times of India, २९ अप्रिल २०११, मूलबाट १८ अगस्ट २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१९।

[19] Sitapati, Vinay (२०१८), The Man who Remade India: A Biography of P.V. Narasimha Rao (अङ्ग्रेजीमा), Oxford University Press, पृ: १६, आइएसबिएन 978-0-19-069285-8, मूलबाट ९ फेब्रुअरी २०२४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ११ मार्च २०२२।

[raj1-20] "Biographical Sketch of P.V. Rajeshwar Rao", Parliament of India, मूलबाट १२ अगस्ट २०१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०१०।

[raj2-21] "Sri. P.V.Rajeswara Rao", Matrusri Institute of P.G. Studies, मूलबाट २१ जुलाई २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०१०। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २१ जुलाई २०११ मिति

[22] Narasimha Rao passes away at the age of 83. Hindu.com (24 December 2004). Retrieved 10 July 2012.

[23] Sitapati, Vinay, "Day after Babri Masjid demolition, Narasimha Rao kept tabs on Sonia Gandhi courtesy the IB" (24 June 2016), The INdian Express, मूलबाट १३ अगस्ट २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २२ अगस्ट २०१६।

[24] Nation bids adieu to Narasimha Rao. The Hindu.

[25] PVNARASIMHARAO वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ७ अप्रिल २०२३ मिति, The Hindu, 29 June 2017

[26] "PVNR Birth Celebrations a State function", Deccan-Journal, मूलबाट १४ जुलाई २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २३ जुन २०१४।

[27] "Welcome to Embassy of India, Washington D C, USA", Welcome to Embassy of India, Washington D C, USA, ८ फेब्रुअरी २०२४, मूलबाट २९ जुलाई २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ९ फेब्रुअरी २०२४।

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]

[१४]

[१५]

[१६]

[१७]

[१८]

[१९]

[२०]

[२१]

[२२]

[२३]

[२४]

[२५]

[२६]

[२७]