Het kralenspel

Hermann Hesse, foto Gret Widmann, 1927

Het kralenspel (Das Glasperlenspiel) (1943) is een utopische - en bildungsroman, het laatste werk en magnum opus van de Duitse auteur Hermann Hesse over het leven van Joseph Knecht in een afgescheiden republiek van intellectuelen, en de keuze tussen intellectuele - & wereldse leven. Hesse begon aan het werk in 1931 en publiceerde het in 1943. Het werd ook vernoemd in de motivatie voor de Nobelprijs voor de Literatuur die Hesse in 1946 ontving. De alternatieve titel is “Magister Ludi”, Latijn voor “meester van het spel”, een label voorzien voor het hoofdpersonage.

Plot

Het kralenspel vindt plaats in de 23ste eeuw, in een fictieve streek in Centraal Europa, waar technologisch en economisch leven tot het minimum beperkt worden en het geestelijk leven bloeit.

Hesse vermeldt terloops het politieke geweld in de 20e eeuw, maar zijn belangrijkste kritiek op die eeuw ligt in de naam die eraan gegeven wordt: het tijdperk van de Feuilleton, waar elke gebeurtenis aanleiding geeft tot een verwoed geschrijf, een intellectueel decadente periode waarin middelmatige reactiejournalistiek de onderzoeks - en beschouwelijke pers uit de weg ruimde.

In deze enclave woont onder meer een monastieke orde van intellectuelen die zich een tweevoudige missie oplegt: een kostschool voor jongens organiseren (met een gedetailleerde uitwerking van onderwijs en het intellectuele leven) en het kralenspel (een spel dat erom draait een intellectueel discours te houden door encylopedische linken te leggen, zo creatief mogelijk).

De roman vertelt het leven van een voornaam lid van de orde, Joseph Knecht, zoals verteld door de fictieve historicus van de orde. De roman kan dus doorgaan voor een Bildungsroman. Op een gegeven moment geeft de orde hem als beste speler van het Kralenspel de titel ‘Magister Ludi’ (‘meester van het spel’).

Het werk bestaat hoofdzakelijk uit polariteiten, zoals veel het geval is in de romans van Hesse. Vooral de relatie tussen Knecht en zijn leraar, de geleerde monnik Vader Jacobus, en die met zijn beste vriend op de kostschool, Plinio Desigori, de telg van een rijke familie. Op het einde van de studie treedt Knecht, de personificatie van de esthetiek en het intellectueel leven, de orde terwijl Designori terugkeert naar de wereld, de gefaalde verzoening tussen verstand en wereld.

De republiek van intellectuelen is praktisch een ivoren toren, een vervreemde gemeenschap binnen een grotere natie, volledig gewijd aan het streven van intellectuele doelen, en onbewust voor de problemen die zich in het leven buiten de grenzen voordoen.

Knecht twijfelt langzamerhand ook of de intellectueel begaafden wel het recht hebben zich te onttrekken aan ’s werelds problemen. Hij komt uiteindelijk tot de conclusie dat ze recht niet hebben en dat leidt bij hem tot een soort midlifecrisis. Als gevolg daarvan doet hij het ondenkbare: hij is niet langer Magister Ludi en vraagt de orde te verlaten, schijnbaar om toch van nut te zijn in de samenleving buiten de orde.

Een paar dagen later verdrinkt hij in een bergmeer bij een poging een zwemtocht te ondernemen waarvoor hij niet geschikt was. Tragisch genoeg maakte het leven in de enclave Knecht ongeschikt voor het leven in de werkelijke wereld. Toch kiest Knecht voor de wereld en niet de ivoren toren.

Personages

• Joseph Knecht : Het centrale karakter van dit boek
• De Muziekmeester : Knecht’s spirituele mentor die hem als kind begeleidt om toe te treden tot de elitescholen in de enclave.
• Plinio Designori : Knechts tegenpool in de buitenwereld
• Vader Jacobus : Knechts tegenpool in geloof (zou verwijzen naar de Zwitserse historicus Jacob Burckhardt)
• Thomas van der Trave : Joseph Knecht’s voorganger als Magister Ludi (zou verwijzen naar Thomas Mann, omdat die aan de Trave (rivier) is geboren)
• Fritz Tegularius: Een vriend van Knecht maar een voorbeeld van wat er kan worden van de intellectuelen wanneer ze afgescheiden blijven leven.

Het Kralenspel

Het denkbeeldige kralenspel speelt een hoofdrol in het leven van de monastieke orde, hoewel nooit goed duidelijk wordt waarover het gaat. De exacte regels van het spel zijn zo complex dat ze even moeilijk uit te leggen als te begrijpen zijn. Het volstaat te zeggen dat het spel spelen jaren van gedisciplineerde studie van muziek, wiskunde en cultuurgeschiedenis vergt. In essentie is het spel een abstracte synthese van alle kunsten en studies. Het spel blijft voortgaan doordat spelers niet vanzelfsprekende en doordachte linken, verbanden vinden tussen onderwerpen die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben. Het spel gaat over verschillende werelden en tijden, en heeft iets analoogs van het spel Go, maar dan zonder pionnen of symbolen. Het kralenspel bestaat echter vooral uit abstracte, gesproken formule’s, en het publiek houdt vooral van muziek en wiskundige elegantie.

Bibliografie

• Hermann Hesse, Het Kralenspel - poging tot een levensbeschrijving van Magister Ludi Josef Knecht gevolgd door Knechts nagelaten werken, Amsterdam: De Bezige Bij, 1998. ISBN 9023424972