Antarctica

Zie Antarctica (doorverwijspagina) voor andere betekenissen van Antarctica.

Antarctica

Antarctica is het continent rond de zuidpool van de Aarde. De benaming Antarctica komt af van ant-arktikos (ανταρκτικός), een Grieks woord voor "tegenover het noorden". In oppervlakte is het het vijfde continent, na Azië, Afrika, Noord-Amerika en Zuid-Amerika en voor Europa en Australië.

Antarctica wordt omringd door de Atlantische Oceaan, de Indische Oceaan en de Grote Oceaan (volgens de oude indeling in oceanen). Al de zeegebieden rond Antarctica, bezuiden de 60e breedtegraad, worden tegenwoordig benoemd als de Zuidelijke Oceaan (of Antarctische Oceaan). Het land en het water rond Antarctica wordt gezamenlijk aangeduid met de term Antarctis.

Antarctica is bijna volledig bedekt met een ijskap en het continent is het koudste gebied op Aarde. De laagste temperatuur ooit gemeten in een weerstation was bij het Vostokstation op 1000 kilometer van de Zuidpool: −89,2 °C (officieus −91 °C), Volgens metingen van de NASA is op 10 augustus 2010 op een hoogvlakte bij het midden van Antarctica een temperatuur van −93,2 °C waargenomen. Of dit kouderecord ook erkend gaat worden door de Wereld Meteorologische Organisatie is nog onbekend.

Antarctica is het continent met de laagste gemiddelde luchtvochtigheid. Van al het ijs op de wereld ligt 90% op Antarctica. De gemiddelde dikte van de ijskap bedraagt 2200 meter en op het dikste punt is het ijs zelfs 4776 meter dik.

Geografie

Kaart van Antarctica waarop het reliëf van de zeebodem ook te zien is

Topografische kaart van Antarctica na het verdwijnen van het ijs. Antarctica heeft er zo mogelijk 35 miljoen jaar geleden uitgezien, toen de aarde zich in een periode van warmte bevond.

Zie geografie van Antarctica voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Antarctica wordt in dit artikel gedefinieerd als:

• het Antarctisch vasteland, soms onderscheiden in Oost-Antarctica en West-Antarctica (inclusief het Antarctisch Schiereiland);
• de eilanden op het Antarctisch continentaal plat;
• eilanden die niet op het Antarctisch continentaal plat liggen maar gewoonlijk beschouwd worden als behorend tot Antarctica:
  • Zuidelijke Orkneyeilanden
  • Zuidelijke Shetlandeilanden
  • Zuid-Georgië en de Zuidelijke Sandwicheilanden
  • Bouveteiland
  • Heard en MacDonaldeilanden

Geschiedenis

Kaart van Antarctica uit 1912

Zie geschiedenis van Antarctica voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Hoewel er al veel eerder vermoedens bestonden over een zuidelijk continent, werd Antarctica pas in 1820 "ontdekt".

Tussen 1897 en 1899 werd voor het eerst overwinterd op Antarctica tijdens een Belgische expeditie onder leiding van Adrien de Gerlache met de Belgica.

Op 14 december 1911 bereikte de Noor Roald Amundsen als eerste de Zuidpool. Ook in 1911/1912 probeerde een Britse expeditie onder leiding van Robert Scott de Zuidpool te bereiken. Ze bereikten de Zuidpool nog wel in 1912, maar de deelnemers aan deze expeditie kwamen op de terugreis om het leven.

In december 1963 bereikte G.M.A. Brummer, luitenant ter zee 1e klasse, als eerste Nederlander de Zuidpool als navigator van een Amerikaans vliegtuig. Hij was als officier toegevoegd aan de Amerikaanse Taskforce 43 die met behulp van de ijsbreker USS Glacier Antarctica verkende.

Klimaat

Zie klimaat van Antarctica voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Antarctica is het koudste continent op aarde. Het binnenland heeft een lange en koude winter waarbij het gemiddeld −40 tot −60 °C is. In de korte zomer wordt het daar gemiddeld niet warmer dan −20 °C. Aan de kust en op het Antarctisch Schiereiland is het minder koud. In de winter is het daar gemiddeld −10 tot −30 °C, afhankelijk van de locatie, terwijl in de zomer de temperatuur gemiddeld iets onder tot rond het vriespunt ligt.

Weergemiddelden voor Antarctica

Maand	jan	feb	mrt	apr	mei	jun	jul	aug	sep	okt	nov	dec	Jaar
Gemiddeld maximum (°C)	−26	−38	−51	−53	−53	−54	−56	−56	−56	−48	−37	−26	−46,2
Gemiddeld minimum (°C)	−29	−43	−57	−61	−62	−62	−63	−63	−63	−54	−40	−29	−52,2
Bron: Klimaatinfo

Antarctica is het droogste continent op aarde met een gemiddelde neerslag van ongeveer 170 mm per jaar. Dat is de hoeveelheid water nadat de gevallen sneeuw gesmolten is. Het binnenland is bijzonder droog met minder dan 100 mm neerslag per jaar. De kustzone daarentegen is natter, waarbij de westkust van het Antarctisch Schiereiland het natst is. Daar valt meer dan een meter neerslag per jaar, dus meer dan 3 meter sneeuw per jaar.

Ten slotte is de windrichting en windsterkte opvallend aan het klimaat van Antarctica. Bijna overal op Antarctica is de directionele constantheid van de wind bijzonder hoog, dit wil zeggen dat de wind altijd uit dezelfde richting waait (het oosten). In het binnenland is deze wind niet bijzonder sterk, maar langs de kust waait het hard. Het onderzoeksstation Dumond d'Urville heeft met 19,5 m/s (70,2 km/h) de hoogste jaargemiddelde windsnelheid op aarde gemeten. Hetzelfde weerstation heeft in 1972 een maximale windsnelheid van 324 km/h gemeten.

Mogelijke klimaatverandering

Zie Opwarming van de Aarde en Klimaatverandering voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.

Klimaatverandering en opwarming van de aarde laten ook Antarctica niet ongemoeid. De gemiddelde temperatuur aan de randen van het continent, maar wellicht zelfs in het binnenland, is sinds een eeuw toegenomen. Zo blijkt uit metingen van weerstations en ijsanalyses van boorkernen. De gemiddelde temperatuur van het zeewater rondom is toegenomen. Dit is een factor die bijdraagt aan het smelten/afkalven van gletsjers die deels op land, deels op zee rusten. Hierbij zijn regionale verschillen. Met name het ijs op het noordelijk Antarctisch schiereiland en de westelijke Antarctische ijsplaat op het gebied bij de Zee van Amundsen laat afname van de ijsmassa zien en een terugtrekken van het afkalvingsfront. Dit proces is versneld vanaf 2002. In zijn rapport van 2014 wijt het IPCC (International Panel on Climate Change) dit aan de voortdurende toename van broeikasgassen (zoals kooldioxide en methaan) in de atmosfeer. Volgens de Franse glacioloog Eric Rignot is het proces van afsmelten en in zee glijden van de Westelijke Antarctische ijsplaat "onomkeerbaar". Dit zou een meter zeespiegelstijging betekenen. Alleen het tijdsbestek is voor hem onzeker: zowel twee eeuwen als twee millennia behoren tot de mogelijkheden. Verder onderzoek is gaande.

Oost-Antarctica lijkt tot op heden (2016) nauwelijks beïnvloed te worden door klimaatverandering. Echter, een onderzoeksrapport van poolonderzoeker dr. Jan Lenaerts en zijn team van het IMAI in Utrecht doet daar toch aan twijfelen. Van een paar jaar geleden vanuit de lucht waargenomen mysterieuze kraterachtige reuzencirkel (doorsnee 3 km.) in het ijs van de Koning Boudewijn-ijsplaat in Oost-Antarctica, meent hij te kunnen bewijzen dat deze niet het gevolg is van een meteoorinslag, maar van smeltwater.

Leven

Zie ecologie van Antarctica voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Op Antarctica groeien slechts enkele plantensoorten: mossen, korstmossen en twee soorten bloeiende planten, een grassoort, Antarctische smele Deschampsia antarctica en Colobanthes quitense. Langs de kusten van Antarctica leven echter vele dieren, waaronder pinguïns, walvissen en zeehonden. De wateren rond Antarctica zijn rijk aan voedsel. De basis van dit voedsel wordt gevormd door plankton. Dit plankton wordt weer gegeten door krill. Dan vormt krill op zijn beurt het hoofdvoedsel van walvissen, die er vele tonnen per dag van naar binnen werken.

Territoriale claims

Deze kaart laat de territorialeclaims in Antarctica zien

■ Argentijnse claim

■ Australische claim

■ Chileense claim

■ Franse claim

■ Nieuw-Zeelandse claim

■ Noorse claim

■ Britse claim

Antarctica is niet politiek verdeeld, maar verschillende landen, vooral landen die dicht bij het continent liggen, hebben in de eerste helft van de 20e eeuw verschillende stukken opgeëist. Deze opeisingen hebben weinig praktische betekenis, maar ze worden nageleefd door vele cartografen zodat het continent op staatkundige kaarten op een enorme aangesneden "ijstaart" lijkt. De meeste van deze landen hebben observatie- of onderzoekscentra op Antarctica binnen het door hen opgeëiste gebied.

Andere landen, al dan niet met bases op het continent, hebben geen gebied opgeëist, maar sommige landen, waaronder Rusland, behouden zich het recht voor dit in de toekomst te doen. De claims worden niet erkend door de andere landen en door de Verenigde Naties. Een aantal landen, waaronder Nederland, heeft ook nadrukkelijk deze territoriale claims verworpen.

Het Antarctisch Verdrag behoudt de status quo en "bevriest" alle soevereiniteitsclaims voor de looptijd van het verdrag. Tot de "partijen", de landen die het verdrag zijn aangegaan, behoren alle landen met een territoriale claim, maar ook landen zonder claim, die actief zijn in het gebied, zoals België, Nederland, Rusland, de VS en Zuid-Afrika. Artikel IV van het verdrag beschermt zowel de partijen met als zonder territoriale aanspraken. Hun activiteiten in het kader van het verdrag kunnen niet worden beschouwd als een verzaking aan hun claims c.q. als een erkenning van de aanspraken van andere staten. Ook kunnen hun handelingen tijdens de duur van het verdrag niet gebruikt worden om hun positie te staven of om die van andere staten te betwisten. De partijen kunnen tijdens de duur van het verdrag geen nieuwe claims maken of hun bestaande aanspraken uitbreiden.

Claims op Antarctica

Sinds	Land	Gebied	Begrenzing claim	Kaart
1908	Verenigd Koninkrijk	Brits Antarctisch Territorium Overlappend met andere claims	20°W tot 80°W
1923	Nieuw-Zeeland	Ross Dependency	150°W tot 160°E
1924	Frankrijk	Adélieland	142°2'E tot 136°11'E
1929	Noorwegen	Peter I-eiland
1933	Australië	Australisch Antarctisch Territorium	160°E tot 142°2'E en 136°11'E tot 44°38'E
1939	Noorwegen	Koningin Maudland	44°38'E tot 20°W
1940	Chili	Antártica Overlappend met andere claims	53°W tot 90°W
1943	Argentinië	Overlappend met andere claims	25°W tot 74°W
–	Geen	Niet opgeëist (Marie Byrdland)	90°W tot 150°W (met uitzondering van Peter I-eiland)

Vroegere claims

•  Duitsland: 10° WL tot 20° OL; werd tussen 1939 en 1945 geclaimd als Nieuw-Schwabenland.
•  Zuid-Afrika: tussen 1963 en 1994.
•  Brazilië: 28° tot 53° WL; overlapte Argentijnse, Britse en Chileense aanspraken; informeel opgeëist in 1986.

Zie ook

• Niet-toegeëigend gebied in Antarctica

Bevolking

De bevolking van Antarctica wordt geschat op ten minste 1000 mensen. Het aantal verschilt per seizoen. Antarctica heeft geen permanente bewoners, maar een aantal regeringen houdt permanente onderzoeksstations open. Telecommunicatie naar andere landen vindt plaats via radio of internet.

Onderzoeksstations

Zie de lijst van onderzoeksstations op Antarctica

Er bevinden zich ruim 60 poolstations op Antarctica, waar wetenschappelijk onderzoek wordt verricht door ruim 30 landen. Een aantal hiervan werkt permanent en een aantal andere alleen in de zomer. Het grootste poolstation is het Amerikaanse Station McMurdo aan de McMurdo Sound, waar tot 1200 mensen kunnen leven. De landen met de meeste poolstations zijn Argentinië (zeven) en Rusland (vijf met nog drie in de her-openstellingsfase). Veel poolstations zijn geconcentreerd op het Antarctisch schiereiland, aan de kust en op de eilanden in de Antarctis. Een van de meest geïsoleerde stations is het Russische Vostokstation.

Wetten en verdragen

Zie Verdrag inzake Antarctica, Antarctisch Milieuprotocol en Wet bescherming Antarctica voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.

Galerij

• 
  Satellietfoto
• 
  Vlag van Antarctica (niet officieel)
• 
  Ijsplateaus op Antarctica
• 
  Huron-gletsjer
• 
  Keizerpinguïn, een van de vele bewoners van Antarctica.
• 
  Punt Williams, dat in 1819 werd ontdekt
• 
  Bij de Russische Basis Bellingshausen liggen autowrakken, olievaten en ander afval langs de kustlijn
• 
  Basis op Antarctica

IJsbergen op Antarctica

Externe links

• (nl) Website over de exploratie van Antarctica
• (en) Landsat Image Mosaic Of Antarctica (LIMA) (hoge resolutie satellietbeelden à la Google Maps)
• (en) British Antarctic Survey
• (en) SCAR-MarBIN: Antarctic Marine Biodiversity Data (Belgisch project)
• (en) South Pole Observatory met onder andere een Zuidpoolwebcam

Bronnen, noten en/of referenties

· ·

Territoriale aanspraak op Antarctica

Antártica · Argentijns Antarctica · Australisch Antarctisch Territorium · Brits Antarctisch Territorium · Koningin Maudland · Adélieland · Peter I-eiland · Ross Dependency

· ·

Continenten en regio's van de wereld

Antarctica

Afrika-Eurazië

Amerika

Australië

Afrika

Eurazië

Noord-Amerika

Oceanië

Europa

Azië

Zuid-Amerika

---

Geologische supercontinenten: Gondwana · Laurazië · Pangea · Rodinia

· ·

Biogeografie