Knopligging

Knopligging (aestivatio, estivatie) is de ligging van de kelkbladen en de kroonbladen in een knop van een bloem. Hierbij valt de nadruk op de overlap van de randen van de verschillende segmenten (kelkbladen, kroonbladen). De knopligging kan gezien worden als bijzonder geval van de prefoliatie, waaronder ook ptyxis en vernatie begrepen worden.

Typen knopligging

De knopligging is van belang van de beschrijving van de verschillende taxonomische eenheden als soort, geslacht en familie. Er worden verschillende wijzen van knopligging onderscheiden. Hierbij hoort de volgende terminologie:

• aantallen bloemdelen
  • dimeer (bloemdelen tweetallig).
  • trimeer (bloemdelen drietallig). Voorbeelden: vooral eenzaadlobbigen
  • tetrameer (bloemdelen viertallig).
  • pentameer (bloemdelen vijftallig). Voorbeelden: vooral tweezaadlobbigen
• knopligging
  • open (aestivatio aperta), de naburige segmenten overlappen elkaar noch raken elkaar.
  • klepsgewijs (aestivatio valvata), de naburige segmenten raken elkaar wel, maar overlappen elkaar niet. Voorbeelden: Annona, Calotropis
    • klepsgewijs ingevouwen (aestivatio induplicativa), de naburige segmenten raken elkaar en zijn ingevouwen: naar binnen gevouwen.
    • klepsgewijs naar buiten gevouwen (aestivatio reduplicativa), de naburige segmenten raken elkaar en zijn teruggevouwen: naar buiten gevouwen.
  • dakpansgewijs (aestivatio imbricata), de naburige segmenten overlappen elkaar dakpansgewijs. Voorbeelden: Cassia, Crotalaria
    • gedraaid dakpansgewijs (aestivatio convoluta, aestivatio contorta) (linksdekken of rechtsddekkend). Voorbeelden: Hibiscus, katoen
    • quincunciaal, in een +²⁄₅ spiraal (aestivatio quincuncialis), aansluitend bij de verspreide bladstand (bladspiraal) aan de stengel
       (bijvoorbeeld tegen de klok in van links boven → midden onder → rechts boven → links onder → rechts onder)
    • cochleair, cochleaat (aestivatio cochlearis).
      • vicinaal cochleair, paratact.
      • distaal cochleair, apotact.

• vijftallig (pentameer)
• 
  pentameer contort
• 
  pentameer involuut
• 
  pentameer quincunciaal
  links boven → midden onder → rechts boven → links onder → rechts onder
• 
  pentameer valvaat
• 
  Rosa, vijftallige bloemknop met open (apert) knopligging

• drie- en viertallig (trimeer en tetrameer)
• 
  tetrameer vexillair
  (viertallig met vlag)
• 
  trimeer decussaat
  (drietallig tegenoverstaand)
• 
  Trimere bloemknop van geelster
• 
  A quincunciaal, B cochleiar opstijgend, C cochleair afdalend, D contort, E vavlaat, F open.

Schema

De term prefoliatie wordt vaak gebruikt voor de ligging van de bladeren in bladknoppen, en heeft betrekking op zowel ptyxis als vernatie. De terminologie wordt echter niet scherp gescheiden en vaak door elkaar gebruikt.

Bladstand, prefoliatie en knopligging

Fyllotaxis (bladstand) Fyllotaxis spiraalsgewijs, verspreid  (vlgns. rij van Fibonacci) distich, tweerijig, +1⁄2 tristich, drierijig, +1⁄3 pentastich, vijfrijig, +2⁄5 octostich, achtrijig, +3⁄8   tegenoverstaand decussaat, kruiswijs alternerend, afwisselend   verticillaat, kransstandig	Prefoliatie (ligging van bladeren) Ptyxis (ligging van individuele bladeren) Ptyxis inclinaat, met de top ingebogen circinaat, spiralig ingerold plicaat, gevouwen als een harmonica conduplicaat, langs de middennerf plat gevouwen convoluut, contort, gedraaid dakpansgewijs revoluut, bladranden teruggerold (naar beneden) involuut, bladranden naar boven omgerold	Estivatie, Knopligging (bloemonderdelen in de bloemknop) Knopligging dimeer, bloemdelen tweetallig trimeer, bloemdelen drietallig tetrameer, bloemdelenviertallig pentameer, bloemdelenvijftallig imbricaat, dakpansgewijs,  met dakpansgewijs overlappende segmenten convoluut, contort, gedraaid dakpansgewijs quincunciaal, in een +2⁄5 spiraal, aansluitend bij  de verspreide bladstand (bladspiraal) aan de stengel cochleair, cochleaat   valvaat, klepsgewijs, elkaar rakende segmenten klepsgewijs ingevouwen, induplicatief, naar binnen gevouwen klepsgewijs naar buiten gevouwen, reduplicatief   open, aperta, niet-rakende segmenten
	Vernatie (ligging van het geheel van de bladeren) Vernatie (knopplooiing) valvaat, klepsgewijs imbricaat, dakpansgewijs convoluut, contort, gedraaid dakpansgewijs induplicaat, klepsgewijs ingevouwen supervoluut, overlappende bladranden sterk naar boven gekruld rijdend, equitant, elkaar omvattende, dubbelgevouwen

Bronnen, noten en/of referenties

Literatuur

• (nl) Lanjouw, J. (1968) Compendium van de Pteridophyta en Spermatophyta (voortzetting van Pulles compendium). Academische Paperback. A. Oosthoek's Uitgeversmaatschappij N.V., Utrecht
• (nl) Stoffers, A.L. red. (1982) Compendium van de Spermatophyta. Bohn, Scheltema & Holkema. Utrecht / Antwerpen

· ·

Beschrijvende plantkunde: terminologie voor zaadplanten

Algemeen, habitus

Cellen en Weefsels

Organen, orgaanstelsels

Levenscyclus, bloei, voortplanting