Nar (persoon)

Een nar met staf op een houtsnede uit 1658

Een nar of hofnar is de officiële grappenmaker aan het hof van een vorst of bij een rederijkerskamer. De hofnar mocht daarbij ook liederen zingen. Vooral in de Middeleeuwen was de hofnar populair, maar in de loop van de 18e eeuw verdween deze aan de meeste hoven.

Een nar was soms iemand die door afwijkende geestelijke of lichamelijke eigenschappen (mismaakt; 'geestelijk beperkt') onbewust de spotlust opwekte, soms een intellectueel die bewust spotte en politieke invloed had. Sommige talen onderscheiden beide figuren, zoals in het Engels (buffoon versus jester). De nar kleedde zich vaak in een voor hem gemaakt pak, voorzien van zogenaamde narrenbellen. Soms droeg hij een staf, narrestok, zotskolf of Marot. De nar had een bijzondere sociale positie. Enerzijds wekte hij de indruk onderaan de sociale ladder te staan, anderzijds was hij in de positie leden en gasten van het hof te doorgronden en hen voor de gek te houden. Hij kon ingaan tegen de heersende opvattingen, zonder dat hij ervoor gestraft werd. In die zin had hij juist een hoge sociale status. In de Orde van de Dwazen was de geborduurde nar op de kleding een herkenningsteken. Tegenwoordig speelt de nar in Nederland nog een rol tijdens carnaval, hij staat dan Prins Carnaval bij.

Geschiedenis

De rol van de nar wordt in het begin van de jaartelling al beschreven door Seneca in zijn werk De constantia sapientis (Over de gelijkmoedigheid van de wijze). Hij schrijft daar: "Om dezelfde reden hebben we plezier in onze slaven wanneer die op een grappige manier beledigend zijn tegenover hun meesters. Dat durven ze dan met recht ook tegenover de gasten, als ze eenmaal zijn begonnen bij hun meester. Sommige mensen schaffen juist voor dat doel slavenjongens aan die bijdehand zijn en schaven dan aan dat brutale gedrag. Ja, ze laten dat trainen, zodat die slavenjongens erin bedreven raken een stroom van harde grappen te lanceren. En dat noemen we allemaal niet 'beledigend' maar 'scherp en raak'".^[1]

Kaartspel

De benaming zot, dwaas en het Engelse woord joker (bijvoorbeeld in het kaartspel) worden soms gebruikt voor de nar. De joker bij het kaartspel kan elke willekeurige waarde vertegenwoordigen. Op deze kaart staat ook vaak een nar afgebeeld. Zie ook de nar in het tarotspel. In de automatisering is, naar analogie van de speelkaart, het jokerteken bekend.

Volksdansen

In bepaalde volksdansen speelt een nar een rol, zoals bij de Morris dance. Bij de Căluşari wordt de figuur nebun of MUTE genoemd. Ook bij de Efe-ceremonie, voorafgaand aan Gelede, speelt een soort nar een grote rol. Ook bij carnaval is de nar aanwezig.

Toneel

De nar leeft voort in een van de figuren uit de commedia dell'arte, Pulcinella.

Hofnar van de Soesoehoenan die meedanst in de 'Garebeg Moeloed' (een islamitisch feest) optocht in Java, 1926
De nar bij de Gigue

Bekende narren

Pierken de Stadsgek, 16e-eeuwse Utrechtse stadsnar
Tijl Uilenspiegel, personage uit Nederlands-Vlaams-Duitse folklore
Pardoes, de mascotte van pretpark de Efteling

Zie ook

Afbeeldingen

Afbeeldingen van een demon en een nar, als de munten worden omgekeerd veranderen de beeltenissen in een paus en een kardinaal, Concilie van Trente, ca. 1580
Fulehung is een nar tijdens het Ausschiesset uit Zwitserland, de naam betekent Faule Hund of smerige hond
Nar op varken, Rusland, 18e eeuw

Literatuur

Anton Zijderveld, "De hofnar als instituut" in: Spiegel Historiael, 1976, p. 450-458, p. 599-607 en p. 667-673
Beatrice K. Otto, Fools Are Everywhere. The Court Jester Around the World, 2001. ISBN 0226640914

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Seneca, vertaald door Vincent Hunink (2018). SENECA Levenskunst, Filosofische essays over leven en dood. Polak & Van Gennep, pp. 91, 92. ISBN 978 90 253 0939 8.

Zie de categorie Jesters van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Seneca, vertaald door Vincent Hunink (2018). SENECA Levenskunst, Filosofische essays over leven en dood. Polak & Van Gennep, pp. 91, 92. ISBN 978 90 253 0939 8.

[1]