Protectionisme

Politieke poster waarin de Liberale Partij (UK) van het Verenigd Koninkrijk protectionisme afzet tegen vrijhandel; de vrijhandelswinkel zit tot de nok toe vol met klanten vanwege de lage prijzen, terwijl de op protectionisme gebaseerde winkel te kampen heeft met hoge prijzen en gebrek aan klanten.

Poster tegen vrije handel. Dit beeld uit 1910 laat zien dat protectionisme leidt tot welvaart en goede lonen, terwijl vrijhandel leidt tot werkloosheid en ellende. (Foto door Michael Nicholson/Corbis via Getty Images)

Protectionisme is een interventionistisch economisch beleid dat door een staat of een groep staten wordt gevoerd om binnenlandse producenten te beschermen tegen en te bevoordelen ten opzichte van de concurrentie van buitenlandse producenten. Het is een vorm van regulering van de buitenlandse handel van een land. Protectionisme is gekant tegen vrijhandel (waarvan het belangrijkste resultaat momenteel de globalisering van de handel is) en tegen de theorie van het comparatief voordeel.

Protectionistische maatregelen bestaan in wezen uit het beperken van de buitenlandse invoer (douanebarrières, invoerquota, overheidsvoorschriften, technische of gezondheidsnormen), het aanmoedigen van uitvoer (diverse subsidies, belastingvoordelen, devaluatie van de munteenheid), het bevoordelen van binnenlandse bedrijven bij overheidsopdrachten, of het verhinderen dat buitenlandse investeerders binnenlandse bedrijven overnemen.

Door de invoer te discrimineren, zouden de mensen minder geneigd zijn de ingevoerde producten te kopen omdat ze duurder worden. Het is de bedoeling dat men in plaats daarvan lokale producten koopt en zo de economie van hun land stimuleert. Protectionistische beleidsmaatregelen zouden dus een stimulans zijn om de productie uit te breiden en de invoer te vervangen door binnenlandse producten (importsubstitutie). Zij worden geacht de druk van de buitenlandse concurrentie te verminderen en het handelstekort terug te dringen. Zij kunnen ook worden gebruikt om kunstmatig lage prijzen van bepaalde ingevoerde producten als gevolg van dumping, uitvoersubsidies of valutamanipulatie te corrigeren.

Er bestaan verschillende standpunten over de doeltreffendheid van protectionistische maatregelen: klassieke en neoklassieke economen, die voorstander zijn van vrijhandel, beweren dat protectionisme een negatieve invloed heeft op de groei en het welvaartsniveau. Zij beweren ook dat handelstekorten geen probleem zijn omdat handel voor beide partijen voordelig is. Protectionistische economen beweren dat onevenwichtigheden in de handel schadelijk zijn. John Maynard Keynes bijvoorbeeld, die zich in het begin van de jaren dertig van de twintigste eeuw tegen de vrijhandel keerde, merkte op dat landen met handelstekorten hun economie verzwakken. En landen met overschotten worden rijker ten koste van anderen. Keynes was van mening dat de invoer uit landen met een overschot moest worden belast om onevenwichtigheden in het handelsverkeer te voorkomen.

Een extreme vorm van protectionisme is isolationisme. Of een land kan wegkomen met deze maatregelen hangt vaak af van de Wereldhandelsorganisatie. Hiervan zijn zo'n 150 landen lid, en zij legt de regels van handel tussen landen in verdragen en gerechtelijke uitspraken vast.

Protectionistische maatregelen

Een verscheidenheid van maatregelen is gebruikt om protectionistische doelstellingen te bereiken. deze omvatten:

• Bescherming van technologieën, octrooien, technische en wetenschappelijke kennis.
• Voorkomen dat buitenlandse investeerders de controle over binnenlandse bedrijven overnemen.
• Tarieven: over het algemeen worden tarieven (of belastingen) geheven op ingevoerde goederen. De tarieven variëren in het algemeen naargelang het soort goederen dat wordt ingevoerd. Invoertarieven zullen de kosten voor de importeurs verhogen en de prijs van de ingevoerde goederen op de plaatselijke markten doen stijgen, waardoor de hoeveelheid ingevoerde goederen zal afnemen, ten voordele van de plaatselijke producenten. Er kunnen ook exporttarieven worden opgelegd, en in een economie met zwevende wisselkoersen hebben exporttarieven dezelfde effecten als importtarieven. Aangezien exporttarieven echter vaak worden gezien als schadelijk voor plaatselijke industrieën, terwijl importtarieven worden gezien als helpend voor plaatselijke industrieën, worden exporttarieven zelden toegepast.
• Importquota: om de hoeveelheid geïmporteerde goederen te verminderen en zo de marktprijs ervan te verhogen. De economische effecten van een invoercontingent zijn vergelijkbaar met die van een tarief, met dit verschil dat de belastingopbrengst van een tarief zal worden verdeeld onder degenen die invoervergunningen ontvangen. Economen stellen vaak voor de invoervergunningen te veilen aan de hoogste bieder, of de invoercontingenten te vervangen door een gelijkwaardig tarief.
• Administratieve belemmeringen: landen worden er soms van beschuldigd dat zij hun diverse administratieve voorschriften (b.v. met betrekking tot voedselveiligheid, milieunormen, elektrische veiligheid, enz.)
• Antidumpingwetgeving: dumping is de praktijk waarbij bedrijven aan exportmarkten verkopen tegen prijzen die lager zijn dan die welke op de binnenlandse markten worden berekend. Voorstanders van antidumpingwetten voeren aan dat zij de invoer van goedkopere buitenlandse goederen verhinderen waardoor plaatselijke bedrijven hun poorten zouden moeten sluiten. In de praktijk worden antidumpingwetten echter meestal gebruikt om handelstarieven op te leggen aan buitenlandse exporteurs.
• Directe subsidies: overheidssubsidies (in de vorm van forfaitaire betalingen of goedkope leningen) worden soms gegeven aan plaatselijke bedrijven die niet goed kunnen concurreren tegen de invoer. Deze subsidies zouden de plaatselijke werkgelegenheid "beschermen" en plaatselijke bedrijven helpen zich aan te passen aan de wereldmarkten.
• Exportsubsidies: Regeringen gebruiken vaak exportsubsidies om de export te vergroten. Uitvoersubsidies hebben het tegenovergestelde effect van uitvoertarieven omdat de exporteurs de betaling krijgen, die een percentage of aandeel van de exportwaarde is.
• Wisselkoerscontrole: Een regering kan op de valutamarkt interveniëren om de waarde van haar valuta te verlagen door haar valuta op de markt te verkopen. Als zij dat doet, zullen de kosten van de invoer stijgen en de kosten van de uitvoer dalen, hetgeen tot een verbetering van haar handelsbalans zal leiden.
• Internationale octrooistelsels: er is iets voor te zeggen om nationale octrooistelsels te beschouwen als een dekmantel voor protectionistische handelspolitiek op nationaal niveau. Dit argument heeft twee aspecten: een eerste waarbij de octrooien van een land deel uitmaken van een systeem van relatieve voordelen die in handelsbesprekingen tegen een ander land kunnen worden uitgebuit, en een tweede waarbij het zich aansluiten bij een wereldwijd octrooistelsel een status van "goed burgerschap" verleent ondanks "de facto protectionisme". Peter Drahos legt uit dat staten zich realiseerden dat octrooistelsels konden worden gebruikt om protectionistische strategieën te verbergen. Er waren ook reputatievoordelen voor staten om zich aan te sluiten bij stelsels van intellectuele eigendom. Men kon de verschillende herzieningen van de Conventies van Parijs en Bern bijwonen, deelnemen aan de kosmopolitische morele dialoog over de noodzaak om de vruchten van de arbeid van de auteur en het inventieve genie te beschermen ... terwijl men wist dat het nationale stelsel van intellectuele eigendom een nuttig protectionistisch wapen was.
• Politieke campagnes ter bevordering van de binnenlandse consumptie (bijvoorbeeld de "Buy American"-campagne in de Verenigde Staten, die zou kunnen worden gezien als een buitenwettelijke bevordering van protectionisme).
• Preferentiële overheidsuitgaven, zoals de Buy American Act: federale wetgeving waarbij de Amerikaanse regering wordt aangespoord bij haar aankopen de voorkeur te geven aan in de VS vervaardigde producten.

Historische ontwikkeling

Verenigd Koninkrijk

Gemiddelde tarieven voor industrieproducten

In de 14e eeuw had Edward III (1312-1377) interventionistische maatregelen genomen, zoals het verbieden van de invoer van wollen stoffen, om de plaatselijke wolproductie te ontwikkelen. Vanaf 1489 voerde Hendrik VII voorschriften in zoals de verhoging van de uitvoerrechten op ruwe wol. De Tudor-monarchen, met name Hendrik VIII en Elizabeth I, hadden protectionisme, subsidies, de verdeling van monopolierechten, door de overheid gesponsorde industriële spionage en andere middelen van overheidsinterventie gebruikt om de wolindustrie in Engeland te ontwikkelen. Het Verenigd Koninkrijk groeide uit tot het belangrijkste wolproducerende land ter wereld.

Maar het echte keerpunt in het Britse economische beleid kwam in 1721. Vanaf deze datum werden door Robert Walpole beleidsmaatregelen ingevoerd om de verwerkende industrie te bevorderen. Deze omvatten verhoging van de tarieven op ingevoerde buitenlandse industrieproducten, subsidiëring van de export, verlaging van de tarieven op ingevoerde grondstoffen die voor industrieproducten worden gebruikt, en afschaffing van de uitvoerrechten op de meeste industrieproducten. Dit beleid was vergelijkbaar met dat van landen als Japan, Korea en Taiwan na de Tweede Wereldoorlog. Het VK was dus het eerste land dat een grootschalige ontwikkelingsstrategie voor deze opkomende industrie ten uitvoer legde. In de uiteenzetting van zijn beleid zei Walpole:

Het is duidelijk dat niets zozeer bijdraagt tot de bevordering van het algemeen welzijn als de uitvoer van industrieproducten en de invoer van buitenlandse grondstoffen.

Walpoles protectionistische beleid werd voortgezet in de volgende eeuw en stelde de Britse industrie in staat die van het continent in te halen en vervolgens haar voorsprong te behouden. Het Verenigd Koninkrijk bleef tot het midden van de 19e eeuw een sterk protectionistisch land. Tegen 1820 bedroeg het gemiddelde Britse invoertarief voor industrieproducten 45-55%. Bovendien stelde het Verenigd Koninkrijk een totaalverbod in op geavanceerde industrie in zijn koloniën die het niet tot ontwikkeling wilde zien komen. Walpole dwong de Amerikanen zich te specialiseren in producten met een lage toegevoegde waarde in plaats van producten met een hoge toegevoegde waarde. Het Verenigd Koninkrijk verbood ook uitvoer uit zijn koloniën die concurreerden met zijn eigen producten in binnen- en buitenland. Het verbood de invoer van katoenen textiel uit India, dat in die tijd superieur was aan de Britse producten. Het had de uitvoer van wollen stoffen uit zijn koloniën naar andere landen verboden (Wool Act). Tenslotte wilde het VK ervoor zorgen dat de kolonisten zich beperkten tot de productie van grondstoffen en nooit concurrenten werden voor de Britse fabrikanten. Er werden beleidsmaatregelen genomen om de productie van grondstoffen in de koloniën aan te moedigen. Walpole had exportsubsidies verleend (aan Amerikaanse zijde) en invoerrechten afgeschaft (aan Britse zijde) op in de Amerikaanse koloniën geproduceerde grondstoffen. De koloniën waren dus gedwongen de meest winstgevende industrieën in handen van het Verenigd Koninkrijk te laten.

Aan het begin van de 19e eeuw bedroeg het gemiddelde tarief op ingevoerde industrieproducten ongeveer 50%, het hoogste van alle grote Europese landen. Ondanks zijn groeiende technologische voorsprong op andere naties bleef het Verenigd Koninkrijk zijn beleid van industriële bevordering voortzetten tot het midden van de 19e eeuw en handhaafde het zeer hoge tarieven op ingevoerde industrieproducten tot in de jaren 1820, twee generaties na het begin van de Industriële Revolutie. Zo werd volgens de economisch historicus Paul Bairoch de technologische vooruitgang van het Verenigd Koninkrijk bereikt "achter hoge en blijvende tarifaire belemmeringen". In 1846 was de industrialisatiegraad per hoofd van de bevolking meer dan het dubbele van die van de naaste concurrenten.

De vrijhandel in het Verenigd Koninkrijk begon serieus met de intrekking van de Corn Laws in 1846, wat neerkwam op vrije handel in graan. Ook de tarieven op veel industrieproducten werden afgeschaft. Maar terwijl de vrijhandel in het VK vooruitgang boekte, ging het protectionisme op het continent door. Het Verenigd Koninkrijk had unilateraal vrijhandel ingevoerd in de ijdele hoop dat andere landen zouden volgen, maar de Verenigde Staten kwamen na de Burgeroorlog nog explicieter protectionistischer uit de hoek dan voorheen, Duitsland onder Bismarck verwierp vrijhandel, en de rest van Europa volgde.

Vanaf de jaren 1870 bleef de Britse economie groeien, maar bleef onverbiddelijk achter bij de protectionistische Verenigde Staten en Duitsland: van 1870 tot 1913 groeide de industriële productie in de Verenigde Staten met gemiddeld 4,7% per jaar, in Duitsland met 4,1% en in het Verenigd Koninkrijk met slechts 2,1%. Zo werd het VK uiteindelijk rond 1880 economisch ingehaald door de VS. De leidende positie van het Verenigd Koninkrijk op verschillende gebieden zoals staal en textiel erodeerde, en vervolgens raakte het land achterop toen nieuwe industrieën, die gebruik maakten van meer geavanceerde technologieën, na 1870 opkwamen in andere landen die nog steeds protectionisme toepasten. Ten tijde van de Grote Depressie gaf het Verenigd Koninkrijk in 1932 uiteindelijk de vrijhandel op, omdat het erkende dat het zijn productiecapaciteit had verloren aan de Verenigde Staten en Duitsland, die protectionistisch bleven. Het land voerde opnieuw op grote schaal tarieven in, maar het was te laat om de positie van de natie als dominante economische macht te herstellen. In 1932 was het niveau van industrialisatie in de Verenigde Staten 50 procent hoger dan in het Verenigd Koninkrijk.

Verenigde Staten

Tarieven (Frankrijk, VK, VS)

Gemiddelde tarieven in de Verenigde Staten (1821-2016)

Handelsbalans van de VS (1895-2015)

Het Verenigd Koninkrijk was het eerste land dat op grote schaal gebruik maakte van een strategie ter bevordering van opkomende industrieën. De sterkste voorstander ervan waren echter de Verenigde Staten; Paul Bairoch noemde dit "het moederland en bastion van het moderne protectionisme".

Veel Amerikaanse intellectuelen en politici waren van mening dat de vrijhandelstheorie die door de klassieke Britse economen werd voorgestaan, niet geschikt was voor hun land. Zij betoogden dat het land de verwerkende industrie moest ontwikkelen en daarvoor overheidsbescherming en -subsidies moest gebruiken, zoals het Verenigd Koninkrijk vóór hen had gedaan. Verscheidene van de grote Amerikaanse economen van die tijd, tot het laatste kwart van de 19e eeuw, waren sterke voorstanders van industriële bescherming: Daniel Raymond die Friedrich List beïnvloedde, Mathew Carey en zijn zoon Henry, die een van de economische adviseurs van Lincoln was. De intellectuele leider van deze beweging was Alexander Hamilton, eerste Secretaris van de Schatkist van de Verenigde Staten (1789-1795). De Verenigde Staten verwierpen dus David Ricardo's theorie van comparatief voordeel en beschermden hun industrie. Het voerde een protectionistisch beleid van het begin van de 19e eeuw tot het midden van de 20e eeuw, na de Tweede Wereldoorlog.

In Report of Manufactures, dat beschouwd wordt als de eerste tekst waarin de moderne protectionistische theorie tot uitdrukking kwam, vindt Alexander Hamilton dat als een land een nieuwe activiteit op zijn grondgebied wilde ontwikkelen, het die moest beschermen. Volgens hem zou deze bescherming tegen buitenlandse producenten de vorm kunnen aannemen van invoerrechten of, in uitzonderlijke gevallen, van een invoerverbod. Hij pleitte voor tariefmuren om de Amerikaanse industrie in staat te stellen zich te ontwikkelen en om jonge industrieën te helpen beschermen, met inbegrip van de premies (subsidies) die gedeeltelijk uit dergelijke tarieven voortvloeien. Hij was ook van mening dat de tarieven voor grondstoffen over het algemeen laag moeten zijn. Hamilton stelde dat ondanks een aanvankelijke "prijsstijging" veroorzaakt door regelgeving die buitenlandse concurrentie controleerde, zodra "binnenlandse productie perfectie heeft bereikt. . het wordt steevast goedkoper." In dat rapport stelde Hamilton een reeks maatregelen voor om de industriële ontwikkeling van zijn land te verzekeren, waaronder beschermende tarieven en invoerverboden, subsidies, uitvoerverboden voor belangrijke grondstoffen, tariefverlagingen voor industriële inputs, prijsstelling en octrooiering van uitvindingen, regulering van productnormen, en ontwikkeling van de financiële en transportinfrastructuur. Hamilton was de blauwdruk voor het economische beleid van de VS tot het einde van de Tweede Wereldoorlog, en zijn programma voor jonge industrieën schiep de voorwaarden voor een snelle industriële ontwikkeling.

Alexander Hamilton en Daniel Raymond behoorden tot de eerste theoretici die het argument van de zuigelingenindustrie naar voren brachten. Hamilton was de eerste die de term "jonge industrieën" gebruikte en het naar de voorgrond van het economisch denken bracht. Hij geloofde dat politieke onafhankelijkheid gebaseerd was op economische onafhankelijkheid. Het vergroten van de binnenlandse aanvoer van industrieproducten, met name oorlogsmateriaal, werd gezien als een zaak van nationale veiligheid. En hij vreesde dat het Britse beleid ten aanzien van de koloniën de Verenigde Staten zou veroordelen tot een loutere producent van landbouwproducten en grondstoffen.

Aanvankelijk wilde het Verenigd Koninkrijk de Amerikaanse koloniën niet industrialiseren en voerde het een beleid om dit wel te doen (b.v. door productie met een hoge toegevoegde waarde te verbieden). Onder Brits bewind mocht Amerika geen tarieven heffen om zijn nieuwe industrieën te beschermen. Het was verboden producten uit te voeren die met Britse goederen concurreerden. Het had subsidies ontvangen om grondstoffen te produceren. De vervaardiging van hoogtechnologische producten werd verboden. De Amerikaanse Revolutie was dus in zekere zin een oorlog tegen dit beleid, waarin de koloniale commerciële elite in opstand kwam tegen het feit dat zij gedwongen werd een ondergeschikte rol te spelen in de opkomende Atlantische economie. Dit verklaart waarom de Tariff Act van 1789 de tweede Republikeinse wet was die president George Washington na de onafhankelijkheid ondertekende en die het Congres toestond een enkel tarief van 5% te heffen op alle invoer, met enkele uitzonderingen..

Tussen 1792 en de oorlog met het Verenigd Koninkrijk in 1812 was het gemiddelde tarief rond de 12,5% gebleven, wat te laag was om kopers van industrieproducten aan te moedigen de opkomende Amerikaanse industrieën te steunen. Toen de Engels-Amerikaanse oorlog van 1812 uitbrak, verdubbelden alle tarieven tot een gemiddelde van 25% om rekening te houden met de toegenomen overheidsuitgaven als gevolg van de oorlog. De oorlog opende de weg voor nieuwe industrieën doordat de invoer van industrieproducten uit het VK en de rest van Europa werd verstoord. Een belangrijke verandering in het beleid vond plaats in 1816, toen Amerikaanse fabrikanten die van de tarieven hadden geprofiteerd, lobbyden om ze te behouden. Er werd een nieuwe wet ingevoerd om de tarieven op het niveau van de oorlogstijd te houden — de speciaal beschermde producten waren katoen, wol en ijzer. Het gemiddelde tarief steeg tot 35% in 1816. Het publiek stemde ermee in, en in 1820 was het gemiddelde tarief in de VS gestegen tot 40%. Tussen 1816 en het einde van de Tweede Wereldoorlog hadden de Verenigde Staten een van de hoogste gemiddelde invoertarieven voor industrieproducten ter wereld.

Er was een korte periode van 1846 tot 1861, waarin de Amerikaanse tarieven werden verlaagd, samenvallend met het hoogtepunt van het klassieke liberalisme in Europa. Maar dit werd gevolgd door een reeks recessies en de Paniek van 1857, die uiteindelijk leidde tot eisen voor hogere tarieven die president James Buchanan in 1861 ondertekende (Morrill Tariff). Maar zelfs in perioden van dalende gemiddelde tarieven bleven de tarieven van de VS tot de hoogste ter wereld behoren.

Nadat de Verenigde Staten in de jaren 1890 de Europese industrieën hadden ingehaald, was het argument voor het Mckinley Tariff niet langer om "jonge industrieën" te beschermen, maar om de lonen van arbeiders op peil te houden, de landbouwsector beter te beschermen en het principe van wederkerigheid. In de 19e eeuw hadden staatslieden als senator Henry Clay de thema's van Hamilton binnen de Whig Party overgenomen als het American System, dat bestond uit het beschermen van industrieën en het ontwikkelen van infrastructuur in expliciete oppositie tegen het "Britse systeem" van vrijhandel.

De Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) werd deels veroorzaakt door de tariefkwestie. De zuidelijke landbouwstaten waren tegen elke vorm van bescherming, terwijl de noordelijke industriestaten de bescherming wilden handhaven. De prille Republikeinse Partij onder leiding van Abraham Lincoln, die zichzelf "Henry Clay's tariff Whig" noemde, was sterk gekant tegen vrijhandel. Vroeg in zijn politieke carrière was Lincoln lid van de Whig protectionistische partij en steunde hij Henry Clay. In 1847 verklaarde hij: "Geef ons een beschermend tarief en wij zullen de grootste natie ter wereld hebben". Tijdens de burgeroorlog had Lincoln een tarief van 44% ingevoerd om de spoorwegsubsidies en de oorlogsinspanning te betalen en de industrie te beschermen. De tarieven bleven na de oorlog op dit niveau, zodat de VS door de overwinning van het Noorden in de Burgeroorlog een van de grootste gebruikers van tariefbescherming voor de industrie konden blijven.

Opmerkingen Alfred Eckes Jr

van 1871 tot 1913 daalde het gemiddelde Amerikaanse invoertarief nooit onder 38 procent [en] het bruto nationaal product groeide jaarlijks met 4,3 procent, tweemaal zoveel als onder de vrijhandel in Groot-Brittannië en veel meer dan het Amerikaanse gemiddelde in de 20e eeuw.

In 1896 beloofde de Republikeinse regering "onze gehechtheid aan het beschermingsbeleid als bolwerk van de Amerikaanse industriële onafhankelijkheid en als grondslag voor ontwikkeling en welvaart te vernieuwen en te benadrukken. Dit echte Amerikaanse beleid belast buitenlandse producten en moedigt de binnenlandse industrie aan. Het legt de last van de inkomsten op buitenlandse producten; het stelt de Amerikaanse markt veilig voor de Amerikaanse producent. Het handhaaft de Amerikaanse loonstandaard voor de Amerikaanse arbeider".

In 1913, na de verkiezingsoverwinning van de Democraten in 1912, werd het gemiddelde tarief op industrieproducten verlaagd van 44% tot 25%. De Eerste Wereldoorlog maakte deze wet echter ondoeltreffend, en in 1922, nadat de Republikeinen in 1921 opnieuw aan de macht waren gekomen, werd een nieuwe "noodwetgeving" inzake tarieven ingevoerd.

Volgens de econoom Ha-Joon Chang kwam de protectionistische periode aldus overeen met de gouden eeuw van de Amerikaanse industrie, toen de economische prestaties van de Verenigde Staten die van de rest van de wereld overtroffen. Zij voerden een interventionistisch en protectionistisch beleid om hun industrieën te bevorderen en te beschermen door middel van tarieven. Dit zou de Verenigde Staten in staat hebben gesteld de snelste economische groei ter wereld te beleven gedurende de 19e eeuw en tot in de jaren 1920. Na de Tweede Wereldoorlog liberaliseerden de Verenigde Staten hun buitenlandse handel.

Rusland

Rusland had in 2013 meer protectionistische handelsmaatregelen ingevoerd dan enig ander land, waarmee het de wereldleider in protectionisme is geworden. Het heeft alleen al 20% van de protectionistische maatregelen van de wereld ingevoerd en een derde van die van de G20-landen. Het protectionistische beleid van Rusland omvatte tariefmaatregelen, invoerbeperkingen, sanitaire maatregelen en rechtstreekse subsidies aan plaatselijke bedrijven. Zo had de staat verschillende economische sectoren gesteund, waaronder landbouw, lucht- en ruimtevaart, auto-industrie, elektronica, chemie en energie.

In de afgelopen jaren werd het beleid van invoersubstitutie door middel van tarieven, dat wil zeggen het vervangen van ingevoerde producten door binnenlandse producten, als een succes beschouwd, aangezien Rusland hierdoor zijn binnenlandse productie heeft kunnen opvoeren en verscheidene miljarden dollars heeft kunnen besparen. Rusland is erin geslaagd de invoer terug te dringen en een opkomende en steeds efficiëntere binnenlandse productie op gang te brengen in bijna alle industriële sectoren. De belangrijkste resultaten zijn bereikt in de landbouw en voedselverwerking, de automobielindustrie, de chemische, farmaceutische, luchtvaart- en scheepvaartindustrie.

Sinds 2014 worden tarieven toegepast op ingevoerde producten in de levensmiddelensector. Rusland heeft zijn voedselinvoer verminderd, terwijl de binnenlandse productie aanzienlijk is toegenomen. De kosten van de voedselimport zijn gestegen van 60 miljard dollar in 2014 tot 20 miljard dollar in 2017 en het land kent een recordgraanproductie. Rusland heeft zijn positie op de wereldvoedselmarkt versterkt en is zelfvoorzienend geworden op voedselgebied. In de visserij en de sector groenten en fruit is de binnenlandse productie aanzienlijk gestegen, de invoer gedaald en de handelsbalans (verschil tussen uitvoer en invoer) verbeterd. In het tweede kwartaal van 2017 overtrof de landbouwexport de import, waardoor Rusland voor het eerst een netto-exporteur werd.

India

Vanaf 2017, als onderdeel van het bevorderen van zijn "Make in India"-programma om de binnenlandse maakindustrie te stimuleren en te beschermen en tekorten op de lopende rekening te bestrijden, heeft India tarieven ingevoerd op diverse elektronische producten en "niet-essentiële artikelen". Dit zijn artikelen die worden ingevoerd uit landen als China en Zuid-Korea. Zo bevoordeelt het Indiase nationale programma voor zonne-energie binnenlandse producenten door het gebruik van zonnecellen van Indiase makelij voor te schrijven.

Protectionisme en de Grote Depressie

Volgens de economisch historicus Paul Bairoch worden de jaren 1920 tot 1929 over het algemeen verkeerd gekarakteriseerd als jaren van toenemend protectionisme in Europa. Volgens hem werd de crisis in Europa in feite voorafgegaan door de liberalisering van de handel. Het gewogen gemiddelde van de douanerechten is in grote lijnen gelijk gebleven aan dat van de jaren vóór de Eerste Wereldoorlog: 24,6 % in 1913, tegen 24,9 % in 1927. In 1928 en 1929 werden in bijna alle ontwikkelde landen de tarieven verlaagd. Bovendien werd de Smoot-Hawley Tariff Act op 17 juni 1930 door Hoover ondertekend, terwijl de Wall Street Crash in het najaar van 1929 plaatsvond.

Paul Krugman schrijft dat protectionisme niet tot recessies leidt. Volgens hem heeft de vermindering van de invoer (die kan worden bereikt door de invoering van tarieven) een expansief effect, d.w.z. het is groeivriendelijk. In een handelsoorlog zal het negatieve effect van een daling van de uitvoer dus worden gecompenseerd door het expansieve effect van een daling van de invoer, aangezien de uitvoer en de invoer voor de gehele wereld in gelijke mate zullen dalen. Een handelsoorlog leidt dus niet tot een recessie. Voorts merkt hij op dat het Smoot-Hawley tarief de Grote Depressie niet heeft veroorzaakt. De daling van de handel tussen 1929 en 1933 "was bijna volledig een gevolg van de Depressie, niet een oorzaak. Handelsbelemmeringen waren een reactie op de Depressie, deels een gevolg van deflatie".

Jacques Sapir legt uit dat de crisis andere oorzaken heeft dan protectionisme door op te merken dat "de binnenlandse productie in de grote geïndustrialiseerde landen sneller daalt dan de internationale handel krimpt. Indien deze daling (van de handel) de oorzaak zou zijn geweest van de depressie die de landen hebben doorgemaakt, dan zouden wij het omgekeerde hebben moeten zien". "Tenslotte stemt de chronologie van de feiten niet overeen met de stelling van de vrijhandelaars [...] Het grootste deel van de inkrimping van het handelsverkeer speelt zich af tussen januari 1930 en juli 1932, dat wil zeggen vóór de invoering van protectionistische, zelfs autarkische maatregelen in bepaalde landen, met uitzondering van de maatregelen die in de Verenigde Staten reeds in de zomer van 1930 werden toegepast, maar met zeer beperkte gevolgen." Hij wijst erop dat de inkrimping van het internationale krediet een belangrijke oorzaak is van de inkrimping van het handelsverkeer. Deze liquiditeit stortte in 1930 (−35,7%) en 1931 (−26,7%) in. Een studie van het National Bureau of Economic Research wijst op de overheersende invloed van de instabiliteit van de valuta (die leidde tot de internationale liquiditeitscrisis) en de plotselinge stijging van de transportkosten bij de achteruitgang van de handel in de jaren dertig.

Milton Friedman geloofde ook dat het Smoot-Hawley tarief van 1930 niet de oorzaak was van de Grote Depressie. Douglas Irwin schrijft: "De meeste economen, zowel liberale als conservatieve, betwijfelen dat Smoot Hawley een belangrijke rol heeft gespeeld in de daaropvolgende krimp."

Zie William J. Bernstein in A Splendid Exchange: How Trade Shaped the World:

Tussen 1929 en 1932 daalde het reële BBP wereldwijd met 17% en in de Verenigde Staten met 26%, maar de meeste economisch historici geloven nu dat slechts een miniem deel van dit enorme verlies in het wereldwijde en Amerikaanse BBP kan worden toegeschreven aan de tariefoorlogen. Ten tijde van Smoot-Hawley bedroeg het handelsvolume slechts ongeveer 9 procent van de economische wereldproductie. Indien alle internationale handel zou zijn opgeheven en er geen binnenlands gebruik zou zijn gevonden voor eerder uitgevoerde goederen, zou het wereld-BBP met hetzelfde bedrag zijn gedaald — 9%. Tussen 1930 en 1933 is het volume van de wereldhandel met een derde tot de helft gedaald. Afhankelijk van hoe je de daling meet, komt dit neer op 3-5% van het mondiale BBP, en deze verliezen werden gedeeltelijk gecompenseerd door duurdere binnenlandse producten. De schade kan dus niet groter zijn geweest dan 1 of 2 procent van het mondiale BBP, heel wat minder dan de 17 procent die tijdens de Grote Depressie werd opgetekend... De onontkoombare conclusie: in tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, heeft Smoot-Hawley de Grote Depressie niet veroorzaakt, of zelfs maar in belangrijke mate verergerd.

Volgens Peter Temin:

Een tarief is, net als een devaluatie, een expansief beleid. Het leidt de vraag af van buitenlandse producenten naar binnenlandse producenten. Het populaire argument is echter dat het tarief de Amerikaanse depressie veroorzaakte... dat het tarief de vraag naar Amerikaanse exportproducten verminderde door vergeldingsmaatregelen van buitenlandse tarieven uit te lokken. In 1929 bedroeg de uitvoer 7 procent van het BNP. Ze daalden met 1,5 procent van het BNP van 1929 in de volgende twee jaar... Met een redelijke multiplicator kan de daling van de exportvraag slechts een klein deel van het verhaal zijn. En het moet worden gecompenseerd door de stijging van de binnenlandse vraag als gevolg van het tarief. Het eventuele netto krimpende effect van het tarief was gering.

Ian Fletcher meldt dat het Smoot-Hawley Tariff van toepassing was op slechts ongeveer een derde van de handel van de VS: ongeveer 1,3% van het BBP. Het gemiddelde VS-tarief op onderworpen goederen steeg van 40,1% in 1929 tot 59,1% in 1932 (+19%). Toch lag het van 1865 tot 1913 elk jaar constant boven de 38% (van 38% tot 52%). Bovendien is zij even sterk toegenomen in 1861 (van 18,61% tot 36,2%; +17,6%), tussen 1863 en 1866 (van 32,62% tot 48,33%; +15,7%), tussen 1920 en 1922 (van 16,4% tot 38,1%; +21,7%) zonder dat dit tot wereldwijde depressies heeft geleid.

Argumenten van de voorstanders van protectionisme

Bescherming van de zuigelingenindustrie

In de Verenigde Staten gepostuleerd door Alexander Hamilton aan het eind van de 18e eeuw, door Friedrich List in zijn boek "The National System of Political Economy" uit 1841 en door John Stuart Mill, was het argument ten gunste van deze categorie tarieven het volgende: als een land een nieuwe economische activiteit op zijn grondgebied wil ontwikkelen, zal het deze moeten beschermen. Volgens hem is het legitiem om bepaalde activiteiten door middel van douanebarrières te beschermen om ze de tijd te geven te groeien, een voldoende omvang te bereiken en te profiteren van schaalvoordelen door een verhoogde productie en productiviteitswinsten. Dit zou hen in staat stellen de internationale concurrentie het hoofd te bieden. Een onderneming moet immers een bepaald productievolume bereiken om rendabel te zijn, ten einde haar vaste kosten te compenseren. Zonder protectionisme zouden buitenlandse producten die reeds winstgevend zijn door de omvang van de productie op hun bodem, in grote hoeveelheden in het land aankomen tegen een lagere prijs dan de plaatselijke productie. De prille industrie in het gastland zou snel verdwijnen. Een onderneming die reeds in een bedrijfstak is gevestigd, is efficiënter omdat zij beter is aangepast en een grotere productiecapaciteit heeft. Daarom lijden nieuwe ondernemingen verliezen door het gebrek aan concurrentievermogen in verband met hun "leer-" of inhaalperiode. Doordat zij tegen deze externe concurrentie beschermd zijn, kunnen de ondernemingen zich dus op hun thuismarkt vestigen. Daardoor genieten zij een grotere manoeuvreerruimte en meer zekerheid omtrent hun rentabiliteit en hun toekomstige ontwikkeling. De protectionistische fase is dus een leerperiode die de minst ontwikkelde landen in staat moet stellen algemene en technische kennis op het gebied van de industriële productie te verwerven om op de internationale markt te kunnen concurreren.

Volgens economen die voorstander zijn van de bescherming van industrieën, zou vrijhandel de ontwikkelingslanden ertoe veroordelen niet meer te zijn dan exporteurs van grondstoffen en importeurs van industrieproducten. De toepassing van de theorie van het comparatief voordeel zou hen ertoe brengen zich te specialiseren in de productie van grondstoffen en extractieve producten en zou hen beletten een industriële basis te verwerven. Bescherming van de opkomende industrie (bijvoorbeeld door tarieven op ingevoerde producten) zou daarom essentieel zijn voor ontwikkelingslanden om te industrialiseren en te ontsnappen aan hun afhankelijkheid van de productie van grondstoffen.

De econoom Ha-Joon Chang betoogt dat de meeste ontwikkelde landen tegenwoordig een beleid hebben gevoerd dat tegen vrijhandel en laissez-faire indruist. Volgens hem hebben zij, toen zij zelf nog ontwikkelingslanden waren, bijna allemaal actief gebruik gemaakt van interventionistisch handels- en industriebeleid om jonge industrieën te bevorderen en te beschermen. In plaats daarvan zouden zij hun binnenlandse industrieën hebben gestimuleerd door middel van tarieven, subsidies en andere maatregelen. Volgens hem waren Groot-Brittannië en de Verenigde Staten niet tot de top van de economische wereldhiërarchie opgeklommen door vrijhandel te omarmen. In feite zouden deze twee landen tot de grootste gebruikers van protectionistische maatregelen, met inbegrip van tarieven, hebben behoord. Wat de Oost-Aziatische landen betreft, merkte hij op dat de langste perioden van snelle groei in deze landen niet samenvielen met langdurige fasen van vrijhandel, maar met fasen van bescherming en bevordering van de industrie. Interventionistisch handels- en industriebeleid zou een cruciale rol hebben gespeeld in hun economisch succes. Dit beleid zou vergelijkbaar zijn geweest met dat van Groot-Brittannië in de 18e eeuw en dat van de Verenigde Staten in de 19e eeuw. Hij is van mening dat het beleid ter bescherming van jonge industrieën in de ontwikkelingslanden sinds de jaren tachtig tot veel betere groeiprestaties heeft geleid dan het vrijhandelsbeleid.

In de tweede helft van de 20e eeuw neemt Nicholas Kaldor soortgelijke argumenten over om de omschakeling van verouderende industrieën mogelijk te maken. In dit geval was het doel een activiteit te redden die met uitsterven bedreigd werd door concurrentie van buitenaf en banen veilig te stellen. Protectionisme moet verouderende bedrijven in staat stellen hun concurrentievermogen op middellange termijn te herwinnen en, in het geval van activiteiten die op het punt staan te verdwijnen, de omschakeling van deze activiteiten en banen mogelijk maken.

Bescherming tegen dumping

Staten die hun toevlucht nemen tot protectionisme beroepen zich op oneerlijke concurrentie of dumpingpraktijken:

• Valutamanipulatie: een valuta wordt gedevalueerd wanneer de monetaire autoriteiten besluiten op de valutamarkt in te grijpen om de waarde van de valuta ten opzichte van andere valuta te verminderen. Hierdoor worden plaatselijke producten concurrerender en ingevoerde producten duurder, waardoor de uitvoer toeneemt en de invoer afneemt, zodat de handelsbalans verbetert. Landen met een zwakke munt veroorzaken handelsonevenwichtigheden: zij hebben grote externe overschotten terwijl hun concurrenten grote tekorten hebben.
• Belastingdumping: sommige belastingparadijzen hebben lagere tarieven voor vennootschaps- en personenbelasting.
• Sociale dumping: wanneer een staat de sociale bijdragen verlaagt of zeer lage sociale normen handhaaft.
• Milieudumping: wanneer de milieuvoorschriften minder streng zijn dan elders.

Keynes en handelsonevenwichtigheden

Keerpunt van de Grote Depressie

Volgens de keynesiaanse theorie zijn handelstekorten schadelijk. Landen die meer importeren dan exporteren, verzwakken hun economie. Wanneer het handelstekort toeneemt, stijgt de werkloosheid en vertraagt de groei. Landen met een overschot worden rijker ten koste van landen met een tekort. Zij vernietigen de productie van hun handelspartners. John Maynard Keynes was van mening dat landen met een overschot belasting moesten betalen om onevenwichtigheden in de handel te voorkomen.

Aan het begin van zijn carrière was Keynes een marshalliaanse econoom die diep overtuigd was van de voordelen van vrijhandel. Vanaf de crisis van 1929, toen hij vaststelde dat de Britse autoriteiten de goudpariteit van het pond sterling wilden verdedigen en dat de nominale lonen te star waren, ging hij geleidelijk over tot protectionistische maatregelen.

Op 5 november 1929, toen hij door het MacMillan Comité werd gehoord om de Britse economie uit de crisis te halen, gaf Keynes aan dat de invoering van invoerrechten zou helpen om de handelsbalans weer in evenwicht te brengen. In het verslag van het Comité staat in het hoofdstuk "Invoercontroles en uitvoersubsidies" dat in een economie waar geen volledige werkgelegenheid heerst, de invoering van tarieven de productie en de werkgelegenheid kan verbeteren. Het terugdringen van het handelstekort is dus gunstig voor de groei van het land.

In januari 1930 stelde Keynes in de Economic Advisory Council voor om een systeem van bescherming in te voeren om de invoer te beperken. In de herfst van 1930 stelde hij een uniform tarief voor van 10% op alle invoer en subsidies van hetzelfde percentage voor alle uitvoer. In de Verhandeling over geld, gepubliceerd in de herfst van 1930, nam hij het idee op van tarieven of andere handelsbeperkingen met als doel het volume van de invoer te verminderen en de handelsbalans weer in evenwicht te brengen.

Op 7 maart 1931 schreef hij in de New Statesman en Nation een artikel met de titel "Voorstel voor een tariefinkomen". Hij wees erop dat dalende lonen leiden tot een daling van de binnenlandse vraag, die op haar beurt de markten beperkt. In plaats daarvan stelde hij het idee voor van een expansief beleid in combinatie met een tariefstelsel om de effecten op de handelsbalans te neutraliseren. De toepassing van tarieven leek hem "onvermijdelijk, wie ook de Minister van Financiën moge zijn". Voor Keynes was een economisch herstelbeleid alleen volledig effectief als het handelstekort werd weggewerkt. Hij stelde een belasting voor van 15% op industrieproducten en halffabrikaten en een belasting van 5% op bepaalde voedingsmiddelen en grondstoffen, met vrijstelling van andere producten die nodig zijn voor de export (wol, katoen).

In 1932 was hij in een artikel in The Listener, getiteld "The Pro- and Anti-Tariffs", van mening dat de bescherming van boeren en bepaalde industrieën zoals de automobiel- en staalindustrie van essentieel belang was in het Verenigd Koninkrijk.

Kritiek op de theorie van het comparatief voordeel

In de post-crisissituatie van 1929 achtte Keynes de veronderstellingen van het vrijhandelsmodel onrealistisch. Hij had bijvoorbeeld kritiek op de neoklassieke hypothese van de loonaanpassing.

Reeds in 1930 betwijfelde hij in een nota aan de Economic Advisory Council van de winst uit specialisatie in het geval van industrieproducten . Toen hij deel uitmaakte van het MacMillan-comité, gaf hij toe dat hij niet langer "geloofde in een zeer hoge mate van nationale specialisatie" en weigerde "een industrie in de steek te laten die voorlopig niet in staat is te overleven". Hij bekritiseerde ook de statische dimensie van de theorie van het comparatief voordeel, die volgens hem, door het definitief vastleggen van comparatieve voordelen, in de praktijk leidt tot een verspilling van nationale middelen.

In de Daily Mail van 13 maart 1931 noemde hij de veronderstelling van een perfecte sectorale mobiliteit van de arbeid "onzin", omdat daarin wordt gesteld dat iemand die werkloos wordt, bijdraagt tot een verlaging van de loonvoet totdat hij een baan vindt. Maar voor Keynes kan deze verandering van baan kosten met zich meebrengen (zoeken naar werk, opleiding) en is zij niet altijd mogelijk. In het algemeen brengen voor Keynes de veronderstellingen van volledige werkgelegenheid en automatische terugkeer naar het evenwicht de theorie van het comparatief voordeel in diskrediet.

In juli 1933 publiceerde hij een artikel in de New Statesman en Nation, getiteld "National Self-Sufficiency", waarin hij kritiek uitte op het argument van specialisatie van de economieën, dat de basis vormt van de vrijhandel. Hij stelde daarom voor te streven naar een zekere mate van zelfvoorziening. In plaats van de door de Ricardiaanse theorie van het comparatief voordeel bepleite specialisatie van de economieën, gaf hij de voorkeur aan de handhaving van een verscheidenheid van activiteiten voor naties. Hij weerlegde in het artikel het principe dat handel vrede brengt. Zijn visie op handel werd die van een systeem waarin buitenlandse kapitalisten concurreren om nieuwe markten. Hij verdedigde het idee om, waar mogelijk en redelijk, op nationale bodem te produceren.. In hetzelfde artikel betuigde Keynes zijn sympathie voor de voorstanders van protectionisme en sprak hij over zijn ideeën ten gunste van vrijhandel in de verleden tijd. Hij merkt op in National Self-Sufficiency:

Een aanzienlijke mate van internationale specialisatie is noodzakelijk in een rationele wereld in alle gevallen waarin deze wordt opgelegd door grote verschillen in klimaat, natuurlijke hulpbronnen, inheemse aanleg, cultureel niveau en bevolkingsdichtheid. Maar voor een steeds groter aantal industrieproducten, en misschien ook voor landbouwproducten, ben ik gaan betwijfelen of het economische verlies van nationale zelfvoorziening groot genoeg is om op te wegen tegen de andere voordelen van het geleidelijk onderbrengen van het product en de verbruiker in de sfeer van dezelfde nationale, economische en financiële organisatie. Uit de opeenstapeling van ervaringen blijkt dat de meeste moderne massaproductieprocessen in de meeste landen en klimaten met bijna gelijke efficiëntie kunnen worden uitgevoerd.

Hij schrijft ook in National Self-Sufficiency:

Ik sympathiseer daarom met hen die de economische verstrengeling tussen naties willen minimaliseren, eerder dan maximaliseren. Ideeën, kennis, wetenschap, gastvrijheid, reizen — dat zijn de dingen die van nature internationaal zouden moeten zijn. Maar laat goederen in eigen land worden geproduceerd wanneer dat redelijkerwijs en gemakkelijk mogelijk is, en laat, bovenal, financiën in de eerste plaats nationaal zijn.

In latere jaren onderhield Keynes een schriftelijke correspondentie met James Meade waarin de kwestie van de invoerbeperking centraal stond. Keynes en Meade bespraken de beste keuze tussen quota en tarieven. In maart 1944 begon Keynes een discussie met Marcus Fleming nadat deze laatste een artikel had geschreven met de titel Quota versus waardevermindering. Bij deze gelegenheid stellen wij vast dat hij na de Grote Depressie beslist een protectionistisch standpunt heeft ingenomen. Hij was van mening dat quota doeltreffender zouden kunnen zijn dan een depreciatie van de valuta om externe onevenwichtigheden aan te pakken. Voor Keynes was een depreciatie van de valuta dus niet langer voldoende en werden protectionistische maatregelen noodzakelijk om handelstekorten te voorkomen. Om de terugkeer van crises als gevolg van een zelfregulerend economisch systeem te voorkomen, leek het hem essentieel om de handel te reguleren en de vrijhandel een halt toe te roepen (deregulering van de buitenlandse handel). Dit verklaart ook zijn bereidheid om in deze voorstellen voor de Bretton Woods akkoorden de liberalisering van de internationale handel Vrijhandel te vervangen door een reguleringssysteem gericht op het opheffen van onevenwichtigheden in het handelsverkeer. 

Veel economen en commentatoren uit die tijd steunden zijn visie op handelsonevenwichtigheden. Zoals Geoffrey Crowther zei: "Als de economische betrekkingen tussen naties niet op de een of andere manier een evenwicht benaderen, dan is er geen financieel systeem dat de wereld kan redden van de verarmende gevolgen van chaos".. Onder invloed van Keynes werd in de economische teksten van de onmiddellijk naoorlogse periode veel nadruk gelegd op de handelsbalans. In de afgelopen jaren, sinds het einde van het Bretton Woods-systeem in 1971, en met de groeiende invloed van monetaristische denkrichtingen in de jaren tachtig, zijn deze zorgen – en in het bijzonder die over de destabiliserende effecten van grote handelsoverschotten – echter grotendeels uit het discours verdwenen; zij krijgen nu weer enige aandacht in de nasleep van de financiële crisis van 2007-2008.

Vrijhandel en armoede

Volgens economen die voor protectionisme zijn, optimaliseert vrijhandel de sectoren waarin het land reeds efficiënt is. Dit zou de arme landen de neiging geven zich vast te klampen aan de lage lonen van de bestaande winnings- en landbouwindustrieën. Daarom zouden zij niet in staat zijn om op zinvolle wijze te industrialiseren. De grotere toegang tot de concurrerende wereldmarkt en de voordelen van handelsliberalisering zouden dus slechts ten goede komen aan een kleine groep naties waarvan de industrieën al behoorlijk concurrerend zouden zijn. Volgens Paul Bairoch kan een groot aantal Derde Wereldlanden die vrijhandel hebben gevolgd nu worden beschouwd als "industriële quasi-woestijnen"; hij merkt op dat:

Vrijhandel betekende voor de Derde Wereld de versnelling van het proces van economische onderontwikkeling.

Volgens Ha-Joon Chang waren de jaren zestig en tachtig van de twintigste eeuw een periode van protectionistisch en interventionistisch beleid in de wereld, terwijl we sinds de jaren tachtig in een periode van vrijhandel leven. Hij zei dat de ontwikkelingslanden het economisch beter hebben gedaan tijdens de protectionistische periode dan tijdens de huidige vrijhandelsperiode. In feite zouden de arme landen nog armer zijn geworden sedert de afschaffing van de economische beschermingen in het begin van de jaren tachtig. In 2003 waren 54 landen armer dan in 1990 (UN Human Development Report 2003, p.|34). In de jaren zestig en zeventig (de protectionistische periode), toen landen meer bescherming genoten, zou de wereldeconomie zich veel sneller hebben ontwikkeld dan nu het geval is. Het wereldinkomen per hoofd van de bevolking zou met ongeveer 3% per jaar zijn gestegen, terwijl het tussen 1980 en 2000 slechts met ongeveer 2% zou zijn gestegen. De groei van het inkomen per hoofd van de bevolking zou in de ontwikkelde landen zijn toegenomen van 3,2 procent per jaar tussen 1960 en 1980 tot 2,2 procent per jaar tussen 1980 en 1999, terwijl deze in de ontwikkelingslanden zou zijn toegenomen van 3 procent tot 1,5 procent per jaar.

In Latijns-Amerika is het jaarlijkse groeipercentage van het inkomen per hoofd naar schatting gedaald van 3,1% per jaar tussen 1960 en 1980 tot 0,6% per jaar tussen 1980 en 1999. In andere regio's zou de crisis nog ernstiger zijn geweest: tussen 1980 en 1999 zou het inkomen per hoofd van de bevolking in het Midden-Oosten en Noord-Afrika zijn gedaald (met een jaarlijks percentage van −0,2%), terwijl het tussen 1960 en 1980 met 2,5% per jaar zou zijn gestegen. Tenslotte zouden de meeste voormalige communistische landen sinds het begin van hun economische overgang de snelste dalingen van de levensstandaard in de moderne geschiedenis hebben gekend, en zouden vele van hen nog niet eens de helft van het niveau van het inkomen per hoofd van de bevolking hebben teruggewonnen dat zij onder het communisme hadden.

Landen in Afrika ten zuiden van de Sahara hadden in 2003 een lager inkomen per hoofd van de bevolking dan 40 jaar eerder (Ndulu, Wereldbank, 2007, p.|33). Onder vrijhandel zou Afrika vandaag minder geïndustrialiseerd zijn dan vier decennia geleden. De bijdrage van de Afrikaanse industriesector aan het bruto binnenlands product van het continent is volgens de Economische Commissie voor Afrika (ECA) van de Verenigde Naties gedaald van 12% in 1980 tot 11% in 2013, en is de afgelopen jaren gestagneerd. Naar schatting nam Afrika in de jaren zeventig meer dan 3% van de wereldwijde industriële productie voor zijn rekening, en dat aandeel is sindsdien naar schatting gehalveerd. Naar schatting is het inkomen per hoofd van de bevolking in Afrika bezuiden de Sahara tussen 1980 en 2000 (vrijhandelsperiode) met 9% gedaald, terwijl het door interventionistisch beleid tussen 1960 en 1980 met 37% is gestegen. Bovendien zouden door toepassing van laissez-faire maar weinig Afrikaanse landen in staat zijn geweest hun recente hulpbron om te zetten in een duurzamere industriële basis. En in het afgelopen decennium zouden veel Afrikaanse landen eerder meer dan minder afhankelijk zijn geworden van grondstoffen, waarvan de beruchte prijsschommelingen duurzame groei bemoeilijken. Sommige Afrikaanse landen zouden er echter in geslaagd zijn een fase van industrialisatie in te gaan: Ethiopië, Rwanda en, in mindere mate, Tanzania. De gemene deler onder hen is dat zij de vrijhandel zouden hebben opgegeven en een beleid zouden hebben gevoerd dat gericht is op de bevordering van hun eigen verwerkende industrie. Zij zouden een "ontwikkelingsstaatmodel" hebben nagestreefd waarin regeringen de economieën beheren en reguleren. Sinds 2006 zou de productiesector van Ethiopië dus met gemiddeld meer dan 10% per jaar zijn gegroeid, zij het vanuit een zeer laag uitgangspunt.

Volgens de economen die voor protectionisme zijn, zijn de arme landen die erin geslaagd zijn een sterke en duurzame groei te vertonen, die landen die eerder mercantilisten dan vrijhandelaars zijn geworden: China, Zuid-Korea, Japan, Taiwan. Dus terwijl China en India in de jaren negentig hetzelfde bbp per hoofd van de bevolking hadden, zou China een veel mercantilistischer beleid hebben gevoerd en in 2010 een bbp per hoofd van de bevolking hebben dat drie keer zo hoog is als dat van India. Een belangrijk deel van China's opkomst in de internationale handelsarena zou niet komen van de vermeende voordelen van internationale concurrentie, maar van de verplaatsing van bedrijven uit ontwikkelde landen. Dani Rodrik benadrukt dat landen die de regels van de globalisering systematisch hebben geschonden, de grootste groei hebben doorgemaakt. Bairoch wijst erop dat in het vrijhandelssysteem "de winnaar degene is die het spel niet meespeelt".

De-industrialisatie en loondeflatie

De-industrialisatie

Sommige landen die vrijhandel bedrijven, hebben te maken met de-industrialisatie. Volgens het Economic Policy Institute heeft de vrije handel in de Verenigde Staten bijvoorbeeld decennialang een groot handelstekort veroorzaakt, waardoor vele fabrieken zijn gesloten en de Verenigde Staten miljoenen banen in de verwerkende industrie zijn misgelopen. Handelstekorten vervangen goedbetaalde banen in de industrie door laagbetaalde banen in de dienstensector. Bovendien leiden handelstekorten tot aanzienlijke loonverliezen, niet alleen voor werknemers in de be- en verwerkende industrie, maar voor alle werknemers in de economie als geheel die geen universitair diploma hebben. In 2011 bijvoorbeeld leden honderd miljoen voltijdwerkers zonder een universitair diploma een gemiddeld verlies van $ 1800 aan jaarloon in de Verenigde Staten. In feite creëren deze werknemers, die hun banen in de be- en verwerkende industrie zijn kwijtgeraakt en een loonsverlaging moeten aanvaarden om werk te vinden in andere sectoren, concurrentie die de lonen omlaag drijft van de werknemers die reeds in die andere sectoren werkzaam zijn. Bovendien leidt de dreiging van verplaatsing van productiefaciliteiten ertoe dat werknemers loonsverlagingen accepteren om hun baan te behouden.

Volgens het EPI hebben handelsovereenkomsten de handelstekorten niet verminderd, maar juist doen toenemen. Het groeiende handelstekort met China is het gevolg van China's manipulatie van zijn munt, zijn dumpingbeleid, zijn subsidies, de handelsbelemmeringen die het land een zeer belangrijk voordeel in de internationale handel geven. Bovendien zijn de industriële banen die door de invoer uit China verloren gaan, veel beter betaald dan de banen die door de uitvoer naar China worden geschapen. In feite exporteren de Verenigde Staten producten met lage lonen, zoals landbouwproducten, naar China en importeren zij producten met hoge lonen, zoals computer- en elektronische producten. De economische realiteit van de Verenigde Staten is dus in strijd met de economische theorie, die stelt dat de Verenigde Staten zich specialiseren in de productie van goederen waarvoor hooggeschoolde, goedbetaalde arbeidskrachten nodig zijn en goederen importeren waarvoor lager geschoolde arbeid nodig is. Dus zelfs als de invoer gelijk zou zijn aan de uitvoer, zouden de werknemers er nog steeds in loon op achteruitgaan.

David Autor, David Dorn en Gordon Hanson tonen aan dat de handel met China de Amerikanen tussen 1991 en 2007 ongeveer een miljoen Amerikaanse productiearbeiders heeft gekost. De concurrentie van de Chinese invoer heeft geleid tot het verlies van banen in de verwerkende industrie en lagere lonen. Zij stelden ook vast dat de compenserende banengroei in andere sectoren nooit tot stand is gekomen. Gesloten bedrijven bestellen niet langer goederen en diensten bij plaatselijke niet-verwerkende bedrijven, en voormalige industriële werknemers kunnen jarenlang of permanent werkloos zijn. Een grotere blootstelling aan invoer verlaagt de lonen in de niet-verwerkende sector door een verminderde vraag naar niet-verwerkende goederen en een groter arbeidsaanbod van werknemers die hun baan in de verwerkende sector hebben verloren. Het gemiddelde jaarinkomen van een huishouden daalt met 549 dollar per volwassene in de werkende leeftijd bij een toename van de blootstelling aan invoer met 1.000 dollar. In een ander document van dit team van economen, met Daron Acemoglu en Brendan Price, wordt geschat dat de concurrentie van de Chinese invoer de Verenigde Staten tussen 1999 en 2011 in totaal 2,4 miljoen banen heeft gekost.

Avraham Ebenstein, Margaret McMillan, Ann Harrison wezen er ook op in hun artikel "Why are American Workers getting Poorer? China, Trade and Offshoring" deze negatieve effecten van de handel met China op Amerikaanse arbeiders.

Uit ander onderzoek blijkt dat in het VK in de jaren 2000 de werknemers in de sectoren die het meest door de groei van de invoer uit China werden getroffen, meer tijd werkloos waren en een lager loon kregen. Ook hier waren deze effecten het meest uitgesproken bij laaggeschoolden.

De verwerkende industrie is een zeer productieve en kapitaalintensieve sector die hoge lonen en goede uitkeringen voor zijn werknemers bevordert. De sector is goed voor meer dan twee derde van de onderzoek-en-ontwikkelingsactiviteiten in de particuliere sector en biedt werk aan meer dan twee keer zoveel wetenschappers en ingenieurs als de rest van de economie. De verwerkende sector is derhalve een zeer belangrijke stimulans voor de algemene economische groei. De industriesector wordt ook geassocieerd met goedbetaalde banen in de dienstensector, zoals boekhouding, bedrijfsbeheer, onderzoek en ontwikkeling en juridische dienstverlening. Dientengevolge leidt de de-industrialisatie ook tot een aanzienlijk verlies van dergelijke banen in de dienstensector. De-industrialisatie betekent dus het verdwijnen van een zeer belangrijke motor van economische groei.

Salarisdeflatie en schuldencrisis

Reële inkomensstijging bij de wereldbevolking

Volgens de econoom Jacques Sapir leidt vrijhandel tot delokalisatie (offshoring) en een drukkend effect op de lonen in sommige landen die vrijhandel toepassen, zoals de Verenigde Staten. In feite hebben andere landen (bijvoorbeeld in Azië) een roofzuchtig of mercantilistisch internationaal handelsbeleid ontwikkeld. Zo hebben zij bijvoorbeeld zeer omvangrijke devaluaties van hun munteenheden uitgevoerd, een beleid van sociale en ecologische dumping gevoerd, een beleid van deflatie van de concurrentie gevoerd en hun binnenlandse consumptie beperkt. In het kader van de veralgemeende vrijhandel die door de WTO is ingesteld, heeft dit geleid tot de verplaatsing van fabrieken en banen naar deze mercantilistische landen. In feite heeft de financiële en handelsliberalisering onevenwichtigheden tussen productie en consumptie in vrijhandelslanden in de hand gewerkt, hetgeen tot crises heeft geleid. In die landen werd de kloof tussen het gemiddelde inkomen en het mediane inkomen steeds groter. In sommige landen stagneert het inkomen van de meerderheid van de bevolking volledig of daalt het zelfs. Dit loondeflatie-effect is versterkt door de dreiging van offshoring, die werknemers ertoe brengt slechtere sociale en loonvoorwaarden te aanvaarden om banen te behouden. Bedrijven gebruiken de dreiging van offshoring om eerdere sociale overeenkomsten en regelingen te ondermijnen. Als gevolg daarvan kunnen vrijhandelslanden alleen maar kiezen tussen loondeflatie versus offshoring en werkloosheid.

Vrijhandel draagt dus bij tot de dalende inkomens van de meeste huishoudens. De krediethausse, die technisch gezien de crisis heeft veroorzaakt, was het resultaat van een poging om de meeste mensen in staat te stellen te blijven consumeren in een tijd dat de inkomens stagneerden of zelfs daalden als gevolg van de vrijhandel (zoals in de VS voor het mediane huishouden). De schuldenlast van de huishoudens nam in alle ontwikkelde landen dramatisch toe. Bovendien heeft de concurrentiedruk als gevolg van het dumpingbeleid geleid tot een snelle toename van de schuldenlast van de ondernemingen. De toename van de schuldenlast van particuliere actoren (huishoudens en bedrijven) in de ontwikkelde landen, wanneer de meeste gezinsinkomens relatief of absoluut zijn gedaald door de gevolgen van de loondeflatie, kon alleen maar leiden tot een insolventiecrisis. Dit heeft geleid tot de financiële crisis.

De insolventie van de overgrote meerderheid van de huishoudens is de kern van de hypotheekschuldencrisis die de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Spanje in 2008 heeft getroffen. De kern van de crisis wordt dus niet gevormd door de banken, waarvan de ontwrichting slechts een symptoom is, maar door de vrijhandel, waarvan de effecten worden gecombineerd met die van de financiële liberalisering.

De globalisering heeft dus onevenwichtigheden veroorzaakt, zoals loondeflatie in sommige landen. Deze onevenwichtigheden hebben op hun beurt geleid tot een plotselinge toename van de schuld van particuliere actoren. Dit heeft geleid tot een insolventiecrisis. Ten slotte zijn de crises steeds sneller en gewelddadiger geworden. Daarom is de invoering van protectionistische maatregelen, zoals quota en tarieven, van essentieel belang om de binnenlandse markten van de landen te beschermen, de lonen te verhogen en de vraag te doen toenemen. Dit zou de wederopbouw van de binnenlandse markt op een stabiele basis mogelijk kunnen maken, met een aanzienlijke verbetering van de kredietwaardigheid van huishoudens en ondernemingen.

Kritiek op de theorie van comparatief voordeel

De theorie van comparatief voordeel stelt dat de marktkrachten alle productiefactoren naar hun beste gebruik in de economie drijven. Het stelt dat vrije internationale handel alle deelnemende landen en de wereld als geheel ten goede zou komen, omdat zij in staat zouden zijn hun totale productie te verhogen en meer te consumeren door zich te specialiseren naargelang hun comparatieve voordelen. Goederen zouden goedkoper worden en in grotere hoeveelheden beschikbaar zijn. Bovendien zou deze specialisatie niet toevallig of met politieke bedoelingen tot stand komen, maar automatisch. Volgens niet-neoklassieke economen berusten vrijhandel en comparatief voordeel echter op aannames die noch theoretisch noch empirisch deugdelijk zijn.

Onrealistische veronderstelling 1 – kapitaal en arbeid zijn niet internationaal mobiel.

De internationale immobiliteit van arbeid en kapitaal is fundamenteel voor de theorie van het comparatief voordeel. David Ricardo was zich ervan bewust dat de internationale immobiliteit van arbeid en kapitaal een onontbeerlijke veronderstelling is. Neoklassieke economen daarentegen beweren dat de omvang van dergelijke bewegingen van arbeid en kapitaal verwaarloosbaar is. Zij hebben de theorie van de factorprijscompensatie ontwikkeld, die deze bewegingen overbodig maakt. In de praktijk verplaatsen werknemers zich echter in groten getale van het ene land naar het andere. Kapitaal is steeds mobieler geworden en verhuist vaak van het ene land naar het andere. Bovendien heeft de neoklassieke veronderstelling dat factoren op nationaal niveau vastzitten geen theoretische basis en kan de hypothese van de factorprijsnivellering de internationale immobiliteit niet rechtvaardigen. Bovendien is er geen bewijs dat de factorprijzen wereldwijd gelijk zijn. Daarom kunnen comparatieve voordelen de structuur van de internationale handel niet bepalen.

Onrealistische aanname 2 – geen externe effecten.

Een externaliteit is de term die wordt gebruikt wanneer de prijs van een product niet overeenstemt met de werkelijke economische kosten of waarde ervan. De klassieke negatieve externaliteit is de aantasting van het milieu, waardoor de waarde van de natuurlijke hulpbronnen vermindert zonder dat de prijs van het product dat deze hulpbronnen heeft aangetast, stijgt. De klassieke positieve externaliteit is technologische uitbreiding, waarbij de uitvinding van een product door een onderneming anderen in staat stelt het te kopiëren of erop voort te bouwen, waardoor welvaart wordt gegenereerd die de oorspronkelijke onderneming niet kan benutten. Als de prijzen verkeerd zijn geprijsd als gevolg van positieve of negatieve externaliteiten, zal de vrije handel suboptimale resultaten opleveren.

Onrealistische veronderstelling 3 – productieve middelen verplaatsen zich gemakkelijk tussen sectoren.

De theorie van het comparatief voordeel gaat ervan uit dat de middelen die worden gebruikt om een product te vervaardigen, kunnen worden gebruikt om een ander voorwerp te vervaardigen. Indien zij dit niet kunnen, zal de invoer de economie niet stimuleren in de richting van industrieën die beter geschikt zijn voor hun comparatief voordeel en zal hij de bestaande industrieën alleen maar vernietigen. Wanneer werknemers bijvoorbeeld niet van de ene naar de andere bedrijfstak kunnen overstappen – meestal omdat zij niet over de juiste vaardigheden beschikken of niet op de juiste plaats wonen – zullen veranderingen in het comparatieve voordeel van de economie hen niet naar een meer geschikte bedrijfstak verplaatsen, maar naar werkloosheid of naar onzekere, onproductieve banen.

Onrealistische veronderstelling 4 – winsten uit internationale handel zijn slechts statische winsten.

De theorie van het comparatief voordeel maakt een "statische" in plaats van een "dynamische" analyse van de economie mogelijk. Dynamische ontwikkelingen die endogeen zijn voor de handel, zoals economische groei, zijn niet geïntegreerd in de theorie van Ricardo. En dit wordt niet veranderd door wat "dynamisch comparatief voordeel" wordt genoemd. De wereld, en in het bijzonder de geïndustrialiseerde landen, worden echter gekenmerkt door dynamische winsten die endogeen zijn voor de handel. Bovendien zijn dynamische winsten belangrijker dan statische winsten.

Onrealistische veronderstelling 5 – handel zal altijd in evenwicht zijn en er is een aanpassingsmechanisme.

Een cruciale veronderstelling in zowel de klassieke als de neoklassieke formulering van de theorie van het comparatief voordeel is dat de handel in evenwicht is, hetgeen betekent dat de waarde van de invoer gelijk is aan de waarde van de uitvoer van elk land. Het handelsvolume kan veranderen, maar de internationale handel zal altijd in evenwicht zijn, althans na enige tijd van aanpassing.  Handelsonevenwichtigheden zijn echter de norm en evenwichtige handel is in de praktijk slechts een uitzondering. Bovendien tonen financiële crises, zoals de Aziatische crisis van de jaren negentig, aan dat onevenwichtigheden in de betalingsbalans zelden goedaardig zijn en niet zelfregulerend werken. In de praktijk is er geen aanpassingsmechanisme.

Onrealistische veronderstelling 6 – internationale handel wordt opgevat als ruilhandel.

De definitie van internationale handel als ruilhandel vormt de basis voor de veronderstelling van evenwichtige handel. Ricardo houdt vol dat de internationale handel plaatsvindt alsof het louter ruilhandel is — een veronderstelling die door latere klassieke en neoklassieke economen wordt gehandhaafd. In de praktijk is de omloopsnelheid echter niet constant en is de geldhoeveelheid niet neutraal voor de reële economie. Geld is niet alleen een ruilmiddel. Het is in de eerste plaats een betaalmiddel en wordt ook gebruikt om waarde op te slaan, om schulden te vereffenen, om rijkdom over te dragen. In tegenstelling tot de ruilhandelhypothese van de theorie van het comparatief voordeel is geld dus geen handelswaar zoals alle andere. En geld als een opslagplaats van waarde in een wereld van onzekerheid beïnvloedt aanzienlijk de motieven en beslissingen van de houders en producenten van rijkdom.

Onrealistische veronderstelling 7 – arbeid of kapitaal wordt volledig benut.

Ricardo en latere klassieke economen gaan ervan uit dat arbeid de neiging heeft volledig te worden ingezet en dat kapitaal in een geliberaliseerde economie altijd volledig wordt benut, omdat geen enkele kapitaalbezitter zijn kapitaal onbenut zal laten, maar altijd zal trachten er winst mee te maken. Het feit dat er geen limiet is aan het gebruik van kapitaal is een gevolg van de wet van Jean-Baptiste Say die ervan uitgaat dat de productie slechts wordt beperkt door de middelen, die ook door neoklassieke economen wordt aangenomen. In de praktijk wordt de wereld echter gekenmerkt door werkloosheid. Werkloosheid en onderbezetting van kapitaal en arbeid zijn geen kortstondige verschijnselen, maar zijn algemeen en wijdverbreid. Werkloosheid en onaangeboorde hulpbronnen zijn eerder regel dan uitzondering.

Zero-sum game

Een vroege vorm van protectionisme kwam voort uit de theorie van het mercantilisme. Deze politiek beschouwde economie als een nulsomspel waarbij de ene partij wint wat de andere verliest. Het legde daarom een grote nadruk op een positieve handelsbalans om de rijkdom van een land te vergroten. Thomas Mun in Engeland en Colbert in Frankrijk waren grote voorstanders van deze politiek. De Britten voerden onder meer in 1651 de Engelse Scheepvaartwetten in die de scheepvaart door niet-Engelse schepen van en naar Engeland en de Engelse koloniën inperkte en in 1815 volgden de Graanwetten.

Absoluut en comparatief voordeel

Nadat de Britten een dominante positie hadden bereikt op de wereldmarkt, stonden zij in een positie waarin vrijhandel gunstiger was voor hen. Dit standpunt werd verdedigd door Adam Smith en de andere klassieke economen die daarbij de principes van absoluut en comparatief voordeel naar voren brachten. Protectionisme leidt volgens hen wel tot een verbeterde situatie binnen één bedrijfstak, maar het land als geheel gaat er op achteruit. David Ricardo stelde dat vanwege het comparatieve voordeel dat beide landen bij vrijhandel genieten, protectionisme bestreden moet worden.

Verschillende fases

Friedrich List zag het standpunt van Smith als te beperkt en stelde in 1841 in Das nationale System der politischen Ökonomie dat een industrie in ontwikkeling in de beginfase beschermd dient te worden tegen de buitenlandse concurrentie. Dit kan door het heffen van invoerrechten (Erziehungszölle). Ook de fasentheorie van Rostow maakt onderscheid tussen verschillende fases.

Ongelijkheid tussen landen

Volgens centrum-periferiemodellen zoals de wereld-systeemtheorie van Wallerstein of de Dependencia-theorie doorlopen niet alle landen door dezelfde fases. Welke fases doorlopen worden, is afhankelijk van of een land tot het centrum of tot de periferie behoort. Een belangrijk argument voor protectionisme volgt dan ook uit de ongelijkwaardige politieke en economische relatie tussen ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden. Volgens de Dependencia-theorie houden ontwikkelingslanden zonder protectionisme een achterstand door de quasi-koloniale verhoudingen, waarbij het rijke centrum arbeid en grondstoffen onttrekt aan de arme periferie.

Voorbeelden

Een voorbeeld van protectionisme zijn onderdelen van het Europese landbouwbeleid. Via importheffingen worden Europese boeren beschermd tegen te lage wereldmarktprijzen. Via de (melk)quotering wordt voorkomen dat er een overproductie ontstaat op de Europese markt en er overschotten moeten worden gedumpt op de wereldmarkt.

Zie ook

• Invoerverbod
• Retorsie

Bronnen, noten en/of referenties