Dinitrogenoksid

Dinitrogenoksid
Synonym:	Lystgass
Nettoformel:	N₂O
Farge:	Fargelaus gass
Fysiske eigenskapar
Molvekt	44,0128 g/mol
Tetthet	1,977 kg/m³ (101,325 kPa)
Smeltepunkt:	-90,8 ° C (101,325 kPa)
Kokepunkt:	-88,5 ° C (101,325 kPa)

Dinitrogenoksid (N₂O) eller lystgass er ved romtemperatur og atmosfærisk trykk ein fargelaus, ikkje-brennbar gass med ein behageleg, lett søtleg lukt. Gassen har fått namnet «lystgass» på grunn av måten av påverkar menneske som inhalerer han, og av same grunn vert han bruka som bedøvingsmiddel, både av tannlegar og jordmødrer.

Teknisk bruk

Dinitrogenoksid brukast som

bedøvingsmiddel
drivgass til næringsmiddel på sprayflaske, for eksempel fløyte krem
oksideringsmiddel for stempelmotorar: Dinitrogenoksid leverer meir oksygen til forbrenninga pr. volumeining enn atmosfærisk luft.
vernande atmosfære i potetgullposar.

Verknad på kroppen

Innanding av lystgass gjer at menneske kjenner mindre smerte. Gassen kan òg gje årsak til eufori, svimling og i somme tilfelle ei svakt afrodisisk verknad. Store dosar over kort tid kan føre til mild kvalme eller varig svimmelheit. Gassen i seg sjølv er ikkje giftig, men han kan fortrenge oksygenet i innandingslufta og dermed føre til kveling.
Lang tids bruk i store mengder er forbunde med symptomer som minner om mangel på B12-vitamin; blodmangel og skader på nervesystemet. Mange merkar òg lattergass på høyrsla, slik at all lyd ei kort stund høyrest metallisk ut.

Dinitrogenoksid som rusmiddel

Det finst døme på misbruk av dinitrogenoksid som eit rusmiddel, noko som er årsak til at gassen vert fasa ut til fordel for andre bedøvingsmiddel. I ca. 30 statar i USA er det forbode å bruke dinitrogenoksid.

Lystgass som drivhusgass

Globalt er lystgass den tredje viktigaste naturlege klimagassen ved sidan av CO₂ og metan. Konsentrasjonen av lystgass i atmosfæren har auka med ca. 18 prosent sidan 1750.

Den viktigaste kjelda til naturleg lystgass er mikrobiologisk aktivitet i jordsmonnet som omdannar ulike nitrogensamanbindingar til lystgass. Landbruksverksemd aukar tilførselen nitrogenhaldig mineralgjødsel og husdyrgjødsel til jorda, slik at det vert danna meir lystgass.

Utsleppa av lystgass frå vegtrafikken aukar, sidan lystgass mellom anna vert danna som eit biprodukt i avgass-katalysatorar. I Noreg bidrog lystgass med ni prosent av det samla klimagassutsleppet i 2005. Omtrent 44 prosent av utsleppet kjem frå landbruk og 41 prosent frå mineralgjødselproduksjon.

Historikk

Dinitrogenoksid vart oppdaga i 1772 av Joseph Priestley, og i 1790-åra eksperimenterte Humphry Davy saman med nokre venner (deriblant poetane Samuel Taylor Coleridge og Robert Southey) med å inhalere gassen. Dei oppdaga fort at dinitrogenoksidet verka sløvande på smertesansen utan at personen heilt mista medvitet, og sidan vart stoffet bruka som bedøving.

Kjelder

Miljøstatus Norge - Lystgass som klimagass Arkivert 2007-03-01 ved Wayback Machine.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Dinitrogenoksid