Aristarc de Samos
| Aristarc de Samos | |
.jpg) Representacion del sègle XVII d'Aristarc de Samos tirat de l'atlas celèst d'Andreas Cellarius. | |
| Naissença | v. -310 Samos |
|---|---|
| Mòrt | v. -230 |
| País d'origina | Grèce antica |
modificar  |
|
Aristarc de Samos, (en grèc Ἀρίσταρχος), nascut a Samos, en Grècia, es un astronòma e matematician nascut vèrs lo començament del sègle III AbC, benlèu vèrs 310 AbC., e mòrt benlèu vèrs 230 AbC., mas se sap pauc de sa vida.
D'escriches nos parvenguèt sus l'obratge Sus las dimensions e las distàncias del Solelh e de la Luna, lo mai ancian conegut al subjècte, ont realiza per aquelas mesuras de metòdes geometrics. Jamai se fa mencion de son eliocentrisme que coneissèm subretot mercé a un passatge de L’Arenari ont Arquimèdes descriu l'ipotèsi d'Aristarc: lo Solelh e las estelas « fixas » immobilas, e la Tèrra virant sus ela meteissa e se desplaçant sus un cèrcle centrat sul Solelh. A una epòca ont, segon Arquimèdes, gaireben totes los astronòmas aderissián al geocentrisme, es a dire la Tèrra immobila, sembla que l'ipotèsi eliocentrica d'Aristarc venguèt pas al vam.
Segon Vitruvi, Aristarc tanben auriá inventat del scafi, una mòstra de solelh emisferica.
Biografia
[modificar | Modificar lo còdi]Las informacions biograficas sus Aristarc son raras. La mai precisa ven de Ptolemèu, qu'escriu dins l'Almagèst (III, 1) qu'Aristarc obsèrva lo solstici d'estiu de l'annada 280 AbC.[1]. Aèti[2] lo dich discípol de Estraton de Lampsac, çò que podèt se passar o a Alexàndria, ont Estraton èra preceptor puèu conselhièr de Ptolemèu II Filadèf, o a Atenas ont Estraton prenguèt ensegida lo cap del Licèu[3],[1]. Per la citacion d'Arquimèdes se sap que l'escrich d'Aristarc sus l'ipotèsi eliocentrica, data d'abans l'Arenari. D'aqueles elements se pòt deduire qu'Aristarc èra de segur actiu vèrs 280 AbC.[4], nascut gareben al començament del sègle III AbC.[1], Thomas Heath presisa qu'Aristarc deguè viure entre 310 e 230 AbC.[5].
Lo matematician e l'astronòma
[modificar | Modificar lo còdi]Las mesuras d'Aristarc dels diamètres de la Lunea e del Solelh, al respète d'aque de la Tèrra, e de la distància de la Tèrra al Solelh, al respècte de la Tèrra a la Luna, son remarcables mai per lor ingeniositat e los metòdes matematics utilizats que per lor exactitud[6].
Aristarc de Samos aviá ja observat que la Luna pren gaireben una ora per percorrir una distància egala e son diamètre. Obsèrva d'un costat que los eclipsis de Luna duran doas oras. Se'n conclutz que la luna demora entièrament dins lo cilindre d'ombra de la Tèrra pendent doas oras e dedutz alara que lo diamètre d'aquel cilindre es egal a tres diamètres de Luna. Ne conclutz que le diamètre de la Tèrra es tres còp mai grand qu'aquel de la Luna, es mai precisament 3,7 còps mai grand qu'aquel de la Luna.
Estima enseguida jos quin angle se vei la Luna de la Tèrra. Tròba 2 °. Pasmens se lo resultat du calcul d'Aristarc siá pas donat pels tèxtes, es aisit de'n deduire que per el la distància Tèrra-Luna mesura entre 22,5 e 30 diamètres lunars. Enseguida, aquela distància Tèrra-Luna mesura unes 19 rais terrèstres (60,2 en realitat). Lo procediment es ingenhós, mas la metòde e los calculs patisson de fòrça imprecisions. D'en primièr e sobretot, lo diamètre angular de la luna es plan subrestimat (2 ° contra 0,5 °). Enseguida, aquel angle es observat dempuèi la superfícia de la Tèrra, alara que lo rai de l'orbita part de son centre (l'eliminacion d'aquela aproximacion demanda de calculs trigonometrics) e lo diamètre de l'ombra de la Tèrra sus la Luna es superior a son estimacion. D'autras aproximacions an una influéncia mendre sul resultat : la valor de π es pauc precisa a l'epòca[7] e l'ombra de la Tèrra es considerada coma cilindrica, alra qu'es en realitat conica[8]. Lo diamètre de la Tèrre val 3,7 diamètres lunaes e non pas 3, mas l'essencial de la diferéncia ven de l'imprecision de l'observacion e non pas del caractèr conic de l'ombra. Un calcul mai precís se podava realizar a son epòca e foguèrt menat per Iparc (v. 190 a 120 AbC.). Mas per Aristarc, qu'èra encora un filosòf-astronòma, la metòda (geometrica) aviá fòrça mai d'importança que lo resultat (aritmetica)[9]. Mai, segon Neugebauer[10], l'angle de 2 ° es pas qu'una valor non mesurada utilizada per la comoditat de l'expausat, car es aisit d'obténer una mesura plan melhora; e Arquimèdes, segon la meteissa font, afirma qu'Aristarc considerava 1/2 ° coma la valor reala d'aquel angle. Dins aquelas condicions, la metòda d'Aristarc donariá una distància Tèrra-Luna de 80 rais terrèstres.
Per la distància Tèrra-Solelh (T-S), obsèrva la Luna pendent un dels seus quartièrs exactes. L'angle Tèrra-Luna-Solelh es alara drech. Tèrra, Luna e Solelh dessenha un triangle rectangle TLS, rectangle en L. Li sufís alara de mesurar l'angle Solelh, Tèrra, Luna. Ne dedutz alara un encastre del rapòrt de las distàncias Luna-Solelh e Tèrra-Solelh. Tròba per l'angle Solelh, Tèrra, Luna un angle gaireben drech (90 ° - 3 °). Calcula alara que la distància Tèrra-Solelh es de gaireben 19 còps mai granda que la distància Tèrra-Luna. Malaürosament, sa mesura es falsa. Sols d'instruments precises qu'apareisseràn sonque mai de mila ans mai tard permetràn d'evaluar aquel angle a 90 ° - 0,15 °. Çò que plaça lo Solelh 400 còps mai luènh que n'es de la Luna, Aristarc s'èra donc trompat un factor fins a 20.
Lo Solelh avent gaireben lo meteis diamètre aparent que la Luna, aquò significa que son diamètre vertadièr seriá 19 còps mai grand segon Aristarc (en realitat 400 còps mai grand).
Es al vejaire aquel resultat qu'Aristarc comença a dobtar de la teoria del geocentrisme: li sembla mai logic que las planètas mai pichonas viran a l'entorn de las planètas mai grandas. Plaça donc lo Solelh al centre de l'univèrs ee descriu lo movement de la Tèrra coma une rotacion sus ela meteissa combinada amb un movement circular a l'entorn del Solelh.
Pasmens, se la Tèrra se desplaça, deuriá veire las estelas fixas segent un angle diferent segon lo periòde de l'annada. Aristarc dona l'ipotèsi qu'aquela diferéncia d'angle (parallaxi) existís plan mas es pas decelable car las estelas fixas sont situadas fòrça alunhada de la Tèrra. Son ipotèsi es exacta. Aquela parallaxi es ara mesurable. Semblariá tanben qu’auriá inventat un gnomòn emisferic mai performant qu'aqueles de son epòca.
Lo sistèma eliocentric
[modificar | Modificar lo còdi]Aristarc ten l'intuicion del movement de la Tèrra sus ela meteis e a l'entorn del Solelh. Es Arquimèdes que dins son Arénaire ne dona la descripcion mai precisa que nos siá venguda:
Siètz pas sens saber que per l'Univèrs, per gaireben totes los Astronòmas, significa una esfèra avent son centre al centre de la Tèrra (…). Pasmens, Aristarc de Samos publiquèt d'escrichs suls ipotèsis astronomics. Las presuposicions que se tròba dins sos escrichs suggerisson un univèrs fòrça mai grand qu'aquel mencionat mai naut. Comença en fach amb l'ipotèsi que las estelas fixas e lo Solelh sont immobils. La quita Tèrra, se desplaça a l'entorn del Solelh sus la circonferéncia d'un cercle avent son centre dins lo Solelh. Arquimèdee, Prefàcia del tractat ''L’Arenari''.
Aquel ipotèsi casèt lèu dins l'oublir. Los detractors li repròchan de far damatge a la fisica d'Aristòtel.
Lors arguments son subretot:
- la Tèrra coma lo sèti de l'element mai pesuc ten sa plaça naturala al centre del mond. Pasmens qu'Aristarc aja calculat que lo diamètre del Solelh èra 6,75 còps mai grand qu'aquel de la Tèrra, demorava de comprene cossí un astre fach de fuòc, element mai leugièr que la tèrra, podava demorar immobil dans l'espaci[11]. Es un dels arguments filosofics del geocentrisme
- se la Tèrra se déplaçava, seriá estat possible d'observar dins las constellacions, es a dire sus l'esfèra dels fixes, de desformacions angularas. Mas amb los mejans d'observacion de l'epòca, èra pas possible de veire lo fenomèn de la parallaxi[12]
- se la Terre virava sus ela meteissa cap a l'èst, los objèctes non fixats sus la tèrra s'enlararián pas cap a l'oèst? (Cal esperar Galileo per refutar aquel argument — que pren pas en compte l'inercia. Mai, se pòt detectar de biais evident a aquela epòca l'acceleracion de Coriolis)[12] ;
- Es un sacrilègi d'aver desplaçat lo fogal del mond e de s'opausat al dògme de la Tèrra-divinitat e del fuòc d’Estia[12]. Sa teoria presenta un contraste sasissent amb la futura cosmologia de Ptolemèu
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- Bénatoïl, « Cléanthe contre Aristarque. Stoïcisme et astronomie à l’époque hellénistique », Archives de philosophie, vol. 2, t. 68, , p. 207-222 (legir en linha) ;
- {{{títol}}}. (« le système héliocentrique d'Aristarque de Samos ») ;
- {{{títol}}}. ISBN 978-0-19-509539-5. ;
- {{{títol}}}. ISBN 0-486-43886-4. ;
- Modèl:Cite encyclopedia.
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ 1,0 1,1 et 1,2 Evans 1998, p. 67.
- ↑ segon Estobèu, Eclogæ physicæ et ethicæ, I
- ↑ Mickelson 2007, p. 59
- ↑ Duhem 1913, p. 418
- ↑ Heath 1913, p. 299.
- ↑ (fr) Explicacion dels calculs surl site de la NASA
- ↑ Aquela valor serà afinada per Arquimèdes, puèi per Iparc.
- ↑ Amb l'estrech de l'angle a la cima del còn, aquela objeccion classica es qualificada de « pedantisme matematic » per {{{títol}}}.
- ↑ Lo fach qu'Aristarc se dona pas la pena de liurar los resultats de sas construccions es plan significatiu a aquel subjècte.
- ↑ Neugebauer 1975, p. 642-643
- ↑ René Taton, La science antique et médiévale, des origines à 1450, Coll. Quadrige, PUF, p. 358.
- ↑ 12,0 12,1 et 12,2 Jean-René Roy, L'Astronomie et son histoire, Paris, Éditions Masson, 1982, p. 88-89.