Torkwes: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
dr. |
jęz. imiesłów przysłówkowy współczesny oznacza tylko jednoczesność |
||
| (Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 7 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[ |
[[Plik:Newark torc.jpg|thumb|260px|Złoty torkwes celtycki z Anglii (II-I w. p.n.e.)]] |
||
'''Torkwes''' ([[łacina|łac.]] ''torquēs'', [[język grecki|gr.]] στρεπτός) – w kulturach starożytnych kolisty, sztywny (nieelastyczny), otwarty [[naszyjnik]] bądź obręcz na szyję o pogrubionych zdobnych zakończeniach. |
|||
'''Torkwes''' ([[język łaciński|łac.]] ''torques'') - okrągły otwarty [[naszyjnik]] o zdobionych zakończeniach. Głównie wykonywany z [[brązy|brązu]] lub [[złoto|złota]], rzadziej ze [[srebro|srebra]]. Torques noszone były już w [[epoka żelaza|epoce żelaza]] ([[1000 p.n.e.]]-[[300|300 n.e.]]) m.in. przez [[Celtowie|Celtów]], [[Scytowie|Scytów]] czy [[Persowie|Persów]]. |
|||
Najczęściej skręcany ([[tordowanie|tordowany]]) z metalowej wstęgi lub drutu (czasem odlewany), przeważnie wykonywany z [[brązy|brązu]] lub [[złoto|złota]], rzadziej ze [[srebro|srebra]], niekiedy żelazny<ref>''Lexikon der Antike'' (pod red. [[Johannes Irmscher|J. Irmschera]]). Leipzig: Bibliographisches Institut, 1971, s. 562.</ref>. W [[epoka żelaza|epoce żelaza]] (1000 p.n.e.–300 n.e.) torkwesy nosili m.in. europejscy [[Celtowie]], azjatyccy [[Scytowie]] i [[Persowie]]<ref>Np. perski torkwes na szyi króla [[Dariusz III|Dariusza]] – w [[bitwa Aleksandra z Dariuszem|scenie bitwy pod Issos]] na znanej [[mozaika|mozaice]] [[Pompeje (stanowisko archeologiczne)|pompejańskiej]] (''A Dictionary of Greek and Roman Antiquities''. London: J. Murray, 1890).</ref>. |
|||
U Celtów naszyjniki te weszły w użycie od połowy V wieku p.n.e. jako zapożyczone ze Wschodu (prawdopodobnie z Persji) w wyniku zwiększonych kontaktów na gruncie wojskowym (wyprawy łupieżcze) i handlowym. Wykonywano je z zakrzywionego metalowego pręta bądź rurki (rzadziej ze skręcanego drutu), a najwspanialsze egzemplarze ze złota pochodzą z wczesnego [[okres lateński|okresu lateńskiego]] (poł. V–kon. IV wieku p.n.e.), znajdowane wyłącznie w grobach kobiecych i w bogatych pochówkach wojowników<ref>T.G.E. Powell: ''Celtowie''. Warszawa: Wydawnictwo RTW, 1999, s. 69-71.</ref>. |
|||
[[Plik:Gold Neck Ring MET DP137436.jpg|thumb|260px|Inny typ torkwesu (VI-IV w. p.n.e.)]] |
|||
W cywilizacji celtyckiej torkwes odgrywał szczególną rolę. Był [[atrybut (sztuka)|atrybutem]] bóstw, władców, bohaterów i wojowników. Przypuszczalnie należał do niezbędnego wyposażenia arystokracji wojskowej (wojownicy stawali do walki nago, lecz w naszyjniku), co wcześnie zwróciło uwagę [[starożytny Rzym|starożytnych Rzymian]]. U Celtów (Galów) początkowo był oznaką dostojeństwa i ozdobą kobiet, później (od ok. III wieku p.n.e.) stał się typowym elementem stroju męskiego symbolizującym zapewne siłę i męstwo. W okresie galorzymskim (I-V wiek n.e.) zdobiono nim niemal wszystkie wyobrażenia bogów<ref>Sylvia Botheroyd, Paul F. Botheroyd: ''Słownik mitologii celtyckiej''. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 384-387, {{ISBN|83-7132-277-1}}</ref>. |
|||
[[Starożytny Rzym|Rzymianie]] przejęli go jako odznakę męstwa w boju przyznawaną prostym żołnierzom, zaliczaną do pomniejszych nagród wojskowych (''dona militaria minora'')<ref>Peter Connolly: ''Historia armii rzymskiej''. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1992, s. 68.</ref>. Precedens w IV w. p.n.e. stworzył być może [[Tytus Manliusz Torkwatus (konsul 347 p.n.e.)|konsul Tytus Manliusz]], który wyzwał Celta na pojedynek, a po zwycięstwie zabrał jego naszyjnik, który odtąd nosił stale, co zyskało mu przydomek ''Torquatus'' – zamieniony później w dziedziczne miano Torkwatusów, gałęzi rodu ''gens Manlia''<ref>Wspomina o tym zarówno [[Tytus Liwiusz|Liwiusz]] w ''[[Dzieje Rzymu od założenia miasta|Dziejach Rzymu]]'' (VII, 10), jak i [[Cyceron]] w traktacie ''O powinnościach'' (III, 31).</ref>. |
|||
Najbardziej znanym [[ikonografia|ikonograficznym]] poświadczeniem istnienia tej charakterystycznej ozdoby jest ukazanie jej w [[epoka hellenistyczna|hellenistycznym]] wyobrażeniu [[Grupa Galów|umierającego galijskiego wojownika]] oraz w rzeźbie tzw. wojownika z Hirschlanden<ref>Sylvia Botheroyd, Paul F. Botheroyd: ''Słownik mitologii celtyckiej''. Katowice: Książnica, 1998, s. 386; 175-176.</ref>; w [[onomastyka|nazewnictwie]] klasycznym świadectwem jest wspomniana [[antroponimia|antroponimiczna]] geneza [[nazwa rodowa|nazwy własnej rodu]] Torkwatusów<ref>Jane F. Mitchell: ''The Torquati''. W: „Historia. Zeitschrift für Alte Geschichte”, t. 15/1 (Januar 1966), s. 23–31.</ref>. |
|||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy}} |
|||
== Linki zewnętrzne == |
|||
* [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0063%3Aalphabetic+letter%3DT%3Aentry+group%3D2%3Aentry%3Dtorques-cn James Yates: Torques, torquis. W: W. Smith, W. Wayte, G.E. Marindin: ''A Dictionary of Greek and Roman Antiquities''. London: John Murray, 1890] |
|||
* {{Encyklopedia Britannica |id = art/torque-jewelry |tytuł = torque |data dostępu = 2022-10-05}} |
|||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Sztuka starożytna]] |
[[Kategoria:Sztuka starożytna]] |
||
Aktualna wersja na dzień 19:08, 26 paź 2024
Torkwes (łac. torquēs, gr. στρεπτός) – w kulturach starożytnych kolisty, sztywny (nieelastyczny), otwarty naszyjnik bądź obręcz na szyję o pogrubionych zdobnych zakończeniach.
Najczęściej skręcany (tordowany) z metalowej wstęgi lub drutu (czasem odlewany), przeważnie wykonywany z brązu lub złota, rzadziej ze srebra, niekiedy żelazny[1]. W epoce żelaza (1000 p.n.e.–300 n.e.) torkwesy nosili m.in. europejscy Celtowie, azjatyccy Scytowie i Persowie[2].
U Celtów naszyjniki te weszły w użycie od połowy V wieku p.n.e. jako zapożyczone ze Wschodu (prawdopodobnie z Persji) w wyniku zwiększonych kontaktów na gruncie wojskowym (wyprawy łupieżcze) i handlowym. Wykonywano je z zakrzywionego metalowego pręta bądź rurki (rzadziej ze skręcanego drutu), a najwspanialsze egzemplarze ze złota pochodzą z wczesnego okresu lateńskiego (poł. V–kon. IV wieku p.n.e.), znajdowane wyłącznie w grobach kobiecych i w bogatych pochówkach wojowników[3].
W cywilizacji celtyckiej torkwes odgrywał szczególną rolę. Był atrybutem bóstw, władców, bohaterów i wojowników. Przypuszczalnie należał do niezbędnego wyposażenia arystokracji wojskowej (wojownicy stawali do walki nago, lecz w naszyjniku), co wcześnie zwróciło uwagę starożytnych Rzymian. U Celtów (Galów) początkowo był oznaką dostojeństwa i ozdobą kobiet, później (od ok. III wieku p.n.e.) stał się typowym elementem stroju męskiego symbolizującym zapewne siłę i męstwo. W okresie galorzymskim (I-V wiek n.e.) zdobiono nim niemal wszystkie wyobrażenia bogów[4].
Rzymianie przejęli go jako odznakę męstwa w boju przyznawaną prostym żołnierzom, zaliczaną do pomniejszych nagród wojskowych (dona militaria minora)[5]. Precedens w IV w. p.n.e. stworzył być może konsul Tytus Manliusz, który wyzwał Celta na pojedynek, a po zwycięstwie zabrał jego naszyjnik, który odtąd nosił stale, co zyskało mu przydomek Torquatus – zamieniony później w dziedziczne miano Torkwatusów, gałęzi rodu gens Manlia[6].
Najbardziej znanym ikonograficznym poświadczeniem istnienia tej charakterystycznej ozdoby jest ukazanie jej w hellenistycznym wyobrażeniu umierającego galijskiego wojownika oraz w rzeźbie tzw. wojownika z Hirschlanden[7]; w nazewnictwie klasycznym świadectwem jest wspomniana antroponimiczna geneza nazwy własnej rodu Torkwatusów[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lexikon der Antike (pod red. J. Irmschera). Leipzig: Bibliographisches Institut, 1971, s. 562.
- ↑ Np. perski torkwes na szyi króla Dariusza – w scenie bitwy pod Issos na znanej mozaice pompejańskiej (A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. London: J. Murray, 1890).
- ↑ T.G.E. Powell: Celtowie. Warszawa: Wydawnictwo RTW, 1999, s. 69-71.
- ↑ Sylvia Botheroyd, Paul F. Botheroyd: Słownik mitologii celtyckiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 384-387, ISBN 83-7132-277-1
- ↑ Peter Connolly: Historia armii rzymskiej. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1992, s. 68.
- ↑ Wspomina o tym zarówno Liwiusz w Dziejach Rzymu (VII, 10), jak i Cyceron w traktacie O powinnościach (III, 31).
- ↑ Sylvia Botheroyd, Paul F. Botheroyd: Słownik mitologii celtyckiej. Katowice: Książnica, 1998, s. 386; 175-176.
- ↑ Jane F. Mitchell: The Torquati. W: „Historia. Zeitschrift für Alte Geschichte”, t. 15/1 (Januar 1966), s. 23–31.