Szatanka
| Chiropotes | |||
| Lesson, 1840[1] | |||
 Szatanka białonosa (Ch. albinasus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Parvordo | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
szatanka | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Pithecia (Chiropotes) couxio Lesson, 1840 (= Cebus satanas Hoffmannsegg, 1807) | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Szatanka[5] (Chiropotes) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny saki (Pitheciinae) w obrębie rodziny sakowatych (Pitheciidae).
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w lasach północnej części Ameryki Południowej[6][7][8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała samic 33–51 cm, samców 36–46 cm, ogona samic 34–58 cm, samców 30–46 cm; masa ciała samic 2–3,5 kg, samców 2,2–4 kg[7][9]. Żywią się owocami i bezkręgowcami[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1840 roku francuski chirurg i zoolog René Lesson w książce swojego autorstwa poświęconej gatunkom ssaków dwuręcznych i czworonożnych[1]. Na gatunek typowy Lesson wyznaczył (oznaczenie monotypowe) szatankę czarną (Ch. satanas).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Chiropotes (Cheiropotes): gr. χειρ kheir, χειρος kheiros ‘ręka’; ποτης potēs ‘pijący’, od πινω pinō ‘pić’[10].
- Brachyurus: gr. βραχυς brakhus ‘krótki’; -ουρος -ouros ‘-ogonowy’, od ουρα oura ‘ogon’[11]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cebus satanas Hoffmannsegg, 1807.
- Saki: południowoamerykańska nazwa Saki dla małp zaadaptowana przez Buffona w 1767 roku[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Cebus satanas Hoffmannsegg, 1807.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące gatunki[13][9][6]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[5] | Podgatunki[7][6][9] | Rozmieszczenie geograficzne[7][6][9] | Podstawowe wymiary[7][9][c] | Status IUCN[14] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Chiropotes albinasus | (I. Geoffroy Saint-Hilaire & Deville, 1848) | szatanka białonosa | gatunek monotypowy | endemit Brazylii (na południe od rzeki Amazonka, od rzeki Madeira na zachodzie i rzeki Xingu na wschodzie) | DC: 36–51 cm DO: 36–48 cm MC: 2,2–3,7 kg |
VU |
-8b.jpg) |
Chiropotes satanas | (Hoffmannsegg, 1807) | szatanka czarna | gatunek monotypowy | endemit Brazylii (na południe od dolnego biegu rzeki Amazonka, od rzeki Tocantins do wschodniej granicy amazońskich lasów deszczowych) | DC: 34–42 cm DO: 36–42 cm MC: 2–4 kg |
EN |
 |
Chiropotes chiropotes | (Humboldt, 1812) | szatanka czerwonogrzbieta | gatunek monotypowy | południowa Wenezuela i północna Brazylia; ograniczony rzeką Orinoko na północy, rzeką Branco na wschodzie i rzeką Negro na południu | DC: 35–46 cm DO: 30–46 cm MC: 2–4 kg |
LC |
 |
Chiropotes utahicki | Hershkovitz, 1985 | szatanka nizinna | gatunek monotypowy | endemit Brazylii (na południe od rzeki Amazonka, pomiędzy rzeką Xingu i rzekami Tocantins/Araguaia; południowe granice zasięgu nieznane | DC: 36–42 cm DO: 37–58 cm MC: 2–4 kg |
VU |
 |
Chiropotes sagulatus | (Traill, 1821) | gatunek monotypowy | region Gujana i północna Brazylia (na północ od rzeki Amazonka, na wschód od rzeki Branco) | DC: 33–46 cm DO: 39–46 cm MC: około 3 kg |
LC |
Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Młodszy homonim Brachyurus G. Fischer, 1813 (Cricetidae); nie Brachyurus Spix, 1823 (Pitheciidae).
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Chiropotes Lesson, 1840.
- ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 178. (fr.).
- ↑ J.E. Gray. On some new or little-known species of Monkeys. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 17, s. 9, 1849. (ang.).
- ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollsteändigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 72. (niem.).
- ↑ H. Schlegel. Les Singes. Simiae. „Muséum d’Histoire Naturelle des Pays-Bas”. 7, s. 225, 1875. (fr.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 41–42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 208. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e f S.F. Ferrari, L.M. Veiga, L.P. Pinto, L.K. Marsh, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands: Family Pitheciidae (Titis, Sakis and Uacaris). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 479–481. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Chiropotes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 135–136. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 182.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 144.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 617.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-10-03]. (ang.).
- ↑ Taxonomy: Chiropotes – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-10-03]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).