Ścinawa Mała
wieś | |
Rynek w Ścinawie Małej | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2011) |
767[2] |
Strefa numeracyjna |
77 |
Kod pocztowy |
48-325[3] |
Tablice rejestracyjne |
ONY |
SIMC |
0497130 |
Położenie na mapie gminy Korfantów | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa opolskiego | |
Położenie na mapie powiatu nyskiego | |
50°25′17″N 17°32′38″E/50,421389 17,543889[1] |
Ścinawa Mała (potocznie: Ścinawa Prudnicka, niem. Steinau in Oberschlesien) – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie nyskim, w gminie Korfantów[4]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Ścinawa Niemodlińska.
W latach 1945–1954 miejscowość należała do gminy Śmicz w powiecie prudnickim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.
Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 767 osób[2].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 15 km od granicy z Czechami, w środkowej części Wysoczyzny Bialskiej, w Dolinie Górnej Ścinawy Niemodlińskiej, tuż przy granicy gminy Korfantów z gminami Prudnik i Biała w powiecie prudnickim. Należy do Euroregionu Pradziad[5].
W Ścinawie Małej panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +9,3 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Ścinawy Małej wynoszą 737 mm. Dominują wiatry zachodnie[6].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Stynavia[7][8]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Stinavia[9]. W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Ścinawa[10]. 12 listopada 1946 nadano miejscowości, wówczas administracyjnie należącej do powiatu prudnickiego, nazwę Ścinawa Mała[11].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miasto zostało lokowane na prawie zachodnim około 1222 roku[12], kiedy możnowładca Zbrosław uzyskał dla niej przywilej targowy od księcia Kazimierza I. Pierwszymi osadnikami w Ścinawie Małej przypuszczalnie byli Flamandowie[13]. Pierwsza wzmianka o Ścinawie Małej pochodzi z 1235[14]. W dokumencie z 1236 dotyczącym przekazania ośrodka targowego biskupowi wrocławskiemu Tomaszowi I, występuje wójt ścinawski Godinus. W 1268 rezydował tu kasztelan książęcy. Ścinawa Mała uczestniczyła w porozumieniu z Prudnikiem, Białą, Głogówkiem i Niemodlinem w sprawie ścigania i karania śmiercią przestępców[12]. W 1383 miasto stało się własnością księcia Władysława Opolczyka[13].
W 1534 Ścinawa Mała liczyła 80 obywateli, czyli około 480 mieszkańców. Wśród tychże 80 mieszczan, 57 miało nazwiska niemieckie, a 18 – polskie. Wraz z końcem XVI wieku miasto stało się własnością prywatną. W 1602 jego mieszkańcy zbuntowali się przeciwko swemu panu Georgowi von Mettich-Schweinsdorff, trzymającemu miasto tytułem zastawu, który miał gnębić ich robocizną i daninami. Cesarz Rudolf II polecił natychmiast uwięzić i stawić zbuntowanych mieszkańców przed sądem doraźnym w obawie, że bunt rozszerzy się na cały Śląsk. Uwięziono około 90 osób, czyli niemal wszystkich mieszczan. Ich los jest nieznany. W epoce feudalnej w Ścinawie Małej funkcjonowały cechy kowalski i szewski (wzmiankowane w XVII wieku) oraz krawiecki. Miasto nie posiadało obwarowań. Podczas wojny trzydziestoletniej zostało zniszczone przez wojska szwedzkie. W 1725 właścicielka Ścinawy Małej, Helena von Callenberg-Muskau, kazała torturować mieszczan, którzy się jej narazili. Podczas I wojny śląskiej hrabina opowiedziała się po stronie Prus. Wiosną 1741 jej poddani pochwycili ją i odstawili do Twierdzy Nysa celem ukarania za zdradę kraju[13].
Do 1742 miasto było siedzibą gminy Ścinawa Mała w Monarchii Habsburgów[15]. Po wojnach śląskich znalazło się w granicach Królestwa Prus i weszło w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[16]. W 1742 Ścinawie Małej został odebrany status miasta. Stała się wówczas osadą targową[13]. Ścinawa Mała podzielona była na dwie części: miejską (targową) i wiejską, które pod koniec XIX wieku liczyły razem niemal 2 tysiące mieszkańców[17].
Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 1535 mieszkańców Ścinawy Małej 1480 posługiwało się językiem niemieckim, 49 językiem polskim, a 6 było dwujęzycznych. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Ścinawa Mała znalazła się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym[18]. We wsi utworzono lokalny oddział Prudnickiej Powiatowej Kasy Oszczędności[19].
Ścinawa Mała została zajęta przez Armię Czerwoną 17 marca 1945[20]. Zdobyła ją część sił 120 Dywizji Piechoty pod dowództwem Iwana Goworowa[13]. W rejonie walczyli Estończycy z 20 Dywizji Grenadierów SS[21]. Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[22].
W latach 1945–1950 Ścinawa Mała należała do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Śmicz[23], w latach 1954–1972 do gromady Ścinawa Nyska, a w latach 1973–1975 do gminy Ścinawa Nyska.
Do 1954 roku Ścinawa Mała należała do powiatu prudnickiego. W związku z reformą administracyjną, w 1954 Ścinawa Mała została odłączona od powiatu prudnickiego i przyłączona do nyskiego[24].
W 1946 w Ścinawie Małej znajdowała się siedziba jednego z okręgów sanitarnych Powiatowego Urzędu Zdrowia w Prudniku[25]. W latach 1946–1947 w Ścinawie Małej powstała Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”[26]. W okresie powojennym centrum Ścinawy Małej utraciło swój miejski charakter. Zachowało się zaledwie kilka kamienic, które w przeszłości gęsto otaczały Rynek i główną ulicę. Nie zachował się budynek znajdującego się w centrum Rynku ratusza z wieżyczką, w którym mieściła się gospoda. Zlikwidowana została linia kolejowa do Ścinawy Małej[17].
Przynależność państwowa i administracyjna
[edytuj | edytuj kod]
Liczba mieszkańców wsi
[edytuj | edytuj kod]- 1534 – ok. 480[13]
- 1871 – 1981[27]
- 1885 – 1846[28]
- 1905 – 1611[29]
- 1910 – 1535[18]
- 1933 – 1337[30]
- 1939 – 1594[30]
- 1950 – 925[31]
- 1960 – 935[31]
- 1966 – 971[32]
- 1970 – 984[31]
- 1978 – 918[31]
- 1985 – 900[31]
- 1998 – 884[33]
- 2002 – 867[33]
- 2009 – 796[33]
- 2011 – 767[33]
- 2021 – 642[33]
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[34]:
- kościół par. pw. Nawiedzenia NMP, z XIV w., XVIII w.
- dwór, ul. Prudnicka 3, z 1600 r., XVIII w.
Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Ścinawie Małej chronione są ponadto[35]:
- układ ruralistyczny wsi
- plebania, ul. Klasztorna 2
- kaplica św. Józefa, w polu (działka nr 580/3)
- budynek mieszkalny, ul. Klasztorna 14
- cmentarz rzymskokatolicki
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W Ścinawie Małej znajduje się punkt kasowy Banku Spółdzielczego w Prudniku[36].
Transport
[edytuj | edytuj kod]Ścinawa Mała posiada połączenia autobusowe z Niemodlinem, Nysą, Prudnikiem, Przydrożem Małym, Rudziczką, Pleśnicą, Puszyną[37].
Transport autobusowy w Ścinawie Małej obsługiwany był przez PKS Prudnik[38]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[39]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[40], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[41]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[42]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Ścinawie Małej i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[43]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[44].
Oświata
[edytuj | edytuj kod]W Ścinawie Małej znajduje się Szkoła Podstawowa im. I Armii Wojska Polskiego, która wraz z Publicznym Przedszkolem w Ścinawie Nyskiej z Oddziałem w Węży wchodzi w skład Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Ścinawie Małej, działającego od 1 września 2012[45].
Religia
[edytuj | edytuj kod]W Ścinawie Małej znajduje się katolicki kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, który jest siedzibą parafii Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (dekanat Biała)[46].
Sport
[edytuj | edytuj kod]W południowej części wsi, obok boiska i kąpieliska, znajduje się strzelnica otwarta, której właścicielem jest Klub Strzelecki „Strzał” Powiatu Prudnickiego[47]. Strzelnica ma 50 m długości i cztery stanowiska strzeleckie. Obiekt strzelnicy powstał przed II wojną światową, do 1985 był użytkowany przez Ligę Obrony Kraju. W 2017 został reaktywowany przez Klub Strzelecki „Strzał” Powiatu Prudnickiego[48].
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Ścinawie Małej[49].
Bezpieczeństwo
[edytuj | edytuj kod]W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz ratownictwa miejscowość Ścinawa Mała jest obsługiwana przez Ochotniczą Straż Pożarną (OSP) Ścinawa Mała, która jest częścią Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (KSRG). Jednostka OSP aktywnie uczestniczy w akcjach ratowniczo-gaśniczych, zapobiegając pożarom oraz pomagając w likwidacji innych zagrożeń lokalnych. Dodatkowo wsparcie zapewnia Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza PSP w Prudniku[50]
Ludzie związani z Ścinawą Małą
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Nowacki (ur. 1951) – publicysta, poseł na Sejm, urodzony w Ścinawie Małej
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 136831
- ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1262 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2022-05-24] .
- ↑ Klimat: Ścinawa Mała: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2022-05-24] .
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ P. Wicik: Spis miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego, tudzież podział administracyjny województwa na powiaty, gminy i gromady. Katowice: 1946, s. 46.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ a b Marek Misztal , Przeobrażenia prawno-administracyjne ziem gminy Korfantów od średniowiecza do współczesności [online], mikrohistoria.pl, 25 lipca 2014 [dostęp 2022-05-24] (pol.).
- ↑ a b c d e f Damian Tomczyk , O herbie Ścinawy Małej, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 37 (251), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 10 września 1995, s. 10, ISSN 1231-904X .
- ↑ Miejscowości [online], zs_scinawa.wodip.opole.pl [dostęp 2022-05-24] .
- ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736 .
- ↑ Andrzej Dereń , XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X .
- ↑ a b Andrzej Dereń , Ścinawa Mała - miasto zapomniane, „Tygodnik Prudnicki”, 34 (816), Prudnik: Spółka Wydawnicza "Aneks", 23 sierpnia 2006, s. 11, ISSN 1231-904X .
- ↑ a b Kazimierz Nabzdyk , Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 73 .
- ↑ Andrzej Dereń , Oszczędzaj w powiecie!, „Tygodnik Prudnicki”, 20 (806), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 17 maja 2006, s. 11, ISSN 1231-904X .
- ↑ Kasza 2020 ↓, s. 101.
- ↑ Kasza 2020 ↓, s. 650.
- ↑ Andrzej Dereń , Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X .
- ↑ Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250 .
- ↑ Andrzej Dereń , Historia Powiatu Prudnickiego [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2022-05-24] (pol.).
- ↑ Organizacja służby zdrowia w powiecie, „Głos Prądnika”, Czesław Żelazny – redaktor naczelny, 3 (4), Prądnik [Prudnik]: Powiatowy Komitet Osadniczy, 23 stycznia 1946, s. 5 .
- ↑ Ryszard Nowak , Początki były trudne, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 44 (1036), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 3 listopada 2010, s. 13, ISSN 1231-904X .
- ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1871) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
- ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1885) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
- ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1905) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
- ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2024-04-18] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-13] (niem.).
- ↑ a b c d e Wiesław Drobek , Cechy miejskie i rozwój ludnościowy ośrodków bez formalnego statusu miejskiego w województwie opolskim, „Studia Śląskie”, 50, Opole: Instytut Śląski, 1991, s. 261, ISSN 0039-3355 .
- ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 158 .
- ↑ a b c d e Ścinawa Mała [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-04-18] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 66 .
- ↑ Ewidencja – Gmina Korfantów [online], bip.wuozopole.pl [dostęp 2023-12-04] .
- ↑ Kontakt [online], bsprudnik.pl [dostęp 2024-06-13] .
- ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Ścinawa Mała Rynek, gm. Korfantów [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-11-29] .
- ↑ PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23] .
- ↑ Damian Wicher , Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X .
- ↑ Zbigniew Taylor , Ariel Ciechański , Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
- ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Maciej Dobrzański , Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Maciej Dobrzański , Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ O instytucji – Zespół Szkolno-Przedszkolny w Ścinawie Małej [online], zspscinawamala.szkolna.net [dostęp 2023-11-29] .
- ↑ Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-02] (pol.).
- ↑ Maciej Dobrzański , Nowa strzelnica już otwarta [online], Prudnik24, 4 sierpnia 2017 [dostęp 2024-05-04] (pol.).
- ↑ Jan Poniatyszyn , Reaktywowali zaniedbaną strzelnicę. Gmina użyczyła ją nieodpłatnie [online], Radio Opole, 24 lipca 2017 [dostęp 2024-05-04] (pol.).
- ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01] .
- ↑ O Jednostce [online], Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Prudniku [dostęp 2024-08-15] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ryszard Kasza: Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat Prudnicki, 2020. ISBN 978-83-954314-5-6.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Scinawa 2 (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 407 .