8 Dywizjon Żandarmerii
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1921 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Tradycje | |
| Święto |
4 listopada (1928-1935) |
| Rodowód |
8 Dywizjon Żandarmerii Wojskowej |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
ppłk żand. Julian Sas-Kulczycki |
| Ostatni |
mjr żand. Józef Schmied |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
8 Dywizjon Żandarmerii (8 dżand.) – oddział żandarmerii Wojska Polskiego.
Historia dywizjonu
[edytuj | edytuj kod]8 Dywizjon Żandarmerii wraz z podporządkowanymi pododdziałami stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr VIII. Dowódca dywizjonu pełnił równocześnie funkcję szefa żandarmerii w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu.
Do 20 marca 1924 zostały zlikwidowane plutony żandarmerii: Chojnice i Włocławek, a w ich miejsce zorganizowane posterunki żandarmerii[1]. W tym samym miesiącu niżej wymienieni oficerowie zostali przeniesieni z korpusu oficerów żandarmerii do korpusu oficerów piechoty z równoczesnym wcieleniem do 63 pułku piechoty: kpt. żand. Marian Garbiak, por. żand. Edward Magda i por. żand. Marian Matera[2].
17 lutego 1928 minister spraw wojskowych zatwierdził dzień 4 listopada, jako datę święta dywizjonu[3].
5 września 1929 dowódca Okręgu Korpusu Nr VIII przeniósł służbowo starszego żandarma Władysława Kierzkę z Plutonu Żandarmerii Grudziądz do Posterunku Żandarmerii Starogard w charakterze pełniącego obowiązki dowódcy posterunku[4].
12 grudnia 1935 minister spraw wojskowych unieważnił dotychczasową datę święta dywizjonu oraz zatwierdził dzień 13 czerwca, jako datę święta żandarmerii[5].
Jednostka nie posiadała sztandaru i odznaki pamiątkowej. Oficerowie i podoficerowie od 1931 mogli otrzymać odznakę pamiątkową Żandarmerii. W 1939 zamierzano wprowadzić do użytku „Znak Służbowy Żandarmerii”. Znaki miały być numerowane. Dla 8. dżand przewidziano numery od 8000 do 8999[6].
W dwudziestoleciu międzywojennym służbę w dywizjonie pełnili m.in.: rtm. Emil Rogalski, kpt. żand. Kazimierz Kaciukiewicz oraz porucznicy Stanisław Karoński i Józef III Kozak[a].
Organizacja pokojowa i dyslokacja 8 dżand w 1939
[edytuj | edytuj kod]- Dowództwo dywizjonu w Toruniu, w Koszarach Racławickich
- pluton żandarmerii Bydgoszcz, ul. Marszałka Focha 23
- posterunek żandarmerii Bydgoszcz
- posterunek żandarmerii Chojnice
- posterunek żandarmerii Inowrocław
- pluton żandarmerii Grudziądz, ul. Legionów, koszary 16 pal
- posterunek żandarmerii Grudziądz
- posterunek żandarmerii Świecie
- posterunek żandarmerii Chełmno
- posterunek żandarmerii Brodnica
- pluton żandarmerii Tczew, ul. Bałkowska 6
- posterunek żandarmerii Gniew
- posterunek żandarmerii Starogard
- pluton żandarmerii Toruń, Koszary Racławickie
- posterunek żandarmerii Toruń
- posterunek żandarmerii Toruń Podgórz
- posterunek żandarmerii Włocławek
Kadra żandarmerii okręgu generalnego i dowódcy dywizjonu
[edytuj | edytuj kod]| Dowódcy dywizjonu | ||
|---|---|---|
| kpt. żand. Jan Pilarz | 4 XI 1919 - 15 VI 1921 | |
| ppłk żand. Julian Sas-Kulczycki | 16 VI 1921 - 12 IX 1926 | szef Wydziału Żandarmerii w Dep. Piech. MSWojsk. |
| mjr żand. Stanisław Kuciel | 13 IX 1926 - 30 I 1929 | dowódca 1 dżand. |
| mjr żand. Alfred Skaza | 1 II 1929 - 28 II 1932 | dyspozycja dowódcy OK VIII[10] |
| ppłk żand. dr Alfred Riesser | 2 III 1932 - 22 XII 1934 | dowódca 5 dżand.[11] |
| mjr żand. Jan Budzianowski | 22 XII 1934 - †5 X 1936 | |
| mjr żand. Józef Schmied | 7 V 1937 - VIII 1939 | szef żandarmerii Armii „Pomorze” |
| Zastępcy dowódcy dywizjonu (od 1938 roku – I zastępca dowódcy dywizjonu) | ||
| mjr żand. Wincenty Strohe | ||
| mjr żand. Czesław Mańkowski | VII 1929 – III 1931 | stan spoczynku |
| mjr żand. Witold Czesław Matz | do IX 1939 | |
| Kwatermistrzowie dywizjonu (od 1938 roku – II zastępca dowódcy dywizjonu) | ||
| kpt. żand. Stefan Blezień | p.o. 17 III 1927 | |
| kpt. żand. Leonard Müller | do 23 III 1932 | dyspozycja dowódcy OK VIII |
| kpt. żand. Józef Schmied | od 23 III 1932 | |
| mjr żand. Julian Kruczek | 1939 | OZ Żand. Staszów |
| Dowódcy Plutonu Żandarmerii Gdynia | ||
| por. żand. Włodzimierz Tomasz Kazimierz Karol Karpiński | do 23 III 1932 | dyspozycja dowódcy OK VIII |
| kpt. żand. Jan Franciszek Krzyżak | 23 III 1932 - †3 V 1933[12] | |
| Oficerowie dywizjonu | ||
| mjr żand. Antoni Sołtys[b] | †23 XI 1922 Gniezno[15] | |
| kpt. żand. Aleksander Marian Weryk[c] | † 7 XI 1936 Toruń[17] | |
| ppor. rach. Józef Żołyński | oficer gospodarczy przy Dowództwie Żandarmerii OGen. „Pomorze”[18][19] | |
| por. lek. dr Antoni Zemke | od 21 XII 1919[20] | |
- Obsada personalna dywizjonu w marcu 1939[21]
- dowódca dywizjonu - mjr żand. Józef Schmied
- I zastępca dowódcy – mjr żand. Witold Czesław Matz
- II zastępca dowódcy - mjr żand. Henryk Bolesław Kruczek[d]
- adiutant - wakat
- oficer mobilizacyjny - kpt. żand. Stanisław Edward Płochocki
- oficer śledczy – kpt. żand. Franciszek Karol Gocko
- oficer do zleceń – wakat
- oficer gospodarczy – kpt. int. Kazimierz Wilk †1940 Katyń[24]
- dowódca plutonu żandarmerii Bydgoszcz – kpt. żand. Karol Gabriel Waguła
- dowódca plutonu żandarmerii Grudziądz – kpt. żand. Rudolf Franciszek Petz[e]
- dowódca plutonu żandarmerii Tczew – por. żand. Edmund Zabielski
- dowódca plutonu żandarmerii Toruń – por. żand. Eligiusz Brzezicki
- oficer plutonu – ppor. kaw. rez. pdsc mgr Maksymilian Stefan Lorenz
Absolwenci I Kursu Centralnej Szkoły Podoficerów Piechoty Nr 2 w Grudziądzu, mianowani z dniem 1 sierpnia 1922 roku podporucznikami w korpusie oficerów żandarmerii[25]:
- chor. Jakub Cwaczka ur. 21 VII 1880 (lok. 78),
- wachm. szt. Zygmunt Kuniczkowski ur. 26 X 1891 (lok. 80),
- chor. Józef Tomaszek ur. 7 II 1887 (lok. 88).
Oficerowie rezerwy:
- mjr rez. Franciszek Popiel
- kpt. rez. Józef Gabriel Jęczkowiak
- kpt. rez. Sobiesław Mościcki
- por. rez. Jan Tadeusz Maria Stoklasa
- por. rez. Adam Julian Koraszewski
- por. rez. Bolesław Józef Sutarski
- por. rez. dr Włodzimierz Jan Baczyński
- por. rez. Tadeusz Górski[f]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Józef III Kozak ur. 15 czerwca 1885 w Mszanie, w rodzinie Michała. 22 sierpnia 1924 został przeniesiony z korpusu oficerów administracyjnych, dział kancelaryjny (Powiatowa Komenda Uzupełnień Gniezno) do korpusu oficerów żandarmerii ze starszeństwem z 1 grudnia 1922 i 1. lokatą[7]. W 1928 w dalszym ciągu służył w 8 dżand. w Toruniu[8]. Po zakończeniu II wojny światowej wrócił do kraju i został zarejestrowany w jednej z rejonowych komend uzupełnień[9].
- ↑ mjr żand. Antoni Sołtys ur. 26 maja 1885. Na stopień rotmistrza żandarmerii został mianowany ze starszeństwem z 1 września 1915. 30 lipca 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w Korpusie Żandarmerii, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej. Pełnił wówczas służbę na stanowisku dowódcy plutonu żandarmerii wojskowej Nowy Sącz[13]. 1 czerwca 1921 pełnił służbę w 8 Dywizjonie Żandarmerii Wojskowej[14].
- ↑ kpt. żand. Aleksander Marian Weryk w marcu 1932 został przeniesiony z korpusu oficerów administracji (grupa oficerów gospodarczych) do korpusu oficerów żandarmerii (9 dżand). Porucznik ze starszeństwem z 1 lutego 1924[16].
- ↑ Mjr żand. Henryk Bolesław Kruczek ur. 14 lipca 1893 w Sanoku. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości i Srebrnym Krzyżem Zasługi[22]. Dostał się do niewoli niemieckiej[23].
- ↑ Rudolf Franciszek Petz ur. 14 marca 1897. W czasie kampanii wrześniowej dowodził plutonem pieszym żandarmerii Nr 131, który pełnił służbę ochronną Kwatery Głównej Armii „Pomorze”. 18 września 1939 w Iłowie dostał się do niemieckiej niewoli. W listopadzie 1945 był dowódcą 6 Etapowego Plutonu Żandarmerii w Gallipoli. Rudolf Petz, Relacja z kampanii wrześniowej spisana 24 listopada 1945, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.30b, s. 1.
- ↑ Tadeusz Górski ur. 21 kwietnia 1902. W 1929 został przeniesiony w rezerwie z korpusu oficerów piechoty (15 pp) do korpusu oficerów żandarmerii (1 dżand.) ze starszeństwem z 1 lipca 1925 i 42,5 lokatą[26]. Na porucznika rezerwy awansował ze starszeństwem z 2 stycznia 1932. W 1934 zajmował 13. lokatę na liście starszeństwa oficerów rezerwy żandarmerii. W 1934 pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Posiadał przydział do 8 dżand.[27]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ratajczyk 2004 ↓, s. 205.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 26 z 15 marca 1924, s. 127-128.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 5 z 17 lutego 1928, poz. 46.
- ↑ Dz. Rozk. DOK VIII Nr 30 z 5 września 1929, pkt 7.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 6 z 12 grudnia 1935, poz. 142.
- ↑ Ratajczyk 2004 ↓, s. 271-272.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 82 z 22 sierpnia 1924, s. 465.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 670, 678.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-02-23]..
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 223.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934, s. 269.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 28 września 1933, s. 213.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 30 z 11 sierpnia 1920, s. 692.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 405, 881.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 20 lutego 1923, s. 122.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 229.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 19 marca 1937, s. 23.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 7 lutego 1920, s. 67.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. ↓, nr 98 z 1919 roku, poz. 4212.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 15 stycznia 1921, s. 110.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 836.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 282.
- ↑ Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-10-04].
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 686.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 52 z 6 grudnia 1922 roku, s. 892.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 18 października 1929, s. 320.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 191, 723.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych. Śląska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2017-03-05].
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Grzegorz Ratajczyk: Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004. ISBN 83-89706-20-2.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Jan Suliński: Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918-1945. Warszawa: Kompas II, 2003. ISBN 83-912638-5-1.