Anszan
Anszan – kraina i miasto (zidentyfikowane w 1972 r. jako Tell-i Maljan niedaleko Szirazu) w starożytnym Iranie, przez tysiąclecia część Elamu - tzw. górny Elam, teren wyżynny w odróżnieniu od dolnego, obejmującego nizinną Suzjanę[1]. Anszan był słabiej rozwiniętą częścią Elamu, ze względu na gorsze niż w Suzjanie warunki uprawy roli.[1] Cywilizacja miejska zagościła tu na stałe dopiero pod panowaniem Persów, którzy na pewno zamieszkiwali Anszan w VII wieku p.n.e., choć trudno oszacować, kiedy dokładnie pojawili się na tych terenach.[2][1][3] Początkowo królowie perscy (m.in. także Cyrus II Wielki) nosili, oprócz innych, także tytuł króla Anszanu, jednak został on zarzucony, kiedy ich państwo rozrosło się i stało imperium. Nazwa krainy Anszan została wtedy zastąpiona toponimem Parsa - po grecku Persis (czyli Persyda), później Fars.[4]
Nazwa Anszan jest pochodzenia babilońskiego.[potrzebny przypis]
Historia
[edytuj | edytuj kod]Elam
[edytuj | edytuj kod]Z Anszanu pochodził lud, który podbiwszy pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. Suzjanę, znajdującą się wtedy w orbicie wpływów kultury Uruk, zapoczątkował państwo Elam, będące od tej pory połączeniem tych dwóch, ogromnie się różniących krain, których mieszkańcy mieli jednak poczucie wspólnoty politycznej.[1] Góry i stepy Anszanu stanowiły dobre tereny dla pasterstwa opartego na transhumancji, jednak możliwości uprawy roli były ograniczone; miasta były nieliczne.[5] Przez Anszan (i resztę Elamu) biegł jeden z dwóch szlaków wiodących z Azji Środkowej do Mezopotamii, ówczesnego centrum cywilizacji, co zapewniało Elamowi pozycję ważnego partnera ekonomicznego dla tego regionu[5].
Za czasów akadyjskiego imperium Sargona Suzjana została podbita. Następcy Sargona wprawdzie twierdzili w inskrypcjach, że zdobyli Anszan, lecz były to prawdopodobnie tylko wyprawy łupieskie.[6] Później, po krótkotrwałym odrodzeniu Elamu, nad państwem znowu panowali władcy z Mezopotamii – tym razem III dynastia z Ur. Podbili oni Suzjanę, a resztę Elamu, w tym Anszan, utrzymywali w stanie zależności.[6] Pod koniec III tysiąclecia p.n.e. górny Elam został zjednoczony przez władców z Szimaszki, którzy potem zdobyli Suzę i zadali ostateczny cios chwiejącemu się państwu Sumerów, zdobywając Ur i uprowadzając jego władcę, Ibbisina, do Anszanu.[6] Za panowania dynastii z Simaszki (trwającej co najmniej do połowy II tysiąclecia p.n.e.) władcy Elamu tytułowali się królami Anszanu i Suzy (później zaczęto używać sumeryjskiego określenia sukkalmah), kraj dzielił się na trzy dzielnice: Suzjanę, górny Elam (Anszam) i Szimaszki.[7]
W XII wieku p.n.e. władcy Babilonii zniszczyli Suzjanę (był to odwet za wcześniejsze podboje Elamitów na zachodzie) i choć Anszan nie został dotknięty najazdami, w następnych stuleciach nastąpił w nim spadek zaludnienia (miasta, w tym Anszan, uległy wyludnieniu).[3][8] Być może było to spowodowane przybyciem ludów irańskich, przodków Persów, ale brak na to jednoznacznych dowodów; możliwe, że odpowiedzialne są zmiany klimatu.[3] W Elamie rozpoczęły się wieki ciemne trwające kilkaset lat.[3]
Medowie i Persowie
[edytuj | edytuj kod]Obecność Persów w Anszanie poświadczona jest po raz pierwszy w źródłach w 691 p.n.e., musieli przybyć więc wcześniej, lecz nie jest jednak pewne, w jakim stopniu ich kultura była już ukształtowana, a w jakim stopniu była wynikiem mieszanie się wpływów nowych z miejscowymi, elamickimi.[9] Władcy państwa nowoelamickiego (VIII-VII wiek p.n.e.) rozciągnęli swoją władzę także na Anszan (powrócił tradycyjny tytuł królów Suzy i Anszanu), lecz był on już wtedy podzielony etnicznie i politycznie na części perską i elamicką.[8] W latach 647-646 p.n.e. asyryjski władca Assurbanipal, pokonawszy uprzednio armię Elamu, pustoszył kraj, nie oszczędzając Anszanu.[10] Wprawdzie państwo elamickie odrodziło się po tej klęsce, jednak górny Elam był już wtedy pod panowaniem perskiej dynastii, której władcy przywłaszczyli sobie tytuł króla Anszanu.[10]
Perski Anszan stał się w pewnym momencie wasalem Medów[4] i został podzielony na 2 części, które przypadły różnym gałęziom rodu Achemenidów[potrzebny przypis]. Cyrus II Wielki zjednoczył plemiona perskie[potrzebny przypis], rzucił wyzwanie medyjskiemu władcy – Isztuwegu i przejął w 550 p.n.e. władzę w imperium.[11]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Ziółkowski 2009 ↓, s. 106.
- ↑ Ziółkowski 2009 ↓, s. 360.
- ↑ a b c d Ziółkowski 2009 ↓, s. 220.
- ↑ a b Ziółkowski 2009 ↓, s. 363.
- ↑ a b Ziółkowski 2009 ↓, s. 107.
- ↑ a b c Ziółkowski 2009 ↓, s. 108.
- ↑ Ziółkowski 2009 ↓, s. 156.
- ↑ a b Ziółkowski 2009 ↓, s. 361.
- ↑ Ziółkowski 2009 ↓, s. 360-361.
- ↑ a b Ziółkowski 2009 ↓, s. 362.
- ↑ Ziółkowski 2009 ↓, s. 363-364.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Adam Ziółkowski: Historia powszechna. Starożytność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-15810-1.