Argenteus

Argenteus – niewielka (średn. ok. 19 mm) srebrna moneta rzymska wprowadzona reformą Dioklecjana z r. 294 n.e.^[1] i pozostająca w obiegu do ok. 310 r. Z początku przypuszczalnie jako 1/25 monety złotej (aureusa)^[2], zarazem stanowiąca równowartość 8 follisów^[3]; później (301 r.) o wartości jedynie 1/10 aureusa.

Cechy i znaczenie

Zarówno nazwą (dosłownie – „srebrny”^[4]), jak i stosunkiem do złota oraz cechami zewnętrznymi argenteus nawiązywał do pełnowartościowego denara srebrnego z czasów cesarzy julijsko-klaudyjskich (Nerona). Ustawową wagą (3, 41 g) odpowiadał 1/96 rzymskiego funta (libra), co niekiedy zaznaczano na rewersie liczbą XCVI (częstokroć jednak bywał niedoważony). Wkrótce (za Galeriusza) pojawiły też półargenteusy (o wadze 1,5 g) typu Virtus Militum, obiegające w latach ok. 306 - 310/311 n.e. Już za Konstantyna Wielkiego, w wyniku kolejnej reformy pieniądza, srebrnik ten jako nazbyt zdewaluowany zastąpiono w 326 r. pełnowartościową monetą o podobnej wadze – srebrną sylikwą^[5].

Najczęściej emitowanym typem był argenteus Providentia Augg[ustorum] (lub Victoriae Sarmaticae) z identycznym przedstawieniem na rewersie czterech władców (tetrarchów) składających ofiarę przed bramą obozu wojskowego. Propagandowo akcentowano w ten sposób wspólność rządów i polityczną jedność członków tetrarchii oraz ich ścisły związek z wojskiem i pochodzeniem z szeregów armii. Podobną rolę spełniało wyobrażenie warownej bramy obozu wojskowego (castrum) na półargenteusach z hasłem Virtus Militum (Męstwo żołnierzy [tj. armii]).

W źródłach antycznych określenia „argenteus nummus” jako pierwszy użył Pliniusz Starszy w swej Naturalis historia (XXXIII,47). W Dziejach rzymskich (Rerum gestarum libri) Ammianusa Marcellina również pojawia się to określenie, jednakże bez wskazania, iż chodzi o oficjalny nominał. Autorzy Historia Augusta używają tej nazwy dość swobodnie dla określenia rozmaitego pieniądza.

Zobacz też

system monetarny w cesarstwie rzymskim

Przypisy

↑ Datowanie uznawane obecnie; we wcześniejszych źródłach często inaczej, np.: „Pod koniec 295 r. dodał Dioklecjan do aureusa monetę z czystego srebra” (Cambridge Ancient History, t. XII [1965], s. 338).
↑ Według P.N. Schultena: Die römische Münzstätte Trier, Frankfurt 1974.
↑ W starszej literaturze spotykana też inna relacja argenteusa: równego 5 follisom, a stanowiącego 1/24 aureusa (np. A. Kunisz w Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. I, Warszawa 1982, s. 281).
↑ Wysoka próba srebra przekraczała 90% (H. Fengler, G. Gierow, W. Unger: Słowar′ numizmata, Moskwa 1993).
↑ H. Kahnt: Das große Münzlexikon…, dz. cyt. w bibliogr., s. 29.

Bibliografia

H. Kahnt: Das große Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf: H. Gietl – Battenberg, 2005
B.R. Kankelfitz: Römische Münzen von Pompejus bis Romulus. Augsburg: Battenberg, 1996
Lexikon der alten Welt. Zürich-Stuttgart: Artemis, 1965

Linki zewnętrzne

«Argenteus» w Reppa Das grosse Münzen-Lexikon. reppa.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-22)].

[1] Datowanie uznawane obecnie; we wcześniejszych źródłach często inaczej, np.: „Pod koniec 295 r. dodał Dioklecjan do aureusa monetę z czystego srebra” (Cambridge Ancient History, t. XII [1965], s. 338).

[2] Według P.N. Schultena: Die römische Münzstätte Trier, Frankfurt 1974.

[3] W starszej literaturze spotykana też inna relacja argenteusa: równego 5 follisom, a stanowiącego 1/24 aureusa (np. A. Kunisz w Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. I, Warszawa 1982, s. 281).

[4] Wysoka próba srebra przekraczała 90% (H. Fengler, G. Gierow, W. Unger: Słowar′ numizmata, Moskwa 1993).

[5] H. Kahnt: Das große Münzlexikon…, dz. cyt. w bibliogr., s. 29.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]