Ballada romantyczna

Ballada romantyczna – gatunek literacki, który czerpie tematy z kultury ludowej. Ballady ukazują świat rzeczywisty z elementami fantastycznymi i zagadkową fabułą. Jej cechą jest także synkretyzm rodzajowy.

Narrator jest często niepewny i zdziwiony światem przedstawionym. Posługuje się ogólnikami, pytaniami i wykrzyknieniami, a nawet przyznaje się do niewiedzy. Ballada romantyczna wykazuje pewne związki z sielanką, poprzez typowe dla tego gatunku rekwizyty, scenerię oraz temat, jednak w przeciwieństwie do niej, zawiera elementy grozy. Związek ten jest uzasadniony, gdyż romantyzm we wczesnej fazie rozwoju nawiązywał do sentymentalnej koncepcji świata.

Fabuła szkicowa, zagadkowa, narracja jest silnie subiektywna.

Cechy ballady romantycznej

• geneza ludowa;
• zawiera akcję;
• gatunek synkretyczny – epicki (z elementami liryki i dramatu);
• bohater – często ludowy;
• narrator nie wie wszystkiego o świecie przedstawionym;
• połączenie realizmu z fantastyką;
• natura:
  • jest tłem wydarzeń (ale bierze udział w akcji);
  • jest równoprawnym bohaterem;
  • tworzy nastrój (tajemniczy i groźny);
  • wymierza sprawiedliwość;
• przesłanie moralne: nie ma zbrodni bez kary;
• rytmiczność i melodyjność;
• prosty język: elementy stylizacji potocznej i gwarowej.

Pochodzenie ballady romantycznej

Genezy ballady romantycznej w literaturach europejskich można się doszukiwać w dawnej literaturze angielskiej i szkockiej. Tradycja twórczości balladowej była żywa w romantyzmie angielskim, choć najwięksi twórcy rzadko sięgali po ten gatunek. John Keats napisał utwór La belle dame sans merci, a Samuel Taylor Coleridge rozbudował balladę do rozmiarów poematu tworząc Rymy o starym marynarzu. Ballady pisał też Robert Southey. Z jego twórczości pochodzi ballada God’s Judgment On A Wicked Bishop opowiadająca o biskupie, którego – jak księcia Popiela – zjadły myszy. Innym źródłem twórczości balladowej były hiszpańskie romance. Nieprzypadkowo Alpuhara Mickiewicza opowiada o walkach Hiszpanów z Arabami podczas rekonkwisty.

Ballada romantyczna w krajach europejskich

Jedną z najsłynniejszych i najczęściej naśladowanych ballad była Lenora Gottfrieda Augusta Bürgera. Ballady u progu romantyzmu pisał zwłaszcza Friedrich Schiller. W literaturze czeskiej ballady pisał przede wszystkim Karel Jaromír Erben. Pierwszą czeską balladę romantyczną, Toman a lesní panna, stworzył František Ladislav Čelakovský. Natomiast w poezji słoweńskiej gatunek ten uprawiał France Prešeren, autor między innymi wiersza Rybak.

Ballada romantyczna w Polsce

W Polsce najsłynniejsze ballady romantyczne wyszły spod pióra Adama Mickiewicza. Świteź, Świtezianka i To lubię to największe osiągnięcia polskiego romantyzmu w zakresie ballady.

Jeśli chodzi o kwestie wersyfikacyjne, to polskie ballady niemal zawsze były pisane strofą czterowersową, najczęściej klasyczną strofą stanisławowską 10(5+5)/8/10(5+5)/8, lub strofą stanisławowską rozszerzoną 11(5+6)/8/11(5+6)/8. Adam Mickiewicz wprowadził nowy rodzaj zwrotki anapestycznej 14(7+7)/10/14(7+7)/10, nazywany dziś jego imieniem. Użył jej w utworach Czaty i Trzech Budrysów. Wyjątkowo ballady pisano wierszem stychicznym lub nieregularnie stroficznym. Do ballad romantycznych nawiązywali późniejsi poeci, na przykład Kazimiera Iłłakowiczówna (w Bajce o złej matce).