Belkowanie (architektura)

Belkowanie, entablatura (w architekturze klasycznej) – element konstrukcyjny leżący poziomo na kolumnach, półkolumnach i pilastrach. Składa się z trzech części: architrawu, fryzu i gzymsu.

Historia

W historii architektury zmieniały się: wygląd, funkcja i zakres stosowania belkowania.

W klasycznej architekturze greckiej wygląd (kształt i proporcje poszczególnych elementów) są różne w różnych porządkach architektonicznych:
- porządek dorycki posiadał prosty architraw złożony z kamiennych belek wspartych na głowicach kolumn, fryz składał się ze żłobkowanych tryglifów i metop. Pomiędzy architrawem a fryzem znajdowała się listwa (taenia) pod którą, na szerokość tryglifów, umieszczone były listewki (regulae) ozdobione łezkami (guttae). Do wysuniętego gzymsu, nad każdą metopą i tryglifem, przymocowane były płytki (mutuli) również ozdobione łezkami^[1].
- w porządku jońskim architraw podzielony jest uskokowo na trzy poziome pasy, od ozdobionego płaskorzeźbami fryzu oddziela go niewielki gzyms. Nad fryzem znajduje się lekko podcięty gzyms o prostej formie^[2]. Często poszczególne elementy belkowania przedzielone były kimationem z astragalami^[3]
- w porządku korynckim poszczególne elementy belkowania były podobne do jońskiego, ale różniły się proporcjami^[4].

W architekturze rzymskiej belkowanie zastosowano jako element zwieńczający ścianę, a także do rozdzielania poszczególnych kondygnacji. Pojawiło się również belkowanie nad arkadami. Belkowanie wieńczyło tu kolumny przyścienne wtopione w filar arkady.

W architekturze średniowiecznej belkowanie zaczęło wtapiać się i rozmywać w innych elementach architektonicznych, a w architekturze czysto gotyckiej zanikło zupełnie^[5].

W renesansie nastąpił powrót do tradycji belkowania, ale jego interpretacja była bardziej swobodna. Belkowanie pojawiało się między innymi w krótkich odcinkach nad pojedynczymi elementami (np. nad pilastrami) lub formie impostów nad głowicami kolumn oraz w zwieńczeniach okien, portali, obramowaniach ołtarzy i nagrobków, pełniąc rolę dekoracyjną. Czasem belkowanie pozbawione było jednego z elementów, najczęściej architrawu.

W architekturze baroku pojawiły się formy belkowania wygiętego, wyłamanego czy przerywanego.

Klasycyzm był okresem powrotu belkowania do jego pierwotnego klasycznego kształtu i funkcji.

↑ Stefan Parnicki-Pudełko: Architektura Starożytnej Grecji. Warszawa: Arkady, 1985, s. 77-78. ISBN 83-213-3179-3.
↑ Stefan Parnicki-Pudełko: Architektura Starożytnej Grecji. Warszawa: Arkady, 1985, s. 88. ISBN 83-213-3179-3.
↑ Sztuka świata. Słownik terminów L-Ż. tom 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 164-165. ISBN 978-83-213-4727-1.
↑ Witold Szolginia: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1975, s. 308.
↑ Zdzisław Mączeński: Elementy i detale architektoniczne w rozwoju historycznym. Warszawa: Arkady, 1997, s. 102. ISBN 83-213-3966-2.

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Stefan Kozakiewicz (red.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.