Przejdź do zawartości

Carmen Lyra

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Carmen Lyra (ur. 15 stycznia 1887r., zm. 14 maja 1949 r.) to pseudonim kostarykańskiej pisarki Maríi Isabel Carvajal Quesady. Była nauczycielką i założycielką pierwszej w kraju szkoły Montessori. Była współzałożycielką Komunistycznej Partii Kostaryki, a także jednego z ważniejszych związków zawodowych kobiet w kraju. Była pierwszą pisarką, która skrytykowała dominację firm handlujących owocami. Zdobyła wiele nagród.

Biografia

[edytuj | edytuj kod]

María Isabel Carvajal Quesada urodziła się 15 stycznia 1887 roku w San José w Kostaryce i uczęszczała do Wyższej Szkoły dla Dziewcząt, którą ukończyła w 1904 roku[1]. Swoją pracę rozpoczęła w 1906 roku w szpitalu San Juan de Dios jako nowicjuszka. Jednak po pewnym czasie stwierdziła, że życie religijne nie jest jej prawdziwym powołaniem i rozpoczęła pracę jako nauczycielka i pisarka. Zaczęła wysyłać swoje artykuły do gazet[2], takich jak Diario de Costa Rica, La Hora i La Tribuna[3] oraz magazynów Ariel, Athenea i Pandemonium[4].

W 1918 roku wydała swoją pierwszą powieść En una silla de ruedas (Na wózku inwalidzkim), która przedstawia narodowe obyczaje i zachowania z perspektywy sparaliżowanego chłopca, który wyrasta na artystę. Dzieło przeplatane jest dużą dozą sentymentalizmu oraz wzmiankami o życiu bohemy San Jose[5]. W 1919 roku, w trakcie protestu nauczycieli przeciwko dyktaturze Federico Tinoco Granadosa, Lyra przewodniczyła tłumowi i wzniecając jego gniew, skłoniła go do spalenia rządowego biura prasowego. Udało jej się uciec przed policją w przebraniu sprzedawcy gazet[6]. W 1920 roku wydała swoją najbardziej znaną pracę Los Cuentos de Mi Tia Panchita (Opowieści mojej Cioci Panchity), zbiór opowieści ludowych[7].

Po upadku dyktatury, otrzymała stypendium zagraniczne, na Sorbonie, w Apex, a także odwiedziła szkoły we Włoszech i Anglii, aby ocenić metody pedagogiczne stosowane w Europie. W 1921 roku wróciła do San José, aby kierować Wydziałem Literatury Dziecięcej w Standardowej Szkole Kostaryki. W 1926 Lyra założyła i kierowała pierwszym przedszkolem Montessori, ucząc najbiedniejszych uczniów San José.[8] Dom Lyry stał się miejscem spotkań intelektualistów i pisarzy[9], a jej przekonania polityczne coraz bardziej przesuwały się w lewą stronę. W 1931 roku wraz z Manuelem Morą Valverde założyła Komunistyczną Partię Kostaryki(inne języki)[10]. Dołączyli do niej koledzy, nauczyciele: María Alfaro de Mata, Odilia Castro Hidalgo(inne języki), Adela Ferreto, Angela García, Luisa González, Stella Peralta, Emilia Prieto, Lilia Ramos, Esther Silva i Hortensia Zelaya. Kobiety zostały zwerbowane w Standardowej Szkole, aby rzucić wyzwanie społeczeństwu zbudowanemu na przywilejach i rolach kobiet ograniczonych do domu, małżeństwa i macierzyństwa[11]. W tym samym roku Lyra i Luisa González utworzyły Jedyny Związek Pracujących Kobiet i zasugerowały utworzenie związku dla Nauczycieli Kostaryki[12], który został utworzony dopiero w 1939 r. przez Odilię Castro[13].

W 1931 roku opublikowała Bananos y Hombres (Banany i Mężczyźni) przewidując faktyczny[14] strajk robotników plantacji bananowych z 1934 r., zorganizowany przez partię komunistyczną, w którym Lyra odegrała znaczącą rolę. Gdy jej polityka i działalność stały się bardziej radykalne, kobieta została usunięta ze stanowisk nauczycielskich[15], a w 1948 roku, po zakończeniu wojny domowej w Kostaryce, kiedy José Figueres Ferrer zdelegalizował partię komunistyczną[16], została zesłana na wygnanie do Meksyku. Pomimo wielokrotnych próśb o pozwolenie na powrót do domu z powodu choroby, Lyrze odmówiono i zmarła w Mieście Meksyk 14 maja 1949 r[15].

W 2005 roku Lyra została uhonorowana miejscem w La Galería de las Mujeres de Costa Rica (Galeria Kobiet Kostaryki)[17]. Od 2010 roku Lyra Carmen jest przedstawiana na banknocie dwudziestotysięcznym[18], a jej twórczość jest inspiracją dla wielu pisarzy i artystów o czym świadczyć może powstanie w 2011 roku sztuki interdyscyplinarnej w Teatro Nacional o tytule Homenaje a Carmen Lyra (Hołd dla Carmen Lyry).

Książki

[edytuj | edytuj kod]
  • En una silla de ruedas (1918)
  • Fantazje Juana Silvestre’a (1918)
  • Cuentos De Mi Tia Panchita (1920) – wydanie w miękkiej oprawie (2000) Redakcja Kostaryka, ISBN 9977-23-135-4.
  • Banany Y Hombres (1931)

Dalsza lektura

[edytuj | edytuj kod]
  • Wywrotowy głos Carmen Lyra: wybrane prace, tr. Elizabeth Rosa Horan, University Press of Florida (2000),
  • Luisa González i Carlos Luis Sáenz, Carmen Lyra, San José: EUNED (1998) ISBN 9977-64-914-6 – w języku hiszpańskim

Źródła

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Jiménez, Diana (2009). Carmen Lyra: A Political Existence. Sara Lawrence College, Yonkers, New York. p. 7. ISBN 978-1-109-18824-0. Retrieved 22 July 2015.
  2. ↑ „María Isabel Carvajal Quesada(Carmen Lyra) h3. 1887–1949”. Asociación Nacional de Empleados Públicos y Privados (in Spanish). San José, Costa Rica: Asociación Nacional de Empleados Públicos y Privados. Retrieved 22 July 2015.
  3. ↑ „Carmen Lyra”. Editorial Costa Rica (in Spanish). San José, Costa Rica: Editorial Costa Rica. Archived from the original on 23 July 2015. Retrieved 22 July 2015.
  4. ↑ Quesada Villalobos, María Patricia (2009). „En una silla de ruedas o la doble conformación del héroe”. Universidad de Costa Rica (in Spanish). San José, Costa Rica: Universidad de Costa Rica. Retrieved 22 July 2015.
  5. ↑ Quesada Villalobos, María Patricia (2009). „En una silla de ruedas o la doble conformación del héroe”. Universidad de Costa Rica (in Spanish). San José, Costa Rica: Universidad de Costa Rica. Retrieved 22 July 2015.
  6. ↑ „María Isabel Carvajal Castro, Carmen Lyra” (in Spanish). San José, Costa Rica: Institute Nacional de las Mujeres. Retrieved 22 July 2015.
  7. ↑ Diana Jiménez: Carmen Lyra: A Political Existence. Sara Lawrence College, Yonkers, New York: 2009, s. 7. ISBN 978-1-109-18824-0.
  8. ↑ María Odilia Castro Hidalgo” (in Spanish). San Jose, Costa Rica: Government of Costa Rica. INAMU. 2006. Retrieved 22 July 2015.
  9. ↑ „Jiménez (2009)”, p 25.
  10. ↑ Jiménez, Diana Carmen Lyra: A Political Existence.
  11. ↑ Lavrín, Asunción; Rodríguez Sáenz, Eugenia (2002). Un siglo de luchas, femeninas en América Latina (in Spanish) (1. ed.). San José, Costa Rica: Ed. de la Univ. de Costa Rica. ISBN 978-9977-67-707-1. Retrieved 22 July2015.
  12. ↑ Arias, Tomás Federico (9 May 2016). „Exilio de una benemérita de la patria”. La Nación (in Spanish). San José, Costa Rica. Archived from the original on 15 July 2016. Retrieved 15 July 2016.
  13. ↑ „María Odilia Castro Hidalgo” (in Spanish). San Jose, Costa Rica: Government of Costa Rica. INAMU. 2006. Retrieved 22 July 2015.
  14. ↑ Web.archive.org https://web.archive.org/web/20130813151745/http://www.semanario.ucr.ac.cr/index.php/noticias/cultura/3692-carmen-lyra-inspira-montaje-escenico.html. Retrieved 2022-11-18.
  15. ↑ a b Diana Jiménez: Carmen Lyra: A Political Existence.
  16. ↑ Oliver, Myrna (9 June 1990). „Jose Figueres, 82; Former Costa Rican President”. The L.A. Times. Los Angeles, California. Retrieved 22 July2015.
  17. ↑ Arias, Tomás Federico (9 May 2016). „Exilio de una benemérita de la patria”. La Nación (in Spanish). San José, Costa Rica. Archived from the original on 15 July 2016. Retrieved 15 July 2016.
  18. ↑ „20000 Costa Rican colón note & bill”. World Note. Archived from the original on 2021-04-12. Retrieved 12 April 2021.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Carmen_Lyra&oldid=72705161”