Chrobotek reniferowy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
chrobotek reniferowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Cladonia rangiferina (L.) Weber ex F.H.Wigg. Prim. fl. holsat.: 90 (Kilonia, 1780) | |
.JPG)
.jpg)
Chrobotek reniferowy, chrobotka reniferowa (Cladonia rangiferina (L.) Weber ex F.H. Wigg.) – gatunek grzybów należący do rodziny chrobotkowatych (Cladoniaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cladonia, Cladoniaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Gatunek ten po raz pierwszy zdiagnozowany został przez Karola Linneusza w 1753 r. jako Lichen rangiferinus (porost reniferowy), do rodzaju Cladonia w 1780 r. przenieśli go Georg Heinrich Weber i Friedrich Heinrich Wiggers[1].
Niektóre synonimy naukowe:
- Cladina rangiferina (L.) Nyl. 1866
- Lichen rangiferinus L. 1753[3].
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2]. Zarówno gatunkowa nazwa łacińska, jak i polska pochodzą od tego, że porost ten jest jednym z głównych pokarmów reniferów[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Plecha z glonami protokokkoidalnymi, zróżnicowana na plechę pierwotną i wtórną. Skorupiasta plecha pierwotna zanika bardzo wcześnie. Plecha wtórna to wyrastające z plechy pierwotnej krzaczkowate podecja o wysokości 3–10 cm i grubości 1–2 mm. Podecja są puste w środku, a ich powierzchnia jest pilśniowata o barwie jasnoszarej lub szaropielatej. Kory brak. Podecja rozgałęziają się widełkowato lub 3–4-dzielnie, a ich brunatne zakończenia znajdujące się dość daleko od siebie i są nieco zagięte w jedną stronę. W miejscu rozgałęzień znajduje się otworek. Podecja wyrastają obok siebie, tworząc murawki. Smak gorzki[5].
Reakcje barwne: podecja K + żółty, Pd+ czerwony[5].
Owocniki pojawiają się bardzo rzadko na szczytach gałązek. Są to apotecja lecideowe o brązowych tarczkach i średnicy 0,5–1 mm. W jednym worku powstaje po 8 bezbarwnych, jednokomórkowych askospor o rozmiarach 8–15 × 2–3,5 μm. Często natomiast na szczytach gałązek występują brązowe pyknidy[5].
Wytwarza kwasy porostowe[5].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji oraz na wielu wyspach. Szczególnie częsty jest na półkuli północnej, północna granica jego zasięgu sięga tutaj po Szetlandy, Grenlandię i północne wybrzeża Ameryki Północnej[6]. W tundrze często zwartymi łanami zarasta duże powierzchnie[4]. W Polsce jest pospolity na obszarze całego kraju. Rośnie na ziemi w miejscach słonecznych, najczęściej na wydmach, wrzosowiskach, oraz w świetlistych lasach sosnowych[5]. Jest gatunkiem charakterystycznym w zespole roślinnym zwanym borem chrobotkowym[7].
Gatunek od 2004 roku objęty w Polsce ochroną częściową[8][9].
Gatunki podobne
[edytuj | edytuj kod]W Polsce występuje kilka podobnych gatunków chrobotków: leśny (Cladonia arbuscula), łagodny (Cladonia mitis), reniferowy (Cladonia rangiferina) i najeżony (Cladonia portentosa). Wszystkie są pospolite i występują na podobnych siedliskach. Chrobotek reniferowy ma pewne charakterystyczne cechy:
- podstawa podecjów jest jasnoszara, pokryta niewyraźnymi, rozproszonymi areolkami,
- górna część podecjów brązowieje,
- powierzchnia plechy jest jednolita, dopiero przy dużym powiększeniu widać na niej pilśń,
- podecja są silnie rozgałęzione,
- zakończenia gałązek wygięte są w jedną stronę, przeważnie poczwórne, rzadko pojedyncze[10].
Chrobotek leśny ma łagodny smak, chrobotek najeżony tworzy najczęściej 3-dzielne rozgałęzienia, chrobotek leśny jest żółtoszary lub szarozielony[5].
Wykorzystanie
[edytuj | edytuj kod]Plecha wtórna chrobotka reniferowego (podecjum) po impregnacji gliceryną jest wykorzystywana w wystroju wnętrz[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b Wiesław Fałtynowicz, Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b Encyklopedia Wiem [online] [dostęp 2014-07-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-27].
- ↑ a b c d e f Hanna Wójciak, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ Występowanie Cladonia rangiferina na świecie (mapa) [online], Discover Life Maps [dostęp 2014-04-18].
- ↑ Władysław Matuszkiewicz, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych, Warszawa: PWN, 2006, ISBN 978-83-01-14439-5.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz.U. z 2014 r. poz. 1408).
- ↑ Chrobotki Cladonia L, podrodzaj Cladina (Nyl) Wain. ssp. [online] [dostęp 2015-02-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-12].
- ↑ Chrobotek reniferowy (Cladonia rangiferina) – mech na ściany i stroiki, „Muratordom”, 24 listopada 2021 [dostęp 2022-10-04] (pol.).