Czarnobyl
.jpg) Budynek Starego Ratusza w Czarnobylu | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Data założenia |
1193 | ||
| Prawa miejskie |
1941 | ||
| Powierzchnia |
25 km² | ||
| Wysokość |
179 m n.p.m. | ||
| Populacja (2016) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+380-4593 | ||
| Kod pocztowy |
07270 | ||
| Tablice rejestracyjne |
AI, КI | ||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego  | |||
 51°16′12,7″N 30°13′09,5″E/51,270194 30,219306
| |||
Czarnobyl (ukr. Чорнобиль, Czornobyl; ros. Чернобыль, Czernobyl) – miasto na Ukrainie, w obwodzie kijowskim, w rejonie wyszogrodzkim, u ujścia Uży do Prypeci.
Miasto kojarzące się głównie z katastrofą jądrową, która wydarzyła się w oddalonej o 18 kilometrów elektrowni jądrowej, która z wsią współdzieli nazwę – samej jednak elektrowni de facto znacznie bliżej do założonego w 1970 miasta Prypeć (ok. 4 km) niż do Czarnobyla. Przed tym zdarzeniem było zamieszkane przez około 13,5 tysięcy ludzi, po katastrofie wszyscy zostali ewakuowani[2].
W 2017 mieszkało tam (czasowo, w systemie zmianowym) około 2,5 tys. osób – zarówno naukowców, pracowników różnych instytucji, wyspecjalizowanych przewodników, jak również ludzi pracujących w sektorze turystyczno-usługowym. Ukraińskie normy dotyczące czasu przebywania ludzi na terenie Strefy Wykluczenia wokół Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej („zony”) ograniczają czas ich obecności do czterech dni, po których muszą nastąpić trzy dni obowiązkowego przebywania poza strefą[1]. Naukowcy mogą przebywać w Czarnobylu bez przerwy przez dwa tygodnie; po upływie tego czasu wyjeżdżają na miesiąc, a ich miejsce ewentualnie zajmują kolejni naukowcy aż do ich powrotu.
Nazwa miejscowości pochodzi od bylicy pospolitej, mającej ludową nazwę ukraińską czornobyl (чорно́биль), która licznie występowała w okolicy[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wykopaliska archeologiczne świadczą o istnieniu tu osady na przełomie XI i XII wieku. Wzmiankowany po raz pierwszy w 1193 w Kodeksie Hipackim, w związku z polowaniem w okolicach Ruryka Rościsławicza co oznacza, że należał wtedy do księstwa kijowskiego. Od połowy XIV wieku należał do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Były to włości państwowe zarządzane przez namiestników mianowanych przez wojewodów. W 1548 zbudowano tu stojący przy moście niewielki drewniany zamek z dwiema wieżami i 18 horodniami.
Czarnobyl przy ujściu Uszy do Prypeci był osadą żołnierską należącą do dóbr królewskich. Żołnierze mieli nadawane domy w mieście, grunta, futory. Zygmunt August darował Czarnobyl Kmicie w zamian za dobra, które w Siewierzu przez Rossyę zabranym utracił[4].
W dniu 29 marca 1566 król Zygmunt August przywilejem wydanym w Bielsku dokonał zamiany (a faktycznie darowizny za zasługi) z dzierżawcą Czarnobyla rotmistrzem Filonem Kmitą na Lityn, przez co Czarnobyl stał się własnością prywatną.
W Rzeczypospolitej
[edytuj | edytuj kod]W 1569 włączony do Korony. Poprzez małżeństwo córki Filona Kmity Czarnobylskiego – Zofii – z Łukaszem Sapiehą, dobra te przeszły w ręce tego rodu. Małżeństwo to ufundowało w Czarnobylu w 1626 koło zamku kościół i klasztor Dominikanów, w którym zostali pochowani. Odziedziczył te dobra Kazimierz Lew Sapieha, który przeniósł kościół i klasztor w inne miejsce. W XVI wieku ważny ośrodek handlowy położony przy szlakach wodnych, liczył wtedy trochę ponad tysiąc mieszkańców. Czarnobyl podupadł w połowie wieku XVII w czasie powstania Chmielnickiego.
Roku 1649 ponieśli męczeństwo XX. Dominikanie w Czarnobylu: przeor, 2 braciszków wtrącono do więzienia. Po okrutnych katuszach zamordowani, utopieni zostali w Prypeci. Roku 1709 oprócz funduszu Sapieżyńskiego mieli XX. Dominikanie dwie duże wsie i jurydykę w mieście. To był jeden z najznaczniejszych klasztorów z kościołem parafialnym[4].
W XVIII wieku Czarnobyl stał się stałą rezydencją starosty żmudzkiego Jana Mikołaja Chodkiewicza, który znacznie rozbudował miasto, wznoszący się na wzgórzu zamek oraz odnowił spalony kościół dominikanów pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, który poświęcono w 1757. W czasach rebelii ruskiego chłopstwa w 1768 (tzw. koliszczyzna) Chodkiewicz ufortyfikował miasto i rozbił zmierzające w jego kierunku oddziały Bondarenki.
Za czasów Stanisława Augusta mieszkała w Czarnobylu p. Chodkiewiczowa, starościna Żmudzka z domu Rzewuska, Wacława wojewody Podolskiego rodzona siostra. Wzorowo rządziła majątkiem, zrobiła ogromną fortunę, którą jéj syn utracił. Córka jéj ks. Lubomirska była ściętą w Paryżu w czasie rewolucyi; przy wielkim i niepospolitym rozumie, który cechował rodzinę Rzewuskich miała zwyczaje dziwaczne[4].
W 1791 w Czarnobylu stacjonował 8 Regiment Pieszy Domu Radziwiłłów wojska I Rzeczypospolitej.
W zaborze rosyjskim
[edytuj | edytuj kod]
W wyniku II rozbioru Polski (1793) Czarnobyl znalazł się w zaborze rosyjskim. W II połowie XVIII wieku osiedliła się duża grupa rosyjskich staroobrzędowców; wtedy też rozpoczęło się intensywne osadnictwo żydowskie. W 1816 Czarnobyl odziedziczył po swej matce hr. Aleksander Chodkiewicz, zaś po jego śmierci (1832) miasto przeszło w ręce hr. Mieczysława Chodkiewicza, syna[5]. W 1832, po powstaniu listopadowym (1830–1831), władze rosyjskie skasowały klasztor dominikanów. W 1880 żydzi stanowili 57% mieszkańców, prawosławni 33%, staroobrzędowcy 9%, katolicy 1%[potrzebny przypis]. Od zaborów do rewolucji październikowej było tu jedno z większych centrów chasydyzmu w państwie carskim, siedziba dynastii cadyków twerskich. W XIX i I połowie XX wieku funkcjonował tu ważny towarowy i pasażerski port rzeczny, który był wtedy podstawą gospodarki miejskiej[6]. Miasto specjalizowało się także w produkcji i handlu drewnem, smołą, dziegciem oraz warzywami, których głównym odbiorcą był pobliski Kijów.
Siedziba dawnej gminy Czarnobyl w powiecie radomyskim, a od 1919 w czarnobylskim w guberni kijowskiej.
Rządy radzieckie i ukraińskie
[edytuj | edytuj kod]W kwietniu 1919, podczas wojny ukraińsko-radzieckiej, trwał pełzający pogrom antyżydowski. Z rąk oddziałów chłopskich atamana Struka zginęło 150 mieszkańców miasta, a większość mienia żydowskiego została zdewastowana[7].
Podczas kampanii kijowskiej w 1920 polska Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej stoczyła tu zwycięską bitwę z sowiecką flotyllą dniestrzańską.
W latach 1922–1991 miasto należało do Ukraińskiej SRR. Prawa miejskie Czarnobyl uzyskał w 1941. W czasie okupacji hitlerowskiej Niemcy wymordowali większość żydowskiej społeczności. Od 1977 do 2000 w pobliżu Czarnobyla działała elektrownia atomowa, w której w 1986 nastąpiło rozerwanie i pożar reaktora nr 4.
W kwietniu 2020 roku doszło do pożaru lasu[8][9].
24 lutego 2022 roku – pierwszego dnia inwazji Rosji na Ukrainę, wojska rosyjskie nacierające z terenu Białorusi zajęły teren zony, w tym miasto Prypeć[10]. 3 kwietnia, po odwrocie sił rosyjskich z kierunku kijowskiego, Ukraina odzyskała kontrolę nad Czarnobylem[11].
Historyczne budowle
[edytuj | edytuj kod]- murowana cerkiew prawosławna św. Eliasza z 1878
- drewniany kościół katolicki Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, istniejący od 1626, odbudowany w 1759
- drewniany klasztor dominikanów z 1626[12]
- zamek w Czarnobylu[13] z XVI wieku
- drewniany pałac rodu Chodkiewiczów z XVIII wieku
- dwie inne cerkwie prawosławne (w latach 20. XX wieku jedna z nich, pw. Narodzenia NMP, należała do Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[14]), cerkiew staroobrzędowców i kilka synagog z XIX wieku
Większość wyżej wymienionych obiektów zniszczono w okresie sowieckim.
Katastrofa jądrowa
[edytuj | edytuj kod]
18 kilometrów od miasta znajduje się Czarnobylska Elektrownia Jądrowa. 26 kwietnia 1986 doszło tam do przegrzania i częściowego stopienia rdzenia reaktora i chemicznego wybuchu wodoru powstałego w wyniku nieprawidłowo przeprowadzonego testu bezpieczeństwa układu chłodzenia reaktora, w wyniku czego została rozerwana obudowa reaktora i budynek, w którym się mieścił. Nastąpiła bezpośrednia emisja do atmosfery i otoczenia elektrowni radioaktywnego pyłu grafitu oraz uranu z wnętrza reaktora. Z otaczających elektrownię terenów w promieniu 30 km ewakuowano ponad 350 tys. ludzi, tworząc zamkniętą strefę ochronną.
Duga
[edytuj | edytuj kod]Nieopodal Czarnobyla znajdują się pozostałości Dugi, radzieckiego radaru pozahoryzontalnego (pracującego w zakresie fal krótkich) potocznie zwanego „Okiem Moskwy” i znanego wśród krótkofalowców jako Russian Woodpecker („rosyjski dzięcioł”).
Urodzeni w Czarnobylu
[edytuj | edytuj kod]- Aleksander Chodkiewicz – polski pisarz, chemik oraz wojskowy
- Ołeksandr Jarmoła – ukraiński muzyk i wokalista
- Aleksandr Krasnoszczokow – rosyjski socjaldemokrata i komunista
- Rozalia Lubomirska – polska księżna
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- miasto Prypeć
- muzeum czarnobylskie
- Strefa Wykluczenia wokół Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej
- Czarnobyl (miniserial)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Daniel Olczykowski, Czarnobyl. Prypeć. Zona. Świat, w którym mówi się szeptem [online], Onet Wiadomości, 25 kwietnia 2016 [dostęp 2021-04-06].
- ↑ Richard Mould: Chernobyl record. The definite history of the Chernobyl catastrophe. Bristol: 2000, s. 105. ISBN 0-7503-0670-X.
- ↑ Serhii Plokhy, Czarnobyl. Historia nuklearnej katastrofy, 2019, s. 64, ISBN 978-83-240-7825-7.
- ↑ a b c Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, Kraków 1873, s. 666.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Filip Sulimierski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 1. Warszawa: Filip Sulimierski, Władysław Walewski, 1880, s. 754.
- ↑ Robert Niedźwiedzki. Czarnobyl przed wybuchem. „Mówią Wieki”. 694 (11/2017). s. 35–40. ISSN 1230-4018.
- ↑ Y. Slutsky: Chernobyl. Jewish Virtual Library, 2008. [dostęp 2013-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-17)]. (ang.). E. Heifetz: The slaughter of the Jews in the Ukraine In 1919. Thomas Seltzer, Inc., 1921. s. 76–79, 178. [dostęp 2013-02-12]. (ang.).
- ↑ Czarnobyl. Pożar w Strefie Wykluczenia przybiera na sile. [dostęp 2022-03-09]. (pol.).
- ↑ Pożar w Czarnobylu. Ogień blisko najbardziej skażonego miejsca w zamkniętej strefie. [dostęp 2022-03-09]. (pol.).
- ↑ Wojska rosyjskie zdobyły elektrownię atomową w Czarnobylu.. [dostęp 2022-03-01].
- ↑ Mariusz Cielma. Przed bitwą wszystkich bitew. Wojna w Ukrainie. „Nowa Technika Wojskowa”. 4/2022, s. 12, kwiecień 2022. Magnum-X.
- ↑ Niedźwiedzki R., 2015: Nasze ślady w Czarnobylu. Niedziela, nr 20, 17 V, s. 40.
- ↑ Czarnobyl. ruinyizamki.pl. [dostęp 2013-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Черніговець М.В., Черніговець Н.М., 2011: Чорнобиль: іст. нарис. Wydawnictwo Неопалима купина, s. 104. ISBN 978-966-2002-05-8.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski & Władysław Walewski, 1880: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Wydawnictwo Wędrowiec, Warszawa.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Czarnobyl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 750.
- Czarnobyl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 351.
- Serwis czarnobyl.pl
