Dusza filozofa albo Orfeusz i Eurydyka

Dusza filozofa
albo Orfeusz i Eurydyka
L'anima del filosofo ossia Orfeo ed Euridice
	; Joseph Haydn; portret pędzla Thomasa Hardy'ego, 1792
Rodzaj	dramma per musica
Muzyka	Joseph Haydn
Libretto	Carlo Francesco Badini
Liczba aktów	4
Język oryginału	włoski
Data powstania	1791
Prapremiera	9 czerwca 1951, Florencja, Teatro della Pergola

Dusza filozofa albo Orfeusz i Eurydyka (wł. L'anima del filosofo ossia Orfeo ed Euridice) – opera w czterech aktach^[a] z muzyką Josepha Haydna i librettem Carla Francesca Badiniego, skomponowana w 1791 i wystawiona po raz pierwszy w 1951.

Osoby

Orfeusz (wł. Orfeo) – tenor
Eurydyka (wł. Euridice) – sopran
Pluton (wł. Plutone) – bas
Kreon (wł. Creonte) – bas
Bachantka (wł. Baccante) – sopran
Geniusz (wł. Genio) – sopran
Koryfeusz (wł. Corifeo) – baryton
Żołnierz Aridea (wł. Guerriero di Arideo) – tenor
Dworzanie Kreona (wł. Seguaci di Creonte) – 2 tenory, 2 barytony

Treść

Akt I

Eurydyka, córka króla Teb, Kreona, nie chce spełnić woli ojca i wyjść za mąż za Aridea. Ucieka do pełnego niebezpieczeństw lasu, w którym, z rąk dzikich, ratuje ją jej ukochany – Orfeusz. Kreon zgadza się na małżeństwo Orfeusza z Eurydyką.

Akt II

Arideo usiłuje porwać Eurydykę, ale ginie ona od ukąszenia węża. Orfeusz rozpacza po stracie żony, a Kreon postanawia walczyć z Arideo, który oblega jego pałac, domagając się zadośćuczynienia za niespełnienie obietnicy małżeństwa z Eurydyką.

Akt III

Orfeusz i Kreon opłakują Eurydykę. Wpadający w obłęd Orfeusz zwraca się do wyroczni, która, ustami Geniusza, poleca mu udanie się do świata podziemnego. Orfeusz zstępuje do piekieł.

Akt IV

Orfeusz z Geniuszem wędrują przez świat podziemny, gdzie spotykają Furie. Docierają do Plutona, który wzrusza się bólem Orfeusza – zwraca mu Eurydykę, jednak Orfeusz nie może zobaczyć żony przed wyjściem na ziemię. Nie dotrzymawszy tego warunku Orfeusz traci Eurydykę na zawsze.

Bachantki częstują Orfeusza trucizną, a gdy umiera – tańczą wokół jego zwłok. Burza porywa ciało Orfeusza na wyspę Lesbos.

Historia utworu

Ostatnia opera Haydna „Dusza filozofa albo Orfeusz i Eurydyka” została skomponowana na zamówienie londyńskiego impresaria Johna Galliniego, który kierował King's Theatre. W 1791 trwały już przygotowania do premiery – w obsadzie mieli się znaleźć znani śpiewacy tych czasów: Giacomo Davide (Orfeusz), Rosa Lops (Eurydyka), Theresa Poggi-Cappelletti (prawdopodobnie w roli Bachantki) – jednak wydany przez króla Jerzego III zakaz wystawiania oper włoskich w King's Theatre uniemożliwił prawykonanie utworu. Dzieło nie zostało wystawione za życia Haydna i na prapremierę sceniczną oczekiwało aż 160 lat.

W 1950 wiedeńskie Towarzystwo Haydnowskie zorganizowało nagranie „Duszy filozofa...”. W głównych rolach wystąpili: Herbert Handt (Orfeusz), Judith Hellwig (Eurydyka), Alfred Poell (Kreon), Hedda Heusser (Geniusz) i Walter Berry (Pluton); dyrygował Hans Swarowsky. 9 czerwca 1951, na festiwalu Maggio Musicale Fiorentino we Florencji, odbyła się sceniczna prapremiera opery. W partii Eurydyki wystąpiła Maria Callas, obok niej zaś Thyge Thygesen (Orfeusz), Mario Frosini (Pluton), Boris Christow (Kreon), Liliana Poli (Bachantka) i Julanna Farkas (Geniusz), dyrygował Erich Kleiber.

W 1967 wystawiono „Duszę filozofa...” na festiwalach Wiener Festwochen i w Edynburgu z udziałem Joan Sutherland (Eurydyka), Nicolaia Geddy (Orfeusz) i Spiro Malasa (Kreon); całość prowadził Richard Bonynge. W 2001 w Operze Covent Garden w roli Eurydyki wystąpiła Cecilia Bartoli, dyrygował zaś Christopher Hogwood.

Nagrania

Obsada (Orfeusz, Eurydyka, Kreon, Geniusz, Pluton)	Dyrygent	Wytwórnia	Rok nagrania	Uwagi
Herbert Handt, Judith Hellwig, Alfred Poell, Hedda Heusser, Walter Berry	Hans Swarowsky	Haydn Society	1950	Pierwsze wykonanie opery
Nicolai Gedda, Joan Sutherland, Spiro Malas, Mary O'Brian i Joan Sutherland^[1], Walter Bachmann	Richard Bonynge	Myto	1967	Nagranie na żywo
Christoph Prégardien, Marilyn Schmiege, Gotthold Schwarz, Claron McFadden, Kees Jan de Koning	Michael Schneider	Harmonia Mundi	1990
Robert Swensen, Helen Donath, Thomas Quasthoff, Sylvia Greenberg, Paul Hansen	Leopold Hager	Orfeo	1992
Uwe Heilmann, Cecilia Bartoli, Ildebrando d'Arcangelo, Cecilia Bartoli^[2], Andrea Silvestrelli	Christopher Hogwood	L'Oiseau-Lyre	1996
Nikołaj Doroszkin, Ludmiła Sziłowa, Juri Sarafanow, Irina Abmanskaja, Aleksandr Prochorow	Richard Bonynge	Olympia	1996

Uwagi

↑ Libretto opery jest pięcioaktowe, w partyturze trzy ostatnie akty zostały połączone w dwa.

Przypisy

↑ Joan Sutherland obok partii Eurydyki wykonuje część partii Geniusza.
↑ Cecilia Bartoli wykonuje partie Eurydyki i Geniusza.

Bibliografia

Piotr Kamiński: Tysiąc i jedna opera. T. I. Kraków: PWM, 2008, s. 640-642. ISBN 978-83-224-0901-5.

[1] Libretto opery jest pięcioaktowe, w partyturze trzy ostatnie akty zostały połączone w dwa.

[2] Joan Sutherland obok partii Eurydyki wykonuje część partii Geniusza.

[3] Cecilia Bartoli wykonuje partie Eurydyki i Geniusza.

[a]

[1]

[2]