Dziewięciu Bohaterów

Dziewięciu Bohaterów – według średniowiecznego toposu trzy triady historycznych, biblijnych i legendarnych postaci będącymi ideałem średniowiecznego rycerstwa, reprezentujących pogaństwo, judaizm i chrześcijaństwo. Znani są również pod pojęciem "Dziewięciu Książąt", zaś we francuskiej literaturze jako "Dziewięciu Dzielnych" (fr. Les Neuf Preux). Znajomość ich życia i świadomość ich męstwa były dla rekrutantów jednym z punktów wyjścia przy ocenie aspirujących na rycerza.

Dziewięciu Bohaterów tworzą trzy triady; pogańską reprezentują trzej antyczni herosi: mityczny Hektor, król Macedonii i Grecji Aleksander Macedoński oraz rzymski dyktator Juliusz Cezar; triadę żydowską tworzą Izraelici: sędzia Jozue, król Dawid i Juda Machabeusz; triadę chrześcijańską tworzą: legendarny Król Artur, cesarz Karol Wielki i przywódca I krucjaty Gotfryd z Bouillon.

Geneza i rozwój toposu

Figury Dziewięciu Bohaterów na Pięknej Studni ("Schöner Brunnen") w Norymberdze (1385-1396). Od lewej: Juda Machabeusz, Dawid (z harfą), Juliusz Cezar, Aleksander. Ponadto widoczna jest figura św. Marka (z lwem)

Fragment dekoracji malarskiej w Castello della Manta

O Dziewięciu Bohaterach po raz pierwszy pisze Jacques de Longuyon w swoim dziele Voeux du Paon z 1312 roku. Holenderski badacz średniowiecza Johan Huizinga wskazał na silny związek wszystkich dziewięciu postaci z romansem rycerskim. Podział bohaterów na trzy triady ma związek z praktykowanym w średniowieczu i powszechnym w symbolice podziałem trialistycznym, tu uwzględniono postaci zarówno w kategoriach religijnych jak i historycznych. Znaczenie Voeux du Paon Longuyona było wielkie dla kultury późnego średniowiecza, szczególnie dla ówczesnych elit władzy i rycerstwa. To dzieło stało się punktem wyjścia dla kolejnych Chansons de geste w literaturze, dzieł malarstwa książkowego, rzeźby. topos dziewięciu mężnych był asumptem do poszukiwania żeńskiego odpowiednika, co miało spełnić "pragnienie równowagi społecznej". Tym ekwiwalentem miały być poezje Eustachego Deschampsa, w których wybrał Dziewięć Bohaterek. Według Huizingi były "grupą raczej dziwacznych heroinek". Wśród zarówno fikcyjnych jak historycznych postaci były m.in. Pentezylea, Tomyris i Semiramida. Według Deschampsa "dziewiątym herosem" był Bertrand du Guesclin, bretoński rycerz który podczas angielsko-francuskiej wojny stuletniej, po przegranych bitwach pod Crécy (1346) i Poitiers (1356) miał przechylić szalę zwycięstwa na korzyść Francji. Za jednego z Dziewięciu Bohaterów uważał się Franciszek I Walezjusz.

Postaci Dziewięciu Bohaterów były silnymi osobistościami oraz przykładami idealnego rycerza i wojownika. Oprócz Hektora i króla Artura są to zwycięzcy. Ponadto każdy z nich ma rycerski rodowód. W ikonografii, dla podkreślenia rycerskiego pochodzenia postaci, przedstawiano je z tarczami. Herby przedstawione na tarczach były często fikcyjne, wywodzone ze średniowiecznych wyobrażeń. Niezależnie od podziału na triady i kontekstu historycznego bohaterów ukazywano zawsze razem w celu manifestowania rycerskich cnót, których wymiar był ponadczasowy i uniwersalny. Tworzono liczne biografie rycerzy idealnych, którzy swoim męstwem, wiernością, prawością i mądrością mogli służyć za wzór dla wszystkich innych.

Ikonografia

Temat Dziewięciu Bohaterów pojawił się głównie w rzeźbie i malarstwie gotyckim na terenie Europy Zachodniej, głównie we Francji i Rzeszy Niemieckiej. Do najcenniejszych przykładów zalicza się grupę dziewięciu figur w Sali Hanzeatyckiej mieszczącej się w ratuszu w Kolonii. Pod ozdobnymi baldachimami znajdują się pełnoplastyczne figury, datowane na trzecią ćwierć XIV wieku. Z tego samego okresu pochodzi Piękna Studnia - studzienka usytuowana na rynku w Norymberdze, znajdująca się w wieży, której elewacje zdobią, oprócz figur Dziewięciu Bohaterów, alegorie siedmiu sztuk wyzwolonych, przedstawienia siedmiu elektorów Rzeszy, czterech ewangelistów i proroków. Częściowo uszkodzone oryginalne figury (obecnie w Germanisches Nationalmuseum) zastąpiono in situ kopiami.

W zbiorach nowojorskiego The Cloisters zachowała się część cyklu tapiserii ukazujących Króla Artura, Jozuego, Dawida, Hektora i Juliusza Cezara^[1].

Przykładem włoskiej recepcji jest fresk I Nove Prodi, przypisywany Mistrzowi z Castello della Manta namalowany około 1420 w Sali Baronów w Castello della Manta – zamku we włoskim Saluzzo. Oprócz Dziewięciu Bohaterów znajduje się żeński odpowiednik. Jest to cenny przykład włoskiego stylu pięknego.

Temat ten był również preferowany w angielskiej rzeźbie epoki elżbietańskiej, czego przykładem jest dekoracja elewacji zewnętrznych Montacute House w Montacute. Postaciom nadano antykizujące formy i kostiumy.

Fantazyjne Herby Dziewięciu

Herb Hektora
Herb Aleksandra Macedońskiego
Herb Juliusza Cezara (Godło ŚCRNN)
Herb Jozuego
Herb Dawida
Herb Judy Machabeusza
Herb Króla Artura
Herb Karola Wielkiego (Godło ŚCRNN)
Herb Gotfryda z Bouillon

Przypisy

↑ Three Attendants (from the Nine Heroes Tapestries). [w:] The Metropolitan Museum of Art. [on-line]. metmuseum.org, 2000–2011. [dostęp 2011-10-16]. (ang.).

Bibliografia

Johan Huizinga: Jesień średniowiecza. Warszawa.

Linki zewnętrzne

O Arms of the Nine Worthies ("Dziewięciu Bohaterów". heraldica.org. [dostęp 2011-10-16]. (ang.).

[metmuseum-1] Three Attendants (from the Nine Heroes Tapestries). [w:] The Metropolitan Museum of Art. [on-line]. metmuseum.org, 2000–2011. [dostęp 2011-10-16]. (ang.).

[1]