Edmund Styp-Rekowski
| Data i miejsce urodzenia |
12 września 1906 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
9 lipca 1941 |
| Zawód, zajęcie |
nauczyciel, działacz ZPwN |
| Narodowość |
polska |
| Rodzice |
Jan Rekowski-Styp, Weronika z d. Bruska |
Edmund Styp-Rekowski (ur. 12 września 1906 w Płotowie[a] (powiat bytowski), zm. 9 lipca 1941 w obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen[1][2][3]) – nauczyciel, działacz Związku Polaków w Niemczech, więzień i ofiara niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych[4].
Był synem Jana Styp-Rekowskiego i Weroniki (z d. Bruskiej), gospodarzy wiejskich (Jan był zarazem aktywnym społecznikiem i działaczem polonijnym, prezesem Związku Polaków w Niemczech Okręgu Kaszuby) w Płotowie (do II wojny światowej w granicach Niemiec, pod niem. nazwą Groß Platenheim[5]).
Edmund Styp-Rekowski odebrał wykształcenie nauczycielskie, i jako członek rodziny silnie zaangażowanej w działalność społeczną i polonijną na terenie Niemiec uczył w szkołach i prowadził aktywną działalność wśród młodzieży: w Podmoklach Małych[6][7], Bytowie[b], w Polskiej Wiśniewce w powiecie złotowskim[c]. Niemieckie władze uważnie obserwowały jego działalność i stosowały wobec niego różnego rodzaju represje, np. za rzekomą obrazę Hitlera skazany został na 9 miesięcy więzienia, co uniemożliwiło mu wykonywanie zawodu nauczyciela[10]. Konsekwentnie 4 czerwca 1938 roku niemieckie władze oświatowe odebrały mu prawo nauczania, zarzucając polityczną agitację[11]. Represje te spowodowały, że Edmund Styp-Rekowski wykonywać mógł pracę o charakterze administracyjnym, wobec czego od zarządu Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech uzyskał posadę komendanta hufca w Złotowie[12]. Później zatrudniony został w podtrzymującej od 1906 roku polską tożsamość narodową w Złotowie Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik”. Był też w Złotowie jednym ze społecznych opiekunów harcerstwa[11].
Przed wybuchem II wojny światowej pozbawiony prawa nauczania Edmund Styp-Rekowski pracował jako kierownik administracyjny w Gimnazjum Polskim w Kwidzynie[13][4]. Na samym początku wojny został aresztowany[d]. Po kilku miesiącach, 18 grudnia 1939 roku został osadzony najpierw w obozie Stutthof, a następnie w kwietniu 1940 wraz z grupą innych więźniów przetransportowany do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, gdzie spotkał się ze swoim ojcem Janem oraz braćmi Alfonsem i Józefem[3][15][2]. Z Sachsenhausen trafił ostatecznie obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen, gdzie zmarł – wg zachowanej karty zgonu[2] – rankiem 9 lipca 1941 roku.
Edmund Styp-Rekowski, jako postać zasłużona w podtrzymywaniu tradycji polskości na terenach dawnego zaboru pruskiego, które po I wojnie światowej pozostały w granicach Niemiec, a zarazem ofiara II wojny światowej zmarła w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym, doczekał się po wojnie upamiętnienia m.in. w postaci pamiątkowej tablicy wmurowanej w 1959 roku, w 30 rocznicę powstania polskiej szkoły w Złotowie, w ścianę tamtejszej Szkoły Podstawowej nr 1[16]. Tablicę tę w roku 2014 zastąpiono nową[17] (o nieznacznie zmienionej treści)[18] – widoczną na ilustracji z prawej.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sołectwo Płotowo obejmuje również sąsiednią wieś Płotówko (w j. kaszub. Môłé Płótowò; niem. Klein Platenheim); to w Płotówku w miejscu, gdzie znajdowało się gospodarstwo Styp-Rekowskich mieści się Muzeum Zagroda Styp-Rekowskich (oddział Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie).
- ↑ Do Bytowa przyjechał 31 października 1931 roku, żeby zastąpić Jana Bauera (kierownika Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego)[8]
- ↑ Wymieniony jest w wykazie nauczycieli zatrudnionych w polskich szkołach powiatu złotowskiego cytowanym przez W. Kokowskigo[9] za maszynopisem Jana Rożeńskiego (nauczyciela i organizatora szkolnictwa na tym terenie) z roku 1960 Szkolnictwo i oświata w regionie złotowskim ze szczególnym uwzględnieniem okresu 1929-1939; z wykazu wynika, że był jednym z 11 nauczycieli zatrudnionych w szkole, która działała od 6 czerwca 1929 w Lugetal – wsi, która przed 1913 rokiem nazywała się Polnische Wisniewke (Polska Wiśniewka), a obecnie nosi nazwę Stara Wiśniewka.
- ↑ Według informacji opublikowanej przez Muzeum Stutthof w Sztutowie, a opartej na książce Władysławy Knosały Utrwalić pamięć: O rodzinie Styp-Rekowskich z Płotowa, nastąpić to miało już kilka dni wcześniej, 25 sierpnia 1939 roku[2], ale zachowana kopia pierwszej strony listy aresztowanych tego dnia w Gimnazjum w Kwidzynie[14][15], na której znajduje się 25 nazwisk, w tym pierwsze 12 osób to kadra szkoły, nie zawiera nazwiska Edmunda Styp-Rekowskiego.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Styp Rekowski Edmund. [w:] Personal Files – Concentration Camp Mauthausen [on-line]. Arolsen Archives, 2019. [dostęp 2019-07-24]. (ang.).
- ↑ a b c d (dd): Dokument zgonu z KL Mauthausen-Gusen Edmunda Styp-Rekowskiego. Muzeum Stutthof w Sztutowie. [dostęp 2019-07-23]. (pol.).
- ↑ a b Smołka 1988 ↓, s. 66.
- ↑ a b Cygański 1984 ↓, s. 48.
- ↑ Friedrich Lorentz, Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskim (ISBN 978-83-60437-22-3).
- ↑ Sauter 1966 ↓, s. 108.
- ↑ Historia i tradycja Szkoły Podstawowej w Podmoklach Małych. Zespół Edukacyjny w Podmoklach Małych. [dostęp 2019-07-23]. (pol.).
- ↑ Styp-Rekowski Edmund. [w:] Encyklopedia I LO w Bytowie [on-line]. Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Bojowników o Wolność i Polskość Ziemi Bytowskiej. [dostęp 2019-07-23]. (pol.).
- ↑ Kokowski 2013 ↓, s. 144–145.
- ↑ Styp Rekowscy 2012 ↓.
- ↑ a b Kokowski 2013 ↓, s. 240.
- ↑ Cygański 1984 ↓, s. 47.
- ↑ Bojarska 1974 ↓, s. 152.
- ↑ Gębik 1967 ↓.
- ↑ a b Liguz 2013 ↓.
- ↑ Janusz Justyna: Niesłusznie zapomniany. zlotowskie.pl, 2011-09-07. [dostęp 2019-07-25]. (pol.).
- ↑ Maria Monika Klein: Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica w Złotowie. Docplayer. s. 5,8. [dostęp 2019-07-25]. (pol.).
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica. fotopolska.eu. [dostęp 2019-07-25]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wiesław Sauter. Życie Polaków na Babimojszczyźnie w latach 1860–1945 w świetle archiwum Erbta. „Rocznik Lubuski”. IV, s. 86–126, 1966. Lubuskie Towarzystwo Kultury. (pol.).
- Władysław Gębik: Burzom dziejów nie dali się zgnieść. Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1967.
- Barbara Bojarska. Mniejszość polska Powiśla w przededniu II wojny światowej. „Przegląd Zachodni”. 3, s. 139–153, 1974. Instytut Zachodni. (pol.).
- Mirosław Cygański. Hitlerowskie prześladowania Związku Polaków w Niemczech. „Przegląd Zachodni”. 4, s. 23–64, 1984. Instytut Zachodni. (pol.).
- Leonard Smołka: Jan Rekowski. W: Polski Słownik Biograficzny. (red. naczelny – Emanuel Rostworowski). T. XXXI/1: zeszyt 128. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1988, s. 65–66.
- Władysława Knosała, Utrwalić pamięć: O rodzinie Styp-Rekowskich z Płotowa, Gdańsk–Bytów 1994
- Styp Rekowscy. [w:] Tradycja Rodzinna [on-line]. nadmorski.com, 2012-05-18. [dostęp 2019-07-18]. (pol.).
- Wojciech Kokowski: Polskie szeregi na ziemi złotowskiej. Wyd. 2. Piła: Wydawnictwo Media Zet, 2013. ISBN 978-83-60245-42-2.
- Justyna Liguz: Rzeczypospolita Kwidzyńska – dzieje Polskiego Gimnazjum w Prusach Wschodnich. wycieczkinakresy, 2013-11-04. [dostęp 2019-07-23]. (pol.).