Henryk Brühl

Henryk Brühl
	Heinrich von Brühl
	; Heinrich von Brühl, portret pędzla Marcello Bacciarelliego z ok. 1753 roku
	; Herb Henryka von Brühla
Rodzina	Brühl
Data i miejsce urodzenia	13 sierpnia 1700 ; Gangloffsömmern
Data i miejsce śmierci	28 października 1763 ; Drezno
Ojciec	Johann Moritz von Brühl
Matka	Erdmuth Sophie v. d. Heide
Żona	Maria von Kolowrat-Krakowsky (1717–1762)
Dzieci	Maria, Alois, Carl (1742–1802), Albert (1743–1792), Hans (1746–1811)
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ten artykuł od 2010-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Henryk Brühl herbu własnego^[1] (ur. 13 sierpnia 1700 w Gangloffsömmern w Turyngii, zm. 28 października 1763 w Dreźnie) – hrabia cesarstwa (niem. Reichsgraf), pierwszy saski tajny minister gabinetu i konferencji, rzeczywisty tajny radca, ober-szambelan, ober-podkomorzy, prezes Kamery, naczelny dyrektor podatkowy, generalny dyrektor akcyzy, wyższy dyrektor deputacji obrachunkowej, generalny komisarz do wrót Morza Bałtyckiego, nadinspektor manufaktur porcelanowych, kapitulariusz katedry miśnieńskiej, proboszcz katedry budziszyńskiej, głównodowodzący saską kawalerią w Polsce, hrabia na Ocieszynie i Brylewie, starosta lipieński, piaseczyński, bolimowski i spiski, wójt bydgoski^[2], faworyt Augusta III, generał piechoty saskiej, generał artylerii koronnej w latach 1752–1763, wolnomularz.

Odznaczony Orderem Czarnego Orła (1730), Świętego Huberta, św. Henryka, św. Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania (1736)^[3] i św. Aleksandra Newskiego^[4].

Życiorys

W 1719 został „srebrnym paziem” Augusta II, w 1729 – kamerjunkrem, w 1730 – podkomorzym, później szambelanem saskim. W 1731 mianowano go dyrektorem akcyzy, kierownikiem finansów elektorskich, polityki zagranicznej i wewnętrznej elektoratu. Zasiadał w Radzie Tajnej, dysponował obsadą stanowisk duchownych. Od 1733 administrował górnictwem i dochodami dworu. Za swą służbę pobierał pensję 90 000 talarów rocznie, którą powiększał licznymi łapówkami i nielegalną dzierżawą dóbr.

Po umiejętnym odsunięciu konkurenta – faworyta Augusta III, Aleksandra Józefa Sułkowskiego, który musiał w 1738 opuścić Drezno – skumulował w swoich rękach praktycznie wszystkie najważniejsze urzędy saskie. Od roku 1738 do 1763 podlegał mu Tajny Gabinet – naczelny organ władzy w Saksonii. W 1746 został „premier-ministrem”.

Prowadził skomplikowaną grę dyplomatyczną, wikłając Saksonię w trzy wojny śląskie i pospiesznie zmieniając sprzymierzeńców. Snuł plany utworzenia saskiego korytarza terytorialnego, który by połączył Saksonię z Polską, co wymusiło antyaustriacki (a potem antypruski) kurs polityki (Saksonię z Polską miałby łączyć Śląsk – do 1740 austriacki, potem pruski). W rezultacie w 1757 roku wojska pruskie spustoszyły Saksonię.

Od 1743 związał się z Rosją, popierał w I Rzeczypospolitej interesy jej stronników Czartoryskich. W 1748 Czartoryscy wpłynęli na pozytywny wyrok Trybunału Koronnego poświadczający jego polskie szlachectwo^[a]. Od tej chwili mógł nabywać również polskie dobra. W 1754 zerwał z Czartoryskimi i zbliżył się do kamaryli Jerzego Mniszcha, który w Dukli zawarł związek małżeński z jego córką Marią Amalią z Brühlów (1737–1772). Poseł ziemi sochaczewskiej na sejm 1758 roku^[5].

Uszczuplony przez wojnę budżet uzupełniał Brühl poprzez sprzedaż polskich wakansów (nie obsadzonych stanowisk); w 1761 sprzedał m.in. podskarbiostwo koronne Teodorowi Wesslowi, który miał zagwarantować mu nielegalne dochody z nowo utworzonej mennicy polskiej (wziął jednak na ten cel łapówkę od prusko-żydowskich fałszerzy)^{[potrzebny przypis]}. W 1761 buntującą się przeciwko saskiej korupcji szlachtę wielkopolską spacyfikował z pomocą 12-tysięcznego wojska rosyjskiego.

Zmarł w Dreźnie trzy tygodnie po śmierci króla Augusta III. Został pochowany tydzień po śmierci w kościele św. Mikołaja w mieście Forst^[6]. Jego sarkofag został odrestaurowany w 2012^[7].

Był członkiem polskiej loży masońskiej Trois Frères.

Brühl posiadał największy w Europie zbiór zegarków i kamizelek; przypisywano mu również ogromny zbiór peruk^[b].

W jego pałacu w Brodach (niem. Pförten; do 1945 r. należał do rodziny Brühlów) znajdował się "ceniony podobno na milion talarów" (J.I. Kraszewski), słynny Schwanenservice – największy na świecie porcelanowy serwis wykonany w Miśnieńskiej Manufakturze Porcelany na specjalnie zamówienie ministra. Inne jego rezydencje znajdowały się w Gaussig, Lindenau, Nischwitz, Oberlichtenau, Seifersdorf. W Warszawie posiadał Pałac Ossolińskich i dwa mniejsze: na Młocinach i na Woli.

W 1746 nabył miasto Forst na Łużycach, które rozbudował po pożarze z 1748^[8].

Początki jego dworskiej kariery (m.in. walkę o wpływy z Sułkowskim) opisał Józef Ignacy Kraszewski w powieści Brühl. Saski pierwszy minister jest też ważną postacią ostatniej części tzw. trylogii saskiej Kraszewskiego – Z siedmioletniej wojny, a także powieści Za Sasów i Saskie ostatki (z cyklu Dzieje Polski), oraz epizodyczną utworu Starosta warszawski (o jego synu Alojzym).

Portret Brühla wg Silvestre (1750)
Brühl, rycina Balechou (1750)
Pałac Brühla w Nischwitz
Miejsce pamięci, Seifersdorfer Tal, Saksonia
Herb Marii von Kolowrat-Krakowsky

Potomstwo

29 kwietnia 1734 zawarł związek małżeński z Marią Anną Franciszką hrabiną von Kolowrat-Krakowsky (1717–1762). Pięcioro z co najmniej dziesięciorga ich dzieci osiągnęło wiek dojrzały:

Maria Amalie von Brühl (1736–1772)
Alois Friedrich von Brühl (1739–1793)
Carl Adolph von Brühl (1742–1802)
Albert Christian Heinrich von Brühl (1743–1792)
Hans Moritz von Brühl (Seifersdorf) (1746–1811)

Carl Adolph i Albert Christian wybrali drogę kariery wojskowej i zostali pruskimi generałami.

Zobacz też

Uwagi

↑ Tzw. ocieszyńskie pochodzenie Brühla. Według sfałszowanej genealogii minister miał pochodzić w prostej linii od Jana Brühla, podkomorzego poznańskiego, dziedzica m.in. Ocieszyna. Por. Arbor gentilitia illustrorum comitum de Ocieszyno Brühl gentis in Regno Poloniae avita nobilitatae praeclarae autorstwa Pierre Étienne Moitte (ok. 1754).
↑ Oglądając go po zajęciu Drezna król pruski miał złośliwie zauważyć, że to "bardzo dużo peruk jak na człowieka, który nie ma głowy" (Stanisław Salmonowicz, Fryderyk II, Wrocław 1981, s. 73).

Przypisy

↑ Herbarz polski, t. II, Warszawa 1902, s. 155.
↑ Polska przed wojną siedmioletnią, w: Biblioteka Warszawska t. I, z. 1, Warszawa 1907, s. 458.
↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego, 1705-2008, 2008, s. 143.
↑ Бантыш-Каменский Н.Н. Списки кавалерам российских императорских орденов Св. Андрея Первозванного, Св. Екатерины, Св. Александра Невского и Св. Анны с учреждения до установления в 1797 году орденского капитула, 2005, s. 125.
↑ Diarjusze sejmowe z wieku XVIII.T.III. Diarjusze sejmów z lat 1750, 1752, 1754 i 1758, Warszawa 1937, s. 289.
↑ kirche-forst.de
↑ Evangelische Kirchengemeinde Forst [online], www.kirche-forst.de [dostęp 2019-12-11] .
↑ Stadt Forst (Lausitz) | Stadtinformation | Zahlen & Fakten | Chronik | [online], www.forst-lausitz.de [dostęp 2019-12-11] .

Literatura dodatkowa

Władysław Konopczyński: Brühl Henryk. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937, s. 16–19. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0
Aladár von Boroviczény: Graf von Brühl. Der Medici, Richelieu und Rothschild seiner Zeit. Zürich: Amalthea-Verlag, 1930
Walter Fellmann: Heinrich Graf Brühl. Ein Lebens- und Zeitbild. Berlin: Koehler und Amelang, 2000, ISBN 3-7338-0232-2

Linki zewnętrzne

Henryk Brühl, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-01-13].

[5] Tzw. ocieszyńskie pochodzenie Brühla. Według sfałszowanej genealogii minister miał pochodzić w prostej linii od Jana Brühla, podkomorzego poznańskiego, dziedzica m.in. Ocieszyna. Por. Arbor gentilitia illustrorum comitum de Ocieszyno Brühl gentis in Regno Poloniae avita nobilitatae praeclarae autorstwa Pierre Étienne Moitte (ok. 1754).

[9] Oglądając go po zajęciu Drezna król pruski miał złośliwie zauważyć, że to "bardzo dużo peruk jak na człowieka, który nie ma głowy" (Stanisław Salmonowicz, Fryderyk II, Wrocław 1981, s. 73).

[1] Herbarz polski, t. II, Warszawa 1902, s. 155.

[2] Polska przed wojną siedmioletnią, w: Biblioteka Warszawska t. I, z. 1, Warszawa 1907, s. 458.

[3] Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego, 1705-2008, 2008, s. 143.

[4] Бантыш-Каменский Н.Н. Списки кавалерам российских императорских орденов Св. Андрея Первозванного, Св. Екатерины, Св. Александра Невского и Св. Анны с учреждения до установления в 1797 году орденского капитула, 2005, s. 125.

[6] Diarjusze sejmowe z wieku XVIII.T.III. Diarjusze sejmów z lat 1750, 1752, 1754 i 1758, Warszawa 1937, s. 289.

[7] rche-forst.de

[8] Evangelische Kirchengemeinde Forst [online], www.kirche-forst.de [dostęp 2019-12-11] .

[fl-10] Stadt Forst (Lausitz) | Stadtinformation | Zahlen & Fakten | Chronik | [online], www.forst-lausitz.de [dostęp 2019-12-11] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

[7]

[b]

[8]

Ministrowie stanu	Otto Heinrich von Friesen (1695–1715)
Pierwsi ministrowie	August Ferdinand von Pflugk (1700?–1712) Jakub Henryk Flemming (1705–1728) Woldemar August von Löwendahl (1707–1711) Georg von Werthern (1710–1721) ... François Joseph Wicardel de Fleury et de Beaufort (1725–1731) Heinrich Friedrich von Friesen (1727–1729) Karl Heinrich von Hoym (1729–1733) Aleksander Józef Sułkowski (1733?–1738)
Ministrowie wojny i spraw wewnętrznych	Henryk Brühl (1738–1763) Johann Georg von Einsiedel (1763–1766) Leopold Nikolaus von Ende (1766–1777) Karl von Osten-Sacken (1777) Johann Adolf von Loß (1777–1790) Christian Gotthelf Gutschmidt (1790–1798) Dietrich August von Sinzendorf (1798?–1804) Georg Wilhelm von Hopfgarten (1804–?)
Pierwsi ministrowie	Detlev von Einsendel (1813–1830) Bernard von Lindenau (1830–1843) Julius Traugott Jakob von Könneritz (1843–1848)
Prezydenci rady ministrów	Alexander Karl Hermann Braun (1848–1849) Gustav Friedrich Held (1849) Ferdinand Zschinsky (1849–1858) Friedrich von Beust (1858–1866) Johann Paul von Falkenstein (1866–1871) Richard von Friesen (1871–1876) Georg Friedrich von Fabrice (1876–1891) Karl Friedrich von Gerber (1891) Julius Hans von Thümmel (1891–1895) Heinrich Rudolf Schurig (1895–1901) Karl Georg Metzsch-Reichenbach (1901–1906) Conrad Wilhelm von Rüger (1906–1910) Viktor Alexander von Otto (1910–1912) Max Clemens Lothar von Hausen (1912–1914) Heinrich Gustav Beck (1914–1918) Karl Rudolf Heinze (1918)