Przejdź do zawartości

Ilja Erenburg

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ilja Erenburg
Илья́ Григо́рьевич Эренбу́рг
Ilustracja
Imię i nazwisko

Ilja Grigorjewicz Erenburg

Data i miejsce urodzenia

26 stycznia 1891
Kijów, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

31 sierpnia 1967
Moskwa, Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

Język

rosyjski

Dziedzina sztuki

literatura, publicystyka

Ważne dzieła
podpis
Odznaczenia
Nagroda Stalinowska Nagroda Stalinowska
Order Lenina Order Lenina Order Czerwonego Sztandaru Pracy Order Czerwonej Gwiazdy Medal „Za obronę Moskwy” Medal „Za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945” Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal „W upamiętnieniu 800-lecia Moskwy”
Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Ilja Grigorjewicz Erenburg (ros. Илья́ Григо́рьевич Эренбу́рг; ur. 14 stycznia?/26 stycznia 1891 w Kijowie, zm. 31 sierpnia 1967 w Moskwie[1]) – rosyjski pisarz żydowskiego pochodzenia, publicysta, poeta[1][2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z kupieckiej[2][3] zasymilowanej rodziny żydowskiej[2]. Uczył się w moskiewskim gimnazjum[4], gdzie zaprzyjaźnił się z Nikołajem Bucharinem[5]. W wieku 14 lat wstąpił do partii bolszewickiej[2]. Po zwolnieniu z aresztu, gdzie spędził 5 miesięcy, w 1908 wyjechał do Francji, aby uniknąć procesu za działalność rewolucyjną[2]. W 1910 zadebiutował wydając pierwszy tomik wierszy Stichi (pol. Wiersze)[1][2].

Do rewolucji październikowej początkowo odniósł się wrogo[2], ale w 1923 podjął działalność publicystyczną w charakterze korespondenta radzieckiej gazety „Izwiestija” na Zachodzie, stając się częścią establishmentu[2]. W latach 1936–1939 przebywał w Hiszpanii[6] jako korespondent wojenny[3][7]. W latach 1941–1945 korespondent wojenny z walk z III Rzeszą. Jako pisarz i publicysta cieszący się dużym autorytetem na Zachodzie wspierał propagandę państwową, tuszując zbrodnie stalinizmu.

Erenburg najbardziej jest znany obecnie z powieści, będących pamfletami na współczesne czasy i obrazujące tragikomiczne niedostosowanie jednostki do dążącego do uniformizacji świata: Niezwykłe przygody Julia Jurenity i jego uczniów (1922), Miłość Joanny Ney (1924), Rwacz (1925), Burzliwe życie Lejzorka Rojtszwańca (1928), socrealistyczny Dzień wtóry (1934). Po powrocie z Francji napisał Upadek Paryża (1941). Tytuł jego powieści romantycznej Odwilż (1954–1956), będącej niemal całkowitym odstępstwem od zasad obowiązującego socrealizmu[8], stał się nazwą okresu w historii ZSRR, a także Polski Ludowej[2]. W ostatnich latach życia napisał sześciotomową serię wspomnień Ludzie, lata, życie[1].

Erenburg został dwukrotnie uhonorowany Nagrodą Stalinowską[3][2] – w 1942 za Upadek Paryża i w 1948 za Burzę[7].

Lata II wojny światowej

[edytuj | edytuj kod]

W Niemczech był oskarżany o wzywanie do odwetowych aktów przemocy wobec cywilów w Prusach Wschodnich w 1945. Według brytyjskiego historyka Antony’ego Beevora, pośród żołnierzy 4 Armii Pancernej rozpowszechniany był przedruk jego apelu opublikowanego w 1942 w dzienniku „Krasnaja Zwiezda”[9]:

Niejaki Otto Essman pisze do lejtnanta Helmuta Weiganda: „Mamy tu rosyjskich więźniów. Te typy pożerają dżdżownice na terenie lotniska, rzucają się na wiadro z odpadkami. Widziałem jak jedli chwasty. I pomyśleć, że to – ludzie!..”

Właściciele niewolników, oni chcą przemienić nasz naród w niewolników. Oni wywożą Rosjan do siebie, zastraszają, doprowadzają głodem do szaleństwa, do tego, że umierając ludzie jedzą trawę i robaki, a pieprzony Niemiec ze zgniłym cygarem w zębach filozofuje: „Czy to naprawdę ludzie?..”

My wiemy wszystko. My pamiętamy wszystko. My zrozumieliśmy: Niemcy to nie ludzie. Odtąd słowo „Niemiec” to dla nas najstraszniejsze przekleństwo. Odtąd słowo „Niemiec” odpala broń. Nie będziemy mówić. Nie będziemy się odgrażać. Będziemy zabijać. Jeśli nie zabiłeś w ciągu dnia choć jednego Niemca, twój dzień jest stracony. Jeśli myślisz, że za ciebie Niemca zabije twój sąsiad, nie pojąłeś grozy. Jeśli nie zabijesz Niemca, Niemiec zabije ciebie. On pojmie twoich bliskich i będzie męczyć ich w swoich nędznych Niemczech. Jeśli nie możesz zabić Niemca kulą, zabij go bagnetem. Jeśli na twoim odcinku jest zastój, jeśli czekasz na bój, zabij Niemca przed bojem. Jeśli zostawisz Niemca żywego, Niemiec powiesi rosyjskiego człowieka i zhańbi rosyjską kobietę. Jeśli zabiłeś jednego Niemca, zabij drugiego – nie ma dla nas niczego weselszego od niemieckich trupów. Nie licz dni. Nie licz wiorst. Licz jedno: zabitych przez ciebie Niemców. Zabij Niemca! – to prosi matka staruszka. Zabij Niemca! – to modlą się do ciebie dzieci. Zabij Niemca! – to krzyczy ojczysta ziemia. Nie spudłuj. Nie przepuść. Zabij!

Ilja Erenburg, Krasnaja Zwiezda z 24 lipca 1942 roku

W 1944 roku Ilja Erenburg zasiadał w komisji rządowej (tak zwana komisja Burdenki), która orzekła, że za dokonanie zbrodni katyńskiej odpowiedzialni są Niemcy[3][2].

W Polsce wielokrotnie drukowany i wznawiany od pierwszego wydania Niezwykłych przygód Julia Jurenity... w 1924 (powieść poprzedzona została wstępem Juliusza Kadena-Bandrowskiego). Na język polski przełożono praktycznie całą jego twórczość.

Erenburg w roku 1925

Sygnatariusz apelu sztokholmskiego w 1950 roku[10]. 22 listopada 1950 w Warszawie na II Kongresie Obrońców Pokoju został wybrany w skład Światowej Rady Pokoju[11].

W latach 60. XX w. pomógł wydać w ZSRR przetłumaczony z jidysz pamiętnik Machy Rolnikas z okresu II wojny światowej[12][13][14].

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

(w wyborze)

  • 1910 Stichi
  • 1916 Wiersze o przedświtach[7]
  • 1918 Modlitwa za Rosję (W godzinę śmierci)
  • 1919 Ogień
  • 1922 Niezwykłe przygody Julia Jurenity i jego uczniów
  • 1922 Życie i śmierć Nikołaja Kurbowa
  • 1922 Portrety poetów rosyjskich
  • 1923 Trust D.E.
  • 1925 Rwacz
  • 1927 W przechodniej uliczce
  • 1928 Burzliwe życie Lejzorka Rojtszwańca
  • 1934 Dzień wtóry
  • 1935 Jednym tchem
  • 1936 Gdzie rozejm nie sięga
  • 1941-1942 Upadek Paryża
  • 1942-1944 Wojna
  • 1946 Czarna księga – praca zbiorowa o Holokauście; Erenburg wraz z Wasilijem Grossmanem był przewodniczącym kolegium redakcyjnego książki[15]
  • 1947 Burza
  • 1952 Dziewiąta fala
  • 1954-1956 Odwilż
  • 1960-1965 Ludzie, lata, życie

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Erenburg Ilja G., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-31].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Anna Wróbel: "1956 - europejska data" - Ilja Grigoriewicz Erenburg. Culture.pl, 2006-10-17. [dostęp 2022-05-31]. (pol.).
  3. ↑ a b c d Ilja Erenburg, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2022-05-31].
  4. ↑ Erenburg Ilia Grigoriewicz, [w:] Mały Słownik Pisarzy Narodów Europejskich ZSRR, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1966, s. 76.
  5. ↑ Ilja Erenburg [online], encyklopedia.interia.pl [dostęp 2022-05-30] (pol.).
  6. ↑ Erenburg Ilia Grigorjewicz [online], encyklopedia.interia.pl [dostęp 2022-05-30] (pol.).
  7. ↑ a b c Erenburg Ilia Grigoriewicz, [w:] Mały Słownik Pisarzy Narodów Europejskich ZSRR, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1966, s. 77.
  8. ↑ Stanisław Adam Kondek, Strategia agitatora. Wokół polskiego wydania ‘Odwilży’ Ilii Erenburga, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Librorum 13, Łódź 2006, s. 123–143, Cytat: Odwilż nie jest bowiem w żadnym wypadku powieścią społeczno-polityczną ani filozoficzno-ideologiczną, ma wszelkie możliwe cechy tradycyjnego romansu z życia inteligenckich sfer radzieckiego społeczeństwa, romansu, który usiłuje wkomponować się w ciągle przecież obowiązujący kanon realizmu socjalistycznego. [...] Nie była zatem Odwilż powieścią demaskatorską w sensie politycznym, jej społecznej doniosłości upatrywać należy raczej w podważeniu dogmatycznych norm obyczajowych, które musieli dotychczas respektować pisarze, snując fabuły swych opowieści o życiu i pracy społeczeństwa radzieckiego..
  9. ↑ Antony Beevor, Stalingrad, Kraków: Znak Horyzont, 2015, s. 147.
  10. ↑ „Dziennik Polski”, 91 (1861), Kraków, 1 kwietnia 1950, s. 1.
  11. ↑ Trybuna Robotnicza z 1950, nr 324 str. 3 [dostęp z dnia: 2016-08-03].
  12. ↑ Marija Rolnikaitė: „Aš juk supratau, kad mus sušaudys” [online], www.lrytas.lt [dostęp 2021-05-20].
  13. ↑ Петербург простился с писателем Марией Рольникайте (видео, аудио) [online], www.fontanka.ru, 11 kwietnia 2016 [dostęp 2021-05-20] (ros.).
  14. ↑ Laurel Holliday, Children in the Holocaust and World War II: Their Secret Diaries, Simon and Schuster, 4 lutego 2014, ISBN 978-1-4391-2197-9 [dostęp 2021-05-20] (ang.).
  15. ↑ Czarna księga [online], Żydowski Instytut Historyczny [dostęp 2020-07-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-17].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • E. Zarzycka-Bérard: Burzliwe życie Ilii Erenburga. Rosyjski los, żydowskie szczęście. tłum. A. Kozak. Warszawa Iskry 2002, ISBN 83-207-1678-0.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ilja_Erenburg&oldid=73709367”