Język wschodniofryzyjski
| Obszar |
gmina Saterland, powiat Cloppenburg, (Niemcy) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
2 tysiące | ||||
| Pismo/alfabet | |||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||
| |||||
| Status oficjalny | |||||
| UNESCO | 4 poważnie zagrożony↗ | ||||
| Ethnologue | 7 wypierany↗ | ||||
| Kody języka | |||||
| ISO 639-2 | gem | ||||
| ISO 639-3 | stq | ||||
| IETF | stq | ||||
| Glottolog | sate1242 | ||||
| Ethnologue | stq | ||||
| W Wikipedii | |||||
| |||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||
Język wschodniofryzyjski − język używany obecnie przez mieszkańców gminy Saterland w powiecie Cloppenburg w Niemczech, dawniej na terenie całej Fryzji Wschodniej. Niekiedy w mowie potocznej błędnie jako język wschodniofryzyjski jest określany dialekt północnoniemiecki, który wyparł język we Fryzji Wschodniej i posiada wyraźne wpływy w słownictwie i wymowie fryzyjskiego substratu językowego. Z tej przyczyny dla odróżnienia obu języków używa się alternatywnych określeń język saterfryzyjski, saterlandzki.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Języki fryzyjskie wyodrębniły się z gwar zachodniogermańskich używanych u wybrzeży Morza Północnego we wczesnym średniowieczu. W kolejnych wiekach obserwuje się migracje ludności i rozpowszechnienie się języka starofryzyjskiego w regionie od dzisiejszych okolic Alkmaaru w Holandii po Wyspy Północnofryzyjskie na pograniczu duńsko-niemieckim, w tym na tereny Saterlandu (prawdopodobnie między 1100 a 1400)[1]. Piśmiennictwo starofryzyjskie rozwinęło się w XIII stuleciu, jednak w XV i XVI wieku zostało stopniowo zastąpione przez holenderski i niemiecki. W kolejnych stuleciach wschodniofryzyjski został ograniczony do mowy niepiśmiennej wsi i stopniowo zastępowany przez dialekty niderlandzkie i dolnoniemieckie. Wyjątkiem były geograficznie odizolowane tereny Saterlandu i Wangerooge. W XIX wieku wraz z osuszaniem torfowisk, wybudowaniem dróg i kolei Saterland przestał być monojęzyczną enklawą[2]. Wraz z końcem II wojny światowej w gminie osiadło wielu uchodźców ze wschodu, w efekcie czego ludność fryzyjskojęzyczna stała się mniejszością[1], a przetrwanie tej mowy stanęło pod znakiem zapytania. Po śmierci ostatniej osoby władającej dialektem z Wangerooge w 1950 r.[3], dialekt saterlandzki jest ostatnim jaki przetrwał do naszych czasów. Wówczas podjęto pierwsze działania mające na celu uratowanie języka przed wymarciem.
Stan obecny
[edytuj | edytuj kod]W 1991 roku wpisano Saterland do Księgi Rekordów Guinnessa jako „najmniejszą wyspę językową Europy”[4]. Według badań z roku 2000 wynika, iż włada nim w różnym stopniu 2250 osób. Jest to jeden z pięciu rozpoznanych w prawodawstwie języków mniejszościowych Niemiec. Badania z 1998 wskazują, że 27% mieszkańców gminy powyżej 14 roku życia (nie wliczając obcokrajowców) umie mówić, a 48,6% rozumie saterlandzki[1].
Instytucją odpowiedzialną za działania wspierające przetrwanie języka jest Seelter Bund z siedzibą w Skäddel/Scharrel[5]. Obecnie gmina Saterland dokłada wielu starań o zachowanie tego języka, m.in. prowadzone są dodatkowe zajęcia w szkołach[6], wspierane są stowarzyszenia kultywujące ten język, zaś w miejscowościach istnieją podwójne napisy nazw miejscowości w języku niemieckim i saterfryzyjskim, a strona internetowa gminy jest dwujęzyczna. Gmina jest obecna także w instytucjach zrzeszających narody fryzyjskie.
Przykładowe różnice
[edytuj | edytuj kod]Z wikipedii fryzyjskiej
- Język wschodniofryzyjski: Die Wänt strookede dät Wucht uum ju Keeuwe un oapede hier ap do Sooken.
- język północnofryzyjski (Mooringer): Di dreng aide dåt foomen am dåt kan än mäket har aw da siike.
- język fryzyjski: De jonge streake it famke om it kin en tute har op 'e wangen.
- język dolnoniemiecki: De Jung straktde dat Wicht üm't Kinn to un tuutjede hör up de Wangen.
- język starogroningski (Âldgrinslânsk): Der Jung strookde daet Wicht umme tsiin to unde tuude ier up Zeuken
- język groningski t Jong fleerde t wicht om kinne tou en smokte heur op wangen
- nid. De jongen aaide het meisje om de kin en kuste haar op de wangen.
- niem. Der Junge streichelte das Mädchen ums Kinn und küsste sie auf den Wangen.
- ang. The boy caressed the girl round the chin and kissed her on the cheeks.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Język północnofryzyjski - inny język fryzyjski używany na terenie Niemiec
- Język zachodniofryzyjski - język fryzyjski używany na terenie niderlandzkiej prowincji Fryzja
- Języki łużyckie - grupa słowiańskich języków mniejszościowych na terenie Niemiec
- Język wilamowski - zagrożony język germański w Polsce
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Jörg Peters, Saterfriesisch, „Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland”, listopad 2010, (pp.139-171) [dostęp 2023-08-11] (niem.).
- ↑ languages:saterfrisian_in_germany [Minority languages] [online], wiki.mercator-research.eu [dostęp 2023-08-12].
- ↑ Saterfriesisch [online], Oldenburgische Landschaft [dostęp 2023-08-12] (niem.).
- ↑ Gemeinde Saterland, Saterfriesische Sprache [online], Gemeinde Saterland [dostęp 2023-08-12] (niem.).
- ↑ Über den Seelter Buund – Seelter Buund [online] [dostęp 2023-08-12] (niderl.).
- ↑ Q&A | [online], 19 grudnia 2020 [dostęp 2023-08-12] (niderl.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Gmina Saterland - strona po saterfryzyjsku
- Seeltersk-Kontoor - strona poświęcona językami z odnośnikami do materiałów źródłowych, edukacyjnych i in.
- Seelter Buund
- Słownik saterfryzyjsko-niemiecki
- Strona Sekretariatu Mniejszości Etnicznych, instytucji federalnej