Jerzy Jeliński
 Jerzy Jeliński w 1928, w trakcie swojej wyprawy dookoła świat. Jeliński w USA; podaje rękę synowi indiańskiego wodza. Widoczny samochód Buick. | |
| Data i miejsce urodzenia |
21 czerwca 1901 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
30 listopada 1986 |
| Zawód, zajęcie |
podróżnik |
| Odznaczenia | |
| |
Jerzy Leon Jeliński (ur. 21 czerwca 1901 w Warszawie, zm. 30 listopada 1986 tamże) – polski podróżnik i harcerz. W latach 1926–1928 dokonał udanej podróży samochodem dokoła świata.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesne lata
[edytuj | edytuj kod]Dzieciństwo spędził w Warszawie i okolicach (Miłosna). W 1918 roku jako uczeń gimnazjum wstąpił do polskiej milicji miejskiej w Warszawie, zorganizowanej po wycofaniu się wojsk niemieckich[1].
W 1920 roku jako jeden z pierwszych ochotników zaciągnął się do nowo powstałej polskiej Marynarki Wojennej, wraz z Batalionem Morskim walczył w czasie wojny polsko-bolszewickiej, ranny w rękę pod Ostrołęką. Po wojnie już w stopniu bosmana przeniesiono go do kierownictwa Marynarki Wojennej w Warszawie[2].
Wyprawa samochodem dookoła świata
[edytuj | edytuj kod]W 1926 roku zorganizował wraz z Eugeniuszem Smosarskim (bratem Jadwigi Smosarskiej[3]), Brunonem Bredschneiderem (filmowcem[4]) i Janem Ławą (marynarzem[5]), i psem Orankiem, wyprawę samochodem dookoła świata. Inicjatorem wyprawy był Smosarski, który początkowo planował odbyć ją na rowerze. Jeliński przekonał grupę, by użyć samochodu; w celu uzyskania środków do jego zakupu Jeliński i Ława sprzedali większość swojego majątku[6].
Podróżnicy wyruszali specjalnie przystosowanym przez Centralne Warsztaty Samochodowe Fordem T, a sama wyprawa dzięki pomocy rządowej (m.in. MSW i MSZ) i pozarządowej (wsparcia wyprawie udzieliły m.in. organizacje takie jak Związek Harcerstwa Polskiego, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Automobilklub Polski, Polski Komitet Olimpijski i Polskie Zjednoczenie Gospodarcze), z prywatnego przedsięwzięcia stała się: Ekspedycją Harcerzy Polskich Fordem Naokoło Świata (na kurtkach uczestnicy dostali naszywkę w języku angielskim „Polish Scouts Round of the World”). Wśród bagaży grupa miała dwa karabiny, cztery rewolwery, namiot, radio z anteną przenośną, gramofon i aparat kinematograficzny[7].
Trasa wyprawy przebiegała przez Czechosłowację, Austrię, Węgry, Jugosławię do Włoch[5]. W Rzymie odpadł Ława, z którego zachowaniem reszta uczestników miała rosnące problemy[8]. Następnie w trójkę przez Sycylię do Tunisu i Algieru, gdzie zakończył podróż Bredschneider, który uznał dalszą podroż za męczącą i nierentowną[9]. Jeliński i Smosarski kontynuowali wyprawę. W Casablance załadowali samochód na statek Sinsinnawa płynący do Ameryki Północnej[10]. Do Stanów Zjednoczonych władze emigracyjne nie wpuściły Smosarskiego chorego na jaglicę; Jeliński został sam[11]. Dzięki swojej wytrwałości (wygłosił wiele odczytów dla Polonii) i pomocy Polaków mieszkających w USA[12] przejechał przez Stany Zjednoczone (od Nowego Jorku przez Waszyngton – gdzie miał audiencję u prezydenta Coolidge’a – Pittsburg, Detroit – skąd wyjechał już nowym samochodem, Buickiem Master Six[13] – Cleveland, Buffalo, Niagara Falls, Chicago, Milwaukee, Saint Louis, Denver, Los Angeles do San Francisco)[14]. W Toledo, które odwiedził po drodze do Detroit, odrzucił propozycję młodej Polki, która chciała dołączyć do jego podróży, jako nieprzystającej obyczajowo[15]. Dalej statkiem Taiyo Maru przez Hawaje do Japonii, gdzie przejechał z Jokohamy do Kobe (przez Kamakurę, okolice góry Fudżi, Nikkō, Tokio, Kioto, Osakę)[16]. Planował wracać do Polski przez Chiny, ale tam trwała wojna domowa, z planu podróży w Indiach zrezygnował w ostatnim momencie z powodu niedostatecznych środków finansowych[17]. Zapakował swoje auto na statek Kashima Maru[18] i przez Kanał Sueski (Port Said) po drodze odwiedzając porty w Nagasaki, Szanghaju, na wyspie Penang, Hongkongu, Singapurze i Kolombo na wyspie Cejlon dopłynął do Marsylii[19]. Następnie przez Francję, Belgię i Niemcy wrócił do kraju[20]. Podróż trwała ponad dwa lata, od 30 maja 1926 roku do 31 października 1928 roku[5][21].
Podróżnicy w czasie wyprawy spotykali się z wieloma przywódcami państw, burmistrzami wielu miast i profesorami uniwersytetów. Podejmowali ich, między innymi: prezydent RP Ignacy Mościcki, marszałek Józef Piłsudski, prezydent Czechosłowacji Tomáš Masaryk, prezydent Austrii Michael Hainisch, admirał Miklós Horthy, premier Włoch Benito Mussolini, Papież Pius XI, prezydent Stanów Zjednoczonych John Calvin Coolidge Jr., japoński minister Shimpei Goto, premier Francji Gaston Doumergue, król Belgii Albert I Koburg[22]. Informacje o wyprawie gościły na łamach polskich[23][24][25] i zagranicznych gazet (m.in. amerykańskich, japońskich i niemieckich); w sumie o wyprawie ukazało się w prasie z tego okresu około dwóch tysięcy artykułów[26].
Powracającego z wyprawy Jelińskiego witał wielotysięczny tłum warszawiaków, a sam Jeliński został przyjęty przez prezydenta Mościckiego[27].
Wyprawę opisał Władysław Umiński w książce Pod flagą polską samochodem naokoło świata wydanej w 1929 roku[28][29].
Późniejsze lata
[edytuj | edytuj kod]W czasie II wojny światowej zaangażowany był w walkę z okupantem, w jego rodzinnym domu przetrzymywano broń dla oddziałów AK, działał też w OSP w Starej Miłosnej[30].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Eagle Scout – 1928[31].
- Srebrny Krzyż Zasługi – 20 września 1929[32].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 8
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 8–11
- ↑ Małgorzata Hendrykowska, Smosarska, Wydawnictwo naukowe UAM, Poznań 2007, s. 11, 14, 175, 194, 195, ISBN 978-83-232179-7-8.
- ↑ Shelia Skaff, The Law of the Looking Glass: Cinema in Poland, 1896–1939, s. 182, ISBN 978-0821417843.
- ↑ a b c O podróży, [w:] Mariusz Kwestorowski, Podróż Jerzego Jelińskiego; Władysław Umiński – Pod polską flagą samochodem naokoło świata., www.ee.pw.edu.pl [dostęp 2024-03-07].
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 10–11
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 12–15
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 28, 47–48, 50
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 53, 59, 66–67
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 88–90
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 96
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 101, 104, 114
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 113-114
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 103, 107, 115, 123, 129, 153
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 110–111, cyt. Czy pani zastanowiła się nad tym, jakby świat patrzył na taką wspólną podróż? Plotka zwróciłaby może swe jadowite żądło w stronę pani, raniąc ją boleśnie, choćby nawet pani nie zasłużyła na to swoim postępowaniem.
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 154, 156, 159, 163-166, 168, 172
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 174, 182
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 168
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 173-174, 179, 182, 186
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 188-191
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 192
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 5
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 16, cyt. Doskonale wiedziałam którędy pan jedzie dzięki Polskiej Agencji Prasowej, która przysyłała mi co parę dni wycinki dotyczące pańskiej podróży.
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 110, cyt. Wiele też uczyniła dla naszych podróżników prasa polska i urząd ruchu kołowego. Dzienniki, opisami swymi i ilustracjami, których im nie szczędzono, od razu spopularyzowały nie tylko samą wyprawę, ale, o co głównie chodziło, uświadomiły szeroki ogół o jej celach i zadaniach. Kiedy więc wyprawa samochodem naokoło świata wyjeżdżała z Polski, to już w całym kraju było o niej głośno.
- ↑ Informacje w prasie, [w:] Mariusz Kwestorowski, Podróż Jerzego Jelińskiego; Władysław Umiński – Pod polską flagą samochodem naokoło świata, www.ee.pw.edu.pl [dostęp 2024-03-07].
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 119, 141, 161, 189, 192
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 191
- ↑ Sławomir Poros jr., 96 lat temu ruszyła polska ekspedycja dookoła świata. Ratujemy klasyka! [online], Śniadanie & Gablota, 30 maja 2022 [dostęp 2024-02-25] (pol.).
- ↑ Ocalić od zapomnienia..., [w:] Mariusz Kwestorowski, Podróż Jerzego Jelińskiego; Władysław Umiński – Pod polską flagą samochodem naokoło świata, www.ee.pw.edu.pl [dostęp 2024-02-25].
- ↑ Henryk Wierzchowski, Anin Wawer, PWN Warszawa 1971, s. 71, 84.
- ↑ Umiński 1929 ↓, s. 154
- ↑ „Harcmistrz” sierpień–wrzesień 1929, nr 8-9, s. 105.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Umiński, Pod polską flagą samochodem naokoło świata. Podróż skauta Jerzego Jelińskiego, Księgarnia T. Ulasińskiego, 1929, Wersja elektroniczna, opracowana przez Mariusza Kwestorowskiego.
- Władysław Umiński, Pod polską flagą samochodem na około świata. Przez skauta Jerzego Jelińskiego, 476 Sekcja Wydawnicza, Bari 1946.
- Dorota i Dariusz Grochalowie W dwa lata dookoła świata 1926–1928, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2018 ISBN 978-83-7915-638-2.