Krwistoborowik szatański
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
krwistoborowik szatański |
| Nazwa systematyczna | |
| Rubroboletus satanas (Lenz) Kuan Zhao & Zhu L. Yang Phytotaxa 188(2): 70 (2014) | |
Krwistoborowik szatański, borowik szatański (Rubroboletus satanas (Lenz) Kuan Zhao & Zhu L. Yang) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Rubroboletus, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1831 Harald Othmar Lenz nadając mu nazwę Boletus satanas. W ostatnich latach prowadzono badania filogenetyczne w obrębie rodzaju Boletus, w wyniku których systematyka tego rodzaju uległa znacznej zmianie. W 2014 r. Boletus satanas został przez Kuan Zhao & Zhu L. Yang przeniesiony do nowo utworzonego rodzaju Rubroboletus[1].
- Boletus crataegi Smotl 1952
- Boletus satanas Lenz 1831
- Suillus satanas (Lenz) Kuntze 1898
- Tubiporus satanas (Lenz) Maire 1937[2].
Nazwę borowik szatański nadała Alina Skirgiełło w 1939 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: grzyb krwisty i grzyb szatański[3]. Obecnie nazwy polskie są niespójne z nową nazwą naukową. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy krwistoborowik szatański[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średnica 6–30 cm, szary, u dojrzałych osobników z odcieniem żółtawym, zielonkawym, po naciśnięciu brązowoochrowy. Półkulisty, później powyginany i spłaszczony, gruby. Skórka matowa, sucha, lub zamszowa, nie oddziela się od miąższu[5].
Początkowo żółtawe, potem krwistoczerwone, z wiekiem przybierają brązowooliwkowy kolor[5]. Uszkodzone sinieją. Pory u młodych początkowo pomarańczowożółte, później karminowe, u starych okazów stają się oliwkowe[6].
Wysokość 5–15 cm, grubość 3–8 cm. Pełny, potężny, początkowo jest kulisty lub cylindryczny, potem baryłkowaty. Pod kapeluszem ma żółtawy kolor, niżej jest karminowoczerwony[6].
Białawy, mięsisty, po przekrojeniu powoli sinieje. Smak łagodny, słaby zapach, stare osobniki mają zapach nieco przypominający padlinę[6].
Oliwkowy. Zarodniki gładkie, elipsoidalne, o rozmiarach 10 × 16 × 5–7 μm[5].
- Gatunki podobne
- krwistoborowik purpurowy (Rubroboletus rhodoxanthus). Też jest rzadki, ma czerwony trzon i jego miąższ sinieje (ale tylko na kapeluszu). Różni się różowym odcieniem kapelusza, trzon ma walcowaty, pokryty charakterystyczną siateczką.
- gorzkoborowik żółtopory (Caloboletus calopus). Jest pospolity, ma żółte pory, miąższ gorzki[6].
- krwistoborowik orawski (Rubroboletus rubrosanguineus). Występuje w lasach iglastych[7].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje tylko w Europie[8]. Wszędzie jest rzadki. W Polsce jest bardzo rzadki, wymierający. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – wymierający, krytycznie zagrożony[9]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Austrii, Belgii, Czechach, Niemczech, Danii, Słowacji, Finlandii, Holandii, Szwecji, Estonii, Anglii[3]. Jedno jego stanowisko znaleziono w buczynie storczykowej w Górach Kaczawskich[10][11], a drugie zostało odkryte w roku 2006 w ciepłej buczynie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej[12]. Są to stanowiska opisane w literaturze fachowej, pojawia się jednak również na innych, nieopisanych w literaturze stanowiskach (zob. np. duże stanowisko na Ponidziu[13]).
W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[14].
Rośnie w ciepłych lasach liściastych, zwłaszcza pod dębami i bukami, preferuje gleby wapienne. Owocniki wytwarza od lipca do września[6].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Grzyb trujący, szczególnie w stanie surowym. Zjedzenie owocników powoduje ciężkie dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Z grzyba wyizolowano muskarynę, ale ilości zawarte w owocnikach są przypuszczalnie zbyt małe, by odpowiadać za toksyczny efekt spożycia borowików szatańskich. Stosunkowo niedawno opisano obecność glikoproteiny o nazwie bolesatyna, mogącej mieć toksyczne działanie[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2015-10-25] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2015-10-24] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 20 lutego 2021.
- ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c d e Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ B. rubrosanguineus « boletales.com [online], boletales.com [dostęp 2018-08-08] (ang.).
- ↑ Rubroboletus satanas, Devil’s Bolete mushroom [online], www.first-nature.com [dostęp 2019-07-03].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Boletus satanas (borowik szatański) [online], www.grzyby.pl [dostęp 2017-11-22].
- ↑ Czesław Narkiewicz, Borowik szatański (Boletus satanas) i muchomor szyszkowaty (Amanita strobiliformis) w rezerwacie „Góra Miłek” w Górach Kaczawskich, „Przyroda Sudetów Zachodnich”, 3, Jelenia Góra 2000, s. 69–72, ISSN 1508-6135.
- ↑ A. Brzeg, S. Wika, Nowe dla Polski stanowisko borowika szatańskiego Boletus satanas Lenz w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, „Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria B – Botanika”, 56, 2007, s. 39–47, ISSN 0067-2815.
- ↑ YouTube [online], www.youtube.com [dostęp 2017-11-22] (fr.).
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
- ↑ Kretz O, Creppy EE, Dirheimer G, Characterization of bolesatine, a toxic protein from the mushroom Boletus satanas Lenz and it’s effects on kidney cells, „Toxicology”, 66 (2), 1991, s. 213–224.