Przejdź do zawartości

Lipsk

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy miasta w Niemczech. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Lipsk
Leipzig
Ilustracja
Panorama Lipska
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

Saksonia

Data założenia

VII-IX wiek

Prawa miejskie

1165

Zarządzający

Burkhard Jung↗

Powierzchnia

297,8 km²

Populacja
• liczba ludności


619 879
(31 grudnia 2023)

Nr kierunkowy

0341, 034297

Kod pocztowy

04103-04357

Tablice rejestracyjne

L

Plan Lipska (Niemcy)
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Lipsk”
Położenie na mapie Saksonii
Mapa konturowa Saksonii, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Lipsk”
Ziemia51°20′N 12°22′E/51,333333 12,366667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Lipsk (niem. Leipzig; górnołuż. Lipsk; cz. Lipsko; łac. Lipsia) – miasto na prawach powiatu, najliczniejszy ośrodek Saksonii i drugi po Berlinie we wschodniej części Niemiec. Położony jest nad Białą Elsterą. Miasto należy do aglomeracji Lipsk-Halle, która liczy w przybliżeniu milion mieszkańców. Pod koniec 2019 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą ponad 590 tys., Lipsk zajmował dziewiąte miejsce w Niemczech pod względem liczby ludności[1].

Lipsk to duży ośrodek przemysłowy, jedno z ważniejszych centrów handlu (Targi Lipskie), ośrodek kultury i nauki z kilkusetletnią tradycją. Najmniej zniszczone w czasie II wojny światowej spośród wielkich metropolii niemieckich posiada najlepiej w całym kraju zachowany zespół dzielnic XIX- i XX-wiecznych[potrzebny przypis].

Toponimia

[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy nazwa miasta zanotowana została po łacinie w 1015 r. w kronice Thietmara jako „Libzi”. Później w latach 1165/70 Lipz, 1190/96 Lipz, Lipzk, 1216 Johannes miles de Lipzc, 1240 Lipzik, 1292 Lipzic, 1350 Lipzcik. Językoznawcy wywodzą nazwę bezpośrednio od słowiańskiego określenia *Li´pc (*Lipъcъ) oznaczającej drzewo liściaste lipę[2]. Niemiecka nazwa Leipzig jest zgermanizowaną formą górnołużyckiej nazwy Lipsk.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Słowiańskie początki i średniowieczne miasto

[edytuj | edytuj kod]
Pieczęć miejska z XIII w. z nazwą Lipzk

Od wczesnego średniowiecza obszar osadnictwa słowiańskiego. Według kronikarza Fredegara w VII w. region zamieszkiwali Chutycy. W VIII w. słowiańskimi osadami były dzisiejsze osiedla Lößnig, Dölitz, Connewitz, Gohlis i Liebertwolkwitz. W X w. Lipsk był małą osadą słowiańską. Na początku XI w. okolic Lipska prawdopodobnie sięgało władztwo Bolesława I Chrobrego[3]. W 1082 Lipsk został splądrowany przez księcia czeskiego Wratysława II[4][5]. W 1165 margrabia Miśni Otto Bogaty nadał Lipskowi prawa miejskie oraz przywileje handlowe. W drugiej połowie XII wieku powstała w Lipsku mennica, która biła monety do 1370 roku. W Lipsku krzyżowały się drogi Via Imperii i Via Regia. Lipsk z czasem stał się ważnym punktem dla intensywnego handlu Wolnego Miasta Norymbergi z Polską[6]. W XIII w. powstał tu zamek Pleissenburg(inne języki). W 1212 r. augustianie założyli w Lipsku Szkołę św. Tomasza. W 1229 r. do miasta przybyli dominikanie, w latach 1231–1240 wznieśli kościół św. Pawła[7]. W 1409 w mieście otwarto Uniwersytet[5][8][9][10], jeden z pierwszych na terenie dzisiejszych Niemiec. Po wielokrotnych zmianach przynależności politycznej, w 1417 miasto znalazło się w granicach Marchii Miśnieńskiej, sześć lat przed włączeniem marchii do Elektoratu Saksonii[7]. W 1420 r. miasto ucierpiało z powodu pożaru. Spłonęło 400 domów[7].

W granicach Elektoratu Saksonii

[edytuj | edytuj kod]
Lipsk w 1580 roku

W 1451 roku ponownie otwarto mennicę. W 1485 r. w Lipsku podpisano traktat, który dzielił posiadłości Wettynów pomiędzy braci Albrechta i Ernesta, rozpoczynając trwały podział rodu na linie albertyńską i ernestyńską. Lipsk przypadł Albrechtowi. W latach 1482–1496 wzniesiono w Lipsku kościół św. Tomasza. W 1496 miał miejsce w Lipsku ślub polskiej królewny Barbary Jagiellonki z księciem Jerzym Brodatym[11]. W 1497 Lipsk otrzymał przywilej organizowania targów[8][12]. W 1547 w ramach I wojny szmalkaldzkiej miasto oblegał książę elektor Jan Fryderyk I[9]. Zniszczone zostały wówczas przedmieścia[9]. W połowie XVI wieku miasto przyjęło reformację. Za panowania elektora Augusta Wettyna do osadnictwa w mieście zachęcano mieszkańców Niderlandów[9]. W XVII w. Lipsk ucierpiał znacznie w wyniku działań wojny trzydziestoletniej. W latach 1631 i 1642 Szwedzi dwukrotnie odnieśli zwycięstwo nad siłami Świętego Cesarstwa Rzymskiego w bitwach pod Breitenfeld, które od 1999 jest dzielnicą Lipska. W pierwszej połowie XVII w. miasto odwiedził późniejszy król Polski, Jan Sobieski. W latach 1680–1681 z powodu epidemii zmarło ok. 3000 mieszkańców miasta[5]. W 1683 r. Lipsk połączono traktem pocztowym z Wolnym Miastem Norymbergą. W 1693 r. został oddany do użytku gmach opery.

Lipsk w XVIII wieku

W okresie unii polsko-saskiej w mieście kwitł wówczas handel polskimi towarami[13]. W 1697 r. wznowiono odprawianie nabożeństw katolickich w Lipsku. W 1698 r. w lipskiej mennicy rozpoczęto bicie tymfów i szóstaków[14]. Za panowania królów Polski Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa bito tu polskie srebrne monety[15], a w 1749 wybito tu także partię miedzianych szelągów, po czym ich produkcję przeniesiono do Gubina[14]. W 1700 miasto przeszło z kalendarza juliańskiego na gregoriański[16]. Także w 1700 powstała w Lipsku wspólnota francuskich hugenotów, a wspólnota katolicka rozpoczęła starania o utworzenie kaplicy[17]. W 1701 miasto uzyskało oświetlenie uliczne, obejmujące 700 lamp. W 1701 lub 1702 założono Collegium Musicum. W czasie III wojny północnej w twierdzy Pleissenburg był więziony królewicz Konstanty Władysław Sobieski. W 1706 gościł w Lipsku król Stanisław Leszczyński[18]. W 1710 na polecenie króla Augusta II Mocnego w twierdzy Pleissenburg zorganizowano kaplicę katolicką, a opiekę nad gminą katolicką powierzono jezuitom[17]. W tym samym roku na Targach Lipskich August II po raz pierwszy zaprezentował porcelanę miśnieńską[19]. W Lipsku w 1711 po raz pierwszy w całości wydano Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza 231 lat po jego śmierci[20]. W 1714 miasto uzyskało połączenie pocztowe z Wrocławiem[21]. W 1723 kantorem w kościele św. Tomasza został Jan Sebastian Bach. W 1724 i 1729 w Lipsku miały premierę Pasja według św. Jana i Pasja według św. Mateusza Bacha. Wiosną 1727 w mieście gościł król August II Mocny[22]. W 1753 mennicę ulokowano w twierdzy Pleissenburg.

Talar z mennicy lipskiej z 1754 r.

W 1745 r. po raz pierwszy Lipsk znalazł się pod okupacją Królestwa Prus[5]. W 1753 okupanci posłużyli się skradzionymi stąd stemplami w celu fałszowania polskich monet[23]. W 1756 r. miasto ponownie znalazło się pod okupacją pruską. W 1760 r. król Prus Fryderyk II Wielki nałożył na okupowane miasto kontrybucję w wysokości miliona talarów. Berliński kupiec polskiego pochodzenia Johann Ernst Gotzkowsky wynegocjował obniżenie tej kwoty do 800 tysięcy talarów.

Wydawano tu polskie pismo Acta litteraria Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae. W latach 1734–1921 wychodziła tu gazeta Leipziger Zeitung[24].

Elektorat oraz Królestwo Saksonii

[edytuj | edytuj kod]
Pałac Jabłonowskiego na rycinie z 1880 roku

W 1765 roku zakończyła działalność mennica lipska. W 1768 r. zostało założone w Lipsku Towarzystwo Naukowe Jabłonowskich[10]. Założyciel, Józef Aleksander Jabłonowski, zmarł w Lipsku w 1777 roku. W 1780 odsłonięto ufundowany przez Jabłonowskiego pomnik Fryderyka Augusta I[25]. W 1781 działalność rozpoczęła Orkiestra Gewandhaus w Lipsku. W drugiej połowie XVIII wieku Lipsk był jednym z ośrodków konfederatów barskich i przeciwników konfederacji targowickiej. Od 1792 r. w Lipsku przygotowywano insurekcję kościuszkowską. W mieście przebywał m.in. Tadeusz Kościuszko.

Od 1806 r. Lipsk stanowił część Królestwa Saksonii, połączonego w latach 1807–1815 unią z Księstwem Warszawskim.

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego w XIX wieku

16-19 października 1813 nieopodal miasta rozegrała się „Bitwa Narodów”, zakończona klęską wojsk Napoleona i śmiercią jednego z wodzów – ks. Józefa Poniatowskiego[26]. „Bitwę Narodów” upamiętnia monumentalny pomnik, wysokości 91 m, wzniesiony w stulecie wydarzeń z 1813. Józef Poniatowski został upamiętniony oddzielnym pomnikiem, stojącym dziś na skwerze jego imienia. W latach 1861–1864 kosztem lipskiego pisarza Theodora Apla w mieście i okolicach postawiono 44 ponumerowane pomniki, upamiętniające wydarzenia i uczestników bitwy – tzw. Kamienie Apla (Apelsteine)[27]. Wśród nich są po dwa kamienie upamiętniające ks. Józefa Poniatowskiego (nr 11 i 33) i gen. Jana Henryka Dąbrowskiego (nr 21 i 37).

W 1828 r. w domu, w którym zamieszkiwał w 1706 r. król Stanisław Leszczyński, założono Hôtel de Pologne(inne języki)[18]. W 1846 miał miejsce pożar obiektu, po którym w latach 1847–1848 wzniesiono nowy 130-pokojowy Hôtel de Pologne, który był największym hotelem miasta[18].

Twierdza Pleissenburg ok. 1850 r.

Po porażce powstania listopadowego, Lipsk stał się jednym z ośrodków polskiej emigracji. Wjazdowi Polaków do Lipska towarzyszyła asysta honorowa wojska saskiego i gwardii mieszczańskiej. Od listopada 1831 działał w Lipsku Związek dla Wsparcia Potrzebujących Pomocy Polaków[28], przy materialnym wsparciu infantki Marii Augusty Wettyn. W 1832 r. w Lipsku gen. Józef Bem organizował punkty etapowe dla polskich żołnierzy i powstańców uciekających po powstaniu do zachodniej Europy. W 1835 i 1836 r. w Lipsku gościł m.in. Fryderyk Chopin[29][30].

W 1839 r. otwarto linię kolejową łączącą Lipsk z Dreznem. W 1866 r. miasto znalazło się po raz kolejny pod okupacją pruską[31].

W granicach Niemiec

[edytuj | edytuj kod]

W 1871 roku Lipsk stał się częścią zjednoczonych Niemiec. 12 maja 1884 w Lipsku ruszył proces Józefa Ignacego Kraszewskiego, w wyniku którego został on skazany na trzy i pół roku więzienia w twierdzy w Magdeburgu za szpiegostwo na rzecz Francji[32]. W latach 1890–1892 znacząco poszerzono granice miasta poprzez przyłączenie kilkunastu wsi, m.in. Lößnig, Plagwitz, Connewitz, Kleinzschocher, Gohlis, Eutritzsch i Lindenau(inne języki). Pod koniec XIX w. rozebrano twierdzę Pleissenburg, po czym w jej miejscu wzniesiono Nowy Ratusz.

Rynek w Lipsku ok. 1900 roku

W 1900 r. Lipsk był największym miastem Niemiec po Berlinie, Hamburgu i Monachium. W 1923 w Lipsku został otwarty Konsulat Polski. W latach 1927–1929 powstały dwa pierwsze wysokościowce miasta: Krochhochhaus(inne języki) oraz Europahaus. W 1933 rada miasta zniosła historyczną nazwę ulicy i mostu im. ks. Józefa Poniatowskiego[33].

W kwietniu 1942 uruchomiono reaktor jądrowy, w którym znajdowało się 140 kilogramów ciężkiej wody i 750 kilogramów sproszkowanego uranu. W czerwcu tego samego roku reaktor uległ zniszczeniu w wyniku pożaru wywołanego wybuchem wodoru[34]. Pod koniec II wojny światowej miasto było bombardowane przez wojska alianckie. Szczęśliwie jednak zniszczenia były, w porównaniu z innymi miastami niemieckimi, niewielkie. Straty poniosło głównie Stare Miasto (Altstadt), które zostało tylko częściowo odbudowane. Uratowały się jednak pozostałe dzielnice, dzięki czemu Lipsk ma dziś najlepiej zachowany zespół architektury z XIX i początku XX wieku. W latach 1949–1990 należał do NRD. Był największym miastem NRD po Berlinie Wschodnim. W 1968 wysadzono w powietrze kościół uniwersytecki św. Pawła. W latach 1968–1972 wzniesiony został wieżowiec City-Hochhaus(inne języki), który z uwzględnieniem anteny do 1973 był najwyższym budynkiem na terenie obu państw niemieckich.

Od 1990 r. Lipsk leży w granicach odtworzonego Wolnego Kraju Saksonia Republiki Federalnej Niemiec. W 1999 r. dokonano ostatniego znacznego poszerzenia granic miasta, przyłączając 30 okolicznych miejscowości.

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]
Okręgi administracyjne Lipska
Okręg administracyjny Populacja
(2016)[35]		 Powierzchnia
(km²)		 Gęstość zaludnienia
(os./km²)
Mitte 62 648 13,88 4510
Nordost 46 452 26,29 1766
Ost 81 998 40,74 2013
Südost 59 147 34,65 1706
Süd 65 507 16,92 3871
Südwest 53 830 46,67 1153
West 52 460 14,69 3571
Alt-West 56 877 26,09 2180
Nordwest 31 812 39,09 814
Nord 68 791 38,35 1794

Otoczenie

[edytuj | edytuj kod]

Lipsk graniczy z miastami Markkleeberg, Zwenkau, Pegau, Markranstädt, Schkeuditz, Taucha, Brandis i Naunhof. Najbliższe porównywalne rozmiarem lub większe miasta to Drezno i Berlin.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Kamienica Królewska
Północna pierzeja Rynku
  • Zabytki przy Rynku:
    • Stary Ratusz(inne języki), wybudowany w latach 1556–1557 w stylu renesansowym w ciągu zaledwie dziewięciu miesięcy, stojący w pierzei wschodniej, obecnie siedziba Muzeum Historii Miasta
    • Kamienica Królewska(inne języki) (Königshaus) w pierzei południowej, wzniesiona w stylu renesansowym, przebudowana w stylu barokowym w latach 1706–1707. W kamienicy podczas pobytów w Lipsku zamieszkiwał król Polski August II Mocny.
    • kamienice przy pierzei zachodniej:
      • kamienica klasycystyczna pod adresem Markt 10, wzniesiona w latach 1845–1846[36] – siedziba Instytutu Polskiego
      • Dwór Barthela (Barthels Hof(inne języki)) – barokowa kamienica z lat 1747–1750
      • Dom Króla Alberta – kamienica z lat 1912–1913
    • pierzeja północna – jedyna w pełni zabytkowa pierzeja Rynku:
      • Stara Waga(inne języki) – kamienica renesansowa z 1555, fasada zrekonstruowana po wojnie
      • kamienice pod adresami Markt 5, 6, 7
Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego na Skwerze Poniatowskiego
Stara Giełda
Kościół św. Tomasza

Poza obrębem Starego Miasta możemy podziwiać nie zniszczone wojną wielkomiejskie XIX-wieczne dzielnice, z zabudową reprezentującą przede wszystkim style historyzmu. Na szczególną uwagę zasługuje położona na zachodzie miasta dzielnica Lindenau(inne języki), będąca do 1891 r. osobnym miastem.

Muzea

[edytuj | edytuj kod]
Stary Ratusz
Muzeum Sztuk Pięknych

Inne atrakcje turystyczne

[edytuj | edytuj kod]
  • Ogród Zoologiczny (Zoo Leipzig(inne języki)) jest jednym ze starszych obiektów tego typu na świecie – został założony w 1878. Na powierzchni 22,5 ha prezentowane jest tu ok. 900 gatunków zwierząt. Jedną z głównych atrakcji lipskiego ZOO jest Pongoland – kraina małp, gdzie na bardzo rozbudowanych wybiegach można obserwować m.in. orangutany i szympansy. Pongoland został ukończony w 2001 jako pierwszy etap projektu „Zoo przyszłości” (Zoo der Zukunft)[38].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Zmiany populacji Lipska od 1600 do 2011 roku:

Najwyższą populację miasto osiągnęło w 1930 – 718 200 mieszkańców.

Najliczniejsze środowiska imigranckie Lipska w 2014 według kraju pochodzenia: Rosja (7382), Polska (3542), Ukraina (3196), Wietnam (3029), Rumunia (2106), Kazachstan (2026).

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]
Johannapark, w oddali City-Hochhaus i Nowy Ratusz

Ważny ośrodek przemysłu: maszynowego, środków transportu (m.in. fabryki Porsche i BMW), elektroniczny, chemiczny, poligraficzny i odzieżowy. Lipsk też jest dużym ośrodkiem handlowym.

Znajduje się tu centrum wystawienniczo-kongresowe. Ważny ośrodek handlu międzynarodowego, od XV wieku – Targi Lipskie. Międzynarodowe targi książki od 1594 roku.

Kryminalność

[edytuj | edytuj kod]

Według opublikowanych 24 kwietnia 2017 roku statystyk kryminalnych Federalnego Biura Kryminalnego, Lipsk zajmował wówczas drugie miejsce po Berlinie pod względem zarejestrowanej przestępczości w niemieckich miastach powyżej 200 000 mieszkańców. W 2016 roku odnotowano 15 811 przestępstw na 100 000 mieszkańców[39]. Istnieją duże różnice w poziomie przestępczości między poszczególnymi dzielnicami Lipska. Atlas przestępczości Urzędu Kryminalnego Saksonii za rok 2016 wskazuje, że dzielnica Lipsk Centrum miała najwyższy wskaźnik przestępczości, wynoszący 2664 przestępstwa na 1000 mieszkańców (łącznie 6082 przypadki), a na drugim miejscu był Lipsk Centrum-Wschód z 728 przypadkami na 1000 mieszkańców (łącznie 3072)[40].

Transport

[edytuj | edytuj kod]

W mieście funkcjonuje komunikacja tramwajowa. Lipsk stanowi duży węzeł komunikacyjny.

Kolej

[edytuj | edytuj kod]
Leipzig Hauptbahnhof

Lipsk jest jednym z najstarszych węzłów kolejowych w Europie. W 1839 otwarto pierwszą na terytorium niemieckim stałą linię kolejową na trasie Lipsk – Drezno. W 1842 wybudowano dworzec Bawarski (Bayrischer Bahnhof(inne języki)) w celu obsługi ruchu kolejowego z Saksonii i do Bawarii. Dworzec został otwarty w 1844 i jest najstarszym dworcem czołowym na świecie. W latach 1902–1915 zbudowano największy dworzec czołowy w Europie – Leipzig Hauptbahnhof[41]. W latach 2003–2013 zbudowano tunel średnicowy w Lipsku. W grudniu 2013 otwarto stację kolejową Leipzig Markt pod Rynkiem. W mieście i okolicach funkcjonuje miejska kolej S-Bahn.

Lotnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Sport

[edytuj | edytuj kod]
Red Bull Arena

Osoby

[edytuj | edytuj kod]

Urodzeni w Lipsku

[edytuj | edytuj kod]

Związani z miastem

[edytuj | edytuj kod]
Pomnik Jana Sebastiana Bacha

Współpraca międzynarodowa

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowości partnerskie[42]:

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  • Leipzig
  • Wave-Gotik-Treffen – największy w Europie festiwal muzyki rocka gotyckiego, metalu gotyckiego, industrialu, neofolku, darkwave itp

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Największe miasta Niemiec. 10 najludniejszych miast w Niemczech - Traveler [online], national-geographic.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).
  2. ↑ „Leipzig ortsname” w niemieckim czasopiśmie językowym „Onomastik”.
  3. ↑ Wacław Sobieski, Bolesław Chrobry, Wydawnictwo Towarzystwa Szkoły Ludowej, Kraków 1925, s. 17.
  4. ↑ Leipzig [online], cosmovisions.com [dostęp 2017-11-18].
  5. ↑ a b c d A manual of dates: a dictionary of reference to the most important events in the history of mankind to be found in authentic records [online], archive.org [dostęp 2017-11-18].
  6. ↑ The Encyclopaedia Britannica. A dictionary of arts, sciences, literature and general information [online], archive.org [dostęp 2017-11-25].
  7. ↑ a b c Chronik der Stadt Leipzig (bis 1600) [online], leipzig-lexikon.de [dostęp 2018-01-09] (niem.).
  8. ↑ a b Historia. Sachsen.de. [dostęp 2016-03-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-01)].
  9. ↑ a b c d The Encyclopaedia Britannica. A dictionary of arts, sciences, literature and general information [online], archive.org [dostęp 2017-11-18].
  10. ↑ a b Pokój, muzyka i handel. Mówią Wieki. [dostęp 2016-04-19].
  11. ↑ Societas Jablonoviana – czyli nieco Polski w Lipsku [online], polonia-viva.eu [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  12. ↑ Lipsk – TMGS [online], sachsen-tourismus.de [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  13. ↑ Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 2003, s. 89–90. ISBN 83-87251-71-2.
  14. ↑ a b Polskie monety z obcych mennic. e-Numizmatyka.pl. [dostęp 2016-04-13].
  15. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2016-03-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-30)].
  16. ↑ Chronik der Stadt Leipzig (1601-1700) [online], leipzig-lexikon.de [dostęp 2018-01-09] (niem.).
  17. ↑ a b https://web.archive.org/web/20160303134107/http://research.uni-leipzig.de/agintern/uni600/ug126.htm
  18. ↑ a b c d Hôtel de Pologne [online], leipzig-lexikon.de [dostęp 2018-01-07] (niem.).
  19. ↑ Startseite – Stadtgeschichtliches Museum Leipzig [online], stadtgeschichtliches-museum-leipzig.de [dostęp 2017-11-18] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-07].
  20. ↑ Jerzy Krasuski, Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze, Wrocław: Ossolineum, 2009, s. 91, ISBN 978-83-04-04985-7, OCLC 750890813.
  21. ↑ Szkice z historii poczty / usługi pocztowe [online], pocztowokurierski.pl [dostęp 2017-11-18] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-31] (pol.).
  22. ↑ Jacek Staszewski, August III Sas, Ossolineum, Wrocław 1989, s. 123. ISBN 83-04-02887-5.
  23. ↑ Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, Historia gospodarcza Polski, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 2003, s. 97. ISBN 83-87251-71-2.
  24. ↑ https://d-nb.info/1218807199/34
  25. ↑ a b Königsdenkmal [online], leipzig-lexikon.de [dostęp 2018-01-09].
  26. ↑ Jerzy Krasuski, Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze, Wrocław: Ossolineum, 2009, s. 143, ISBN 978-83-04-04985-7, OCLC 750890813.
  27. ↑ Napoleon.org.pl [online], napoleon.org.pl [dostęp 2024-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-22] (pol.).
  28. ↑ http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Annales_Universitatis_Mariae_Curie_Sklodowska_Sectio_F_Nauki_Filozoficzne_i_Humanistyczne/Annales_Universitatis_Mariae_Curie_Sklodowska_Sectio_F_Nauki_Filozoficzne_i_Humanistyczne-r1957-t12/Annales_Universitatis_Mariae_Curie_Sklodowska_Sectio_F_Nauki_Filozoficzne_i_Humanistyczne-r1957-t12-s181-196/Annales_Universitatis_Mariae_Curie_Sklodowska_Sectio_F_Nauki_Filozoficzne_i_Humanistyczne-r1957-t12-s181-196.pdf
  29. ↑ Fryderyk Chopin – Centrum Informacji – Felix Mendelssohn – Biogram [online], pl.chopin.nifc.pl [dostęp 2017-11-28] (pol.).
  30. ↑ Fryderyk Chopin – Centrum Informacji – Felix Mendelssohn – Biogram [online], pl.chopin.nifc.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  31. ↑ The Encyclopaedia Britannica. A dictionary of arts, sciences, literature and general information [online], archive.org [dostęp 2017-11-25].
  32. ↑ W tym samym roku [online], historia-polski.com [dostęp 2018-03-19].
  33. ↑ W tym samym roku [online], historia-polski.com [dostęp 2018-03-19].
  34. ↑ Czy III Rzesza posiadała broń atomową? - rp.pl [online], rp.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).
  35. ↑ http://www.leipzig.de/fileadmin/mediendatenbank/leipzig-de/Stadt/02.1_Dez1_Allgemeine_Verwaltung/12_Statistik_und_Wahlen/Statistik/Statistischer_Quartalsbericht_Leipzig_2016_4.pdf
  36. ↑ Kaufhalle; Leipzig entdecken [online], leipzigentdecken.de [dostęp 2018-01-07] (niem.).
  37. ↑ Lipsk i Nowe Pojezierze Lipskie. Niemcy na rowerze.
  38. ↑ Zoo Leipzig.
  39. ↑ PKS Jahrbuch 2016 [online], Bundeskriminalamt, 24 kwietnia 2017 (niem.).
  40. ↑ Kriminalitätsatlas 2016, [w:] Polizeiliche Kriminalstatistik [online], maj 2017 (niem.).
  41. ↑ Stadt Leipzig Mit Cityguide. Monachium: ADAC Verlag GmbH, 2006. ISBN 978-3-8264-0698-0.
  42. ↑ Współpraca.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Adam Bajcar: Niemcy: przewodnik turystyczny. Tarnowskie Góry: Cobratrans, 1991, s. 150–152. ISBN 83-05-12566-1.
  • Statistisches Landesamt des Freistaates Sachsen, Kamenz, 2009

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Saksonia (Sachsen)
  • Siedziba kraju związkowego: Drezno (Dresden)
Miasta na prawach powiatu
Powiaty ziemskie

Saksonii

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lipsk&oldid=74261951”