Lipusz

Lipusz
	wieś
	; Kościół pw. św. Michała Archanioła w Lipuszu
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	kościerski
Gmina	Lipusz
Wysokość	150 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	2689
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	83-424
Tablice rejestracyjne	GKS
SIMC	0166120
	Położenie na mapie gminy Lipusz Lipusz
	Położenie na mapie Polski Lipusz
	Położenie na mapie województwa pomorskiego Lipusz
	Położenie na mapie powiatu kościerskiego Lipusz
	54°05′52″N 17°47′02″E/54,097778 17,783889
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Lipusz (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Lëpùsz; niem. Lippusch^[4]) – wieś kaszubska o charakterze małomiasteczkowym położona w północnej Polsce w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Lipusz nad rzeką Wdą. Na północ od Lipusza znajduje się jezioro Lubiszewskie.

Miejscowość jest siedzibą gminy Lipusz.

Historia

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lipusz. W latach 1975–1998 należała do ówczesnego województwa gdańskiego.

W dawnym kościele ewangelickim wybudowanym w 1865 roku od 2002 roku znajduje się Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, prezentujące ok. 320 eksponatów (wóz strażacki z 1913 roku, kierzonki, kopanka, kamienie do śrutownika itp.). Na Wdzie znajduje się młyn wodny pochodzący z początku XIX wieku.

15 października 1939 roku członkowie Selbstschutzu i niemieccy policjanci z Lipusza rozstrzelali kilkunastu Polaków (według różnych źródeł 17 lub 19^[5]^[6]^[7]). Podczas akcji aresztowano 49 mężczyzn, których zaprowadzono do pobliskiego lasu w Karpnie. Wszyscy zatrzymani mieli wykopać duży grób. Po zakończeniu pracy zatrzymanych podzielono na dwie grupy. Mniejsza grupa została rozstrzelana. Pozostali mężczyźni musieli zakopać grób, po czym zostali wypuszczeni^[6].

W 2017 roku lasy otaczające wieś zostały silnie zniszczone w wyniku przechodzącej tędy fali nawałnic (zniszczeniu uległo 4200 ha lasów zarządzanych przez Nadleśnictwo Lipusz). W 2018 roku w ramach restytucji lasu i w związku z obchodami 100-lecia niepodległości Polski z pomocą harcerzy i wolontariuszy (razem ok. 3 tys. osób) na powierzchni ponad 10 ha zasadzono nowe drzewa w taki sposób, aby utworzyły one wizerunek godła państwowego, widoczny z okien przelatujących samolotów^[8]^[9]. Ponadto leśnicy pozostawili na obszarze 2 ha połamane drzewa, aby przypominały o tym, jak wyglądały okoliczne lasy po nawałnicy.

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[10]:

kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, 1866–1867, nr rej.: 968 z 26.08.1986. W wyposażeniu elementy wystroju z wcześniejszego kościoła, w tym m.in. figury, późnogotycka i barokowa. Na ścianach polichromie autorstwa Leona Drapiewskiego^[11].
kaplica grobowa rodziny Żelewskich, 1880, nr rej.: j.w.
cmentarz grzebalny przy kościele, XIX w., nr rej.: j.w.
kościół ewangelicki, 1865, nr rej.: 957 z 14.03.1986
cmentarz rzymskokatolicki, 1922–1923, nr rej.: 969 z 26.08.1986.

Inne^[12]:

drewniany młyn na Wdzie
kamienica Banku Ludowego z 1904
neogotyckie zabudowania nadleśnictwa

Transport

Transport drogowy

droga wojewódzka nr 235
droga powiatowa Sulęczyno-Lipusz
droga powiatowa Tuszkowy-Lipusz
droga powiatowa Lipusz-Bałachy
droga gminna Borowiec-Lipusz
droga gminna Skwierawy-Lipusz
droga gminna Gostomko-Nowe Karpno-Lipusz
droga gminna Lipusz-Bałachy-Lipuska Huta
droga gminna Lipusz-Mechowo, Krugliniec-Płocice

Transport kolejowy

Lipusz posiada kilka połączeń kolejowych z Kościerzyną i Chojnicami poprzez Brusy. Pasażerski ruch kolejowy na linii do Bytowa został zawieszony^[13].

Turystyka

Miejscowość znajduje się na turystycznym Szlaku Kamiennych Kręgów i na szlaku kajakowym rzeki Wdy.

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 69195
↑ Lipusz w serwisie Polska w liczbach
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 666 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ F. Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3)
↑ Macier Wajer: Uczcili pamięć pomordowanych w okolicach Karpna Polaków. koscierski.info. [dostęp 2023-01-28].
↑ ^a ^b Borchers 2011 ↓, s. 173.
↑ Ceran 2018 ↓, s. 23.
↑ Godło państwowe z kilkuset drzew. Nietypowa akcja harcerzy na stulecie odzyskania niepodległości
↑ Leśnicy musieli zamknąć las zniszczony w nawałnicy. Bo stał się turystyczną atrakcją
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 49 [dostęp 2018-12-29] .
↑ PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 325, ISBN 978-83-7495-133-3 .
↑ Jarosław Ellwart „Powiat kościerski, mapa turystyczna” Wydawnictwo Region Gdynia 2012 ISBN 978-83-7591-281-4
↑ Andrzej Gurba: Do miasta po latach wróciły pociągi. 22 XI 2007. [dostęp 2009-06-13]. (pol.).

Bibliografia

Roland Borchers. Zbrodnie nazistowskie w powiecie kościerskim jesienią 1939 roku. „Acta Cassubiana”. 13, 2011.
Monografia Lipusz-Dziemiany. Józef Borzyszkowski (red.). Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1994.
Tomasz Ceran: Zbrodnia pomorska 1939. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2018. ISBN 978-83-8098-466-0.
Jarosław Ellwart: Lipusz i okolice. Gdynia: Wydawnictwo „Region”, 1994.
Marian Lemańczyk: Lipusz: Przeszłość wsi w pamięci jej mieszkańców. Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1989.
Aleksander Majkowski: Życie i przygody Remusa. Lech bądkowski (tłum.). Gdańsk: Oficyna Czec, 1997.

Linki zewnętrzne

Lipusz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 296 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 69195

[2] Lipusz w serwisie Polska w liczbach

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 666 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] F. Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3)

[5] Macier Wajer: Uczcili pamięć pomordowanych w okolicach Karpna Polaków. koscierski.info. [dostęp 2023-01-28].

[CITEREFBorchers2011173-6] Borchers 2011 ↓, s. 173.

[CITEREFCeran201823-7] Ceran 2018 ↓, s. 23.

[8] Godło państwowe z kilkuset drzew. Nietypowa akcja harcerzy na stulecie odzyskania niepodległości

[9] Leśnicy musieli zamknąć las zniszczony w nawałnicy. Bo stał się turystyczną atrakcją

[10] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 49 [dostęp 2018-12-29] .

[pomorze2-11] PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 325, ISBN 978-83-7495-133-3 .

[powiat-12] Jarosław Ellwart „Powiat kościerski, mapa turystyczna” Wydawnictwo Region Gdynia 2012 ISBN 978-83-7591-281-4

[13] Andrzej Gurba: Do miasta po latach wróciły pociągi. 22 XI 2007. [dostęp 2009-06-13]. (pol.).

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Wsie	Gostomko Lipuska Huta Lipusz Papiernia Płocice Szklana Huta Śluza Tuszkowy
Osady	Bagna Bałachy Bartkowa Stajnia Borowiec Czajki-Błoto Dębowa Góra Duży Jabłuszek Jasna Gwiazda Konitop Krosewo Krugliniec Kula Mały Jabłuszek Mechowo Nowe Karpno Nowy Żelewiec Płociczno Rzepiska Skoczkowo Stare Karpno Szczeblewo Szwedzki Ostrów Trawice Wyrówno Zdroje Zielony Dwór Żelewiec
Osady leśne	Płocice Żółno
Części wsi	Bytówka Grajewo Lubiszewo Miegowo Szady Kierz Żabowo
Osada wsi	Rzym
Nieoficjalny przysiółek	Czysta Woda