Przejdź do zawartości

Marcin Chwiałkowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Marcin Chwiałkowski
Data i miejsce urodzenia

24 października 1885
Wojnowo

Data i miejsce śmierci

17 kwietnia 1938
Grudziądz

Zawód, zajęcie

górnik

Miejsce zamieszkania

ul. Szwajcarska[1] 5,
Poznań[2]

Narodowość

polska

Tablica na ul. Chwiałkowskiego w Poznaniu

Marcin Chwiałkowski (ur. 24 października 1885 w Wojnowie, zm. 17 kwietnia 1938 w Grudziądzu) – polski działacz robotniczy, członek socjaldemokracji niemieckiej i Komunistycznej Partii Polski, radny Poznania (1929–1932), górnik.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Ukończył szkołę ludową w Przebędowie. Od najmłodszych lat zmuszony był pracować, ze względu na sytuację finansową rodziny. W wieku 15 lat przeniósł się do Poznania, gdzie zatrudnił się jako pomocnik rybaka na Chwaliszewie. W latach 1912–1918 pracował jako górnik w Zagłębiu Ruhry. Tam związał się z niemieckim ruchem socjaldemokratycznym. W 1916 roku podczas krótkiej wizyty w Poznaniu został zaprzysiężony jako spiskowiec tajnej organizacji niepodległościowej „Unia”. Po rozłamie w SPD przystąpił do Związku Spartakusa. Brał udział w rewolucji listopadowej. Po powrocie do Poznania stał się jednym z lokalnych przywódców KPRP[3][4].

W wyborach parlamentarnych 1922 roku był kandydatem do Sejmu z listy Związku Proletariatu Miast i Wsi. Po raz pierwszy skazany za działalność komunistyczną w 1925 roku na 3 lata. Wyrok odbył w więzieniu w Rawiczu[4].

W wyborach z 6 października 1929 otrzymał mandat do rady miejskiej Poznania z listy Bloku Jedności Robotniczej, a utracił go po procesie, w którym Sąd Okręgowy w Poznaniu orzekł, że dopuścił się zdrady stanu oraz podżegania tłumu do antypaństwowych rozruchów[3]. Do procesu doszło w wyniku aresztowania pod zarzutem zorganizowania 5 dni wcześniej (1 września 1929) Dnia młodzieży komunistycznej[5].

W okresie od 10 lipca 1920 do 15 stycznia 1921 mieszkał w Poznaniu przy ul. Szwajcarskiej (później Chwiałkowskiego, obecnie Jana Spychalskiego) nr 5[2]. W mieszkaniu przy ul. Poplińskich 12 w Poznaniu na zebraniach Poznańskiego Oddziału Związku Myśli Wolnej wygłaszał w latach 1934–1935 przemówienia[6].

Skazany na 6 lat pozbawienia wolności w 1936 za działalność komunistyczną. Zmarł w 1938 w szpitalu więziennym wskutek powikłań po gruźlicy w Grudziądzu. Prawdopodobnie został pochowany na podwórzu więzienia. W ostatniej drodze towarzyszyło mu dwóch więziennych grabarzy i dozorca[4][7].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych. Jego dziadek był kosynierem w czasie powstania wielkopolskiego w 1848 roku, podczas którego zginął (według rodzinnej legendy miał go zabić generał Friedrich von Colomb[8]). Ojciec Marcina, Franciszek, walczył w powstaniu styczniowym, po którego klęsce został zesłany na Sybir. Po odbyciu kary wrócił do Wielkopolski i miał opinię „buntownika” (jednakowo nienawidził polskich ziemian, jak i Prusaków)[9][10][11].

Jego siostrzeńcem był Stanisław Nogaj[12].

Był związany z Marią Pawlak z domu Orwat. W 1926 roku, po śmierci jej męża Wojciecha, usynowił jej syna Edwarda, późniejszego adwokata (1923–1992)[4][13].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1949–2017 jedna z ulic na poznańskiej Wildzie, przy której mieszkał Marcin Chwiałkowski nosiła nazwę Marcina Chwiałkowskiego (wcześniej Szwajcarska)[14]. Obecnie jest to ulica imienia Jana Spychalskiego, malarza (1893–1946)[15]. Zmiana nazwy ulicy wywołała niezgodę wśród mieszkańców ulicy oraz członków Partii Razem[16].

Budynki POSiR-u znajdujące się przy tej ulicy (baseny, lodowisko) nazywane były potocznie Chwiałką – od nazwiska patrona ulicy, nazwa ta weszła w skład oficjalnej nazwy obiektu Poznańskie Ośrodki Sportu i Rekreacji – Oddział Chwiałka. W grudniu 2017 roku na mocy zarządzenia zastępczego wojewody wielkopolskiego w ramach dekomunizacji ponownie przemianowano nazwę ulicy, która obecnie upamiętnia Jana Spychalskiego[17].

Według badania przeprowadzonego w 2010 przez Pentor dla Politechniki Poznańskiej 6% badanych, proszonych o wskazanie „ludzi, którzy wnoszą/wnieśli duży wkład w rozwój naszego regionu” (Wielkopolski) podało nazwisko M. Chwiałkowskiego (8. miejsce wraz z Bolesławem Chrobrym, Ignacym Mościckim, Dezyderym Chłapowskim i Stefanem Stuligroszem)[18].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Do grudnia 2017 Chwiałkowskiego, obecnie Jana Spychalskiego.
  2. a b Henryk Kondziela, Marian Olszewski: Miejsca pamiątkowe związane z dziejami ruchu robotniczego w Poznaniu Kronika Miasta Poznania 2/1966, s. 39
  3. a b Nazwa do zmiany: ul. Chwiałkowskiego Marcina [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2021-03-07] (pol.).
  4. a b c d Antoni Gąsiorowski, Wielkopolski słownik biograficzny, 1981, s. 113-114.
  5. Edmund Makowski: Wybory do Rady Miejskiej w 1929 Kronika Miasta Poznania 2/1973, s. 38
  6. Henryk Kondziela, Marian Olszewski: Miejsca pamiątkowe związane z dziejami ruchu robotniczego w Poznaniu Kronika Miasta Poznania 2/1966, s. 45
  7. Kurier Poznański 1938.04.28 R.33 nr 192, Drukarnia Polska, 28 kwietnia 1938 [dostęp 2018-05-05].
  8. W źródłach pojawia się nazwisko generała Caprivi, co nie może być prawdą, ponieważ w 1848 generał Caprivi miał 17 lat i nie był jeszcze w wojsku.
  9. Antoni Czubiński, Marian Olszewski, Z rewolucyjnych tradycji Poznańskiego w latach 1919-1938, 1959.
  10. Maria Domańska, Rodziny patriotów, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973.
  11. Edmund Żurek, Przywróceni życiu, 1976.
  12. Antoni Czubiński, Marian Olszewski, Z robotniczych tradycji Wielkopolski, 1984.
  13. Edward Pawlak (1923–1992) Grave Site | BillionGraves [online], BillionGraves [dostęp 2018-05-05] (ang.).
  14. Wykaz nieistniejących ulic - ZGiKM GEOPOZ
  15. Poznań bez ul. Chwiałkowskiego i 23 Lutego. Wojewoda ogłosił nowe nazwy ulic, „Onet Poznań”, 13 grudnia 2017 [dostęp 2018-03-03] (pol.).
  16. Wyborcza.pl [online], poznan.wyborcza.pl [dostęp 2018-05-04].
  17. Zarządzenie zastępcze nr KN-I.4102.28.2017.16 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 12 grudnia 2017 r. w sprawie nadania ulicy Marcina Chwiałkowskiego położonej w mieście Poznań nazwy Jana Spychalskiego (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2017 r., poz. 8520)
  18. Piotr Zawadzki: Mamy liderów i bohaterów, tylko ich nie znamy! w Gazeta Wyborcza Poznań z 2010-05-15; on-line: [1]

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]