Mikołaj Zebrzydowski

Mikołaj Zebrzydowski
	; Radwan
Rodzina	Zebrzydowscy herbu Radwan
Data urodzenia	1553
Data śmierci	17 czerwca 1620
Ojciec	Florian Zebrzydowski
Matka	Zofia Dzikówna
Żona	Dorota Herburtówna
Dzieci	Jan Zebrzydowski; Anna; Gryzelda; Zofia

Mikołaj Zebrzydowski herbu Radwan (ur. 1553, zm. 17 czerwca 1620) – wojewoda krakowski od 1601 roku, marszałek wielki koronny w 1597 roku, wojewoda lubelski w 1589 roku, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1595 roku^[1], starosta generalny krakowski od 1585 roku, starosta stężycki w latach 1582–1588, starosta rycki w latach 1585–1620, starosta lanckoroński w latach 1590–1598^[2], starosta śniatyński w latach 1596–1620^[3], starosta bolesławski, starosta szadkowski w 1588 roku^[4]^[5], rotmistrz wojska powiatowego województwa krakowskiego w 1589 roku^[6].

Życiorys

Syn Floriana Zebrzydowskiego i Zofii Dzikówny z Pierśni, brat Jana. W latach 1560–1569 uczył się w Kolegium Jezuitów w Braniewie, skąd wyniósł dobre wykształcenie oraz głęboką pobożność. Brał udział w wojnie Stefana Batorego z Gdańskiem w 1576 oraz walkach z Carstwem Rosyjskim. Poseł na sejm 1582 roku z województwa lubelskiego^[7].

Związał się w tym czasie z obozem kanclerza Janem Zamojskim, stając się z czasem politycznym oponentem Zygmunta III Wazy. W 1585 został starostą generalnym krakowskim. Był marszałkiem sejmiku województwa krakowskiego w 1587 roku^[8]. Poseł na sejm pacyfikacyjny 1589 roku z województwa krakowskiego^[9]. W 1589 roku był sygnatariuszem ratyfikacji traktatu bytomsko-będzińskiego na sejmie pacyfikacyjnym^[10]. W 1589 roku został wojewodą lubelskim, a w latach 1601–1620 był wojewodą krakowskim. W latach 1596–1600 był marszałkiem wielkim koronnym.

Po śmierci Zamoyskiego w 1605 r. stanął na czele opozycji przeciw Zygmuntowi III Wazie. W kwietniu 1606 roku uczestniczył w zjeździe w Stężycy^[11] i stanął na czele rokoszu przeciwko królowi^[12].

Osobny artykuł: Zjazd w Stężycy 1606.

Osobny artykuł: Rokosz Zebrzydowskiego.

W czerwcu 1606 uczestniczył w zjeździe pod Lublinem^[13]. 7 października 1606 roku podpisał z królem ugodę pod Janowcem^[14]. Mimo ugody wziął udział w drugiej fazie rokoszu i 24 czerwca 1607 roku podpisał pod Jeziorną akt detronizacji Zygmunta III Wazy^[15]. W 1606 roku rokosz został stłumiony w wyniku bitwy stoczonej w lipcu 1607 roku pod Guzowem.

Osobny artykuł: Bitwa pod Guzowem.

Po klęsce rokoszu odsunął się od życia politycznego i coraz częściej, zwłaszcza w latach po śmierci żony, spędzał czas w klasztorze. Ze względu na znaną w całym kraju pobożność miał znakomite kontakty z Rzymem (Stolicą Apostolską). Pod wpływem dzieła Christiana Adrichomiusza opisującego Jerozolimę w czasach Chrystusa w 1602 postanowił ufundować Kalwarię Zebrzydowską^[2].

Jako senator był obecny na sejmach: 1603, 1605, 1607, 1609, 1613 (I) i 1615 roku^[16].

Żonaty z Dorotą Herburtówną, córką Jakuba i Elżbiety z Czuryłów. Miał czworo dzieci, z których Anna, najstarsza córka wstąpiła (1603) do klasztoru Bernardynek św. Agnieszki w Krakowie i przyjęła imię Ludgarda; Gryzelda wstąpiła w 1614 r. do klasztoru Karmelitanek bosych w Krakowie, w którym żyła jako Teresa od Świętych; trzecia córka Zofia wyszła za mąż (1608) za Macieja Smoguleckiego, starostę bydgoskiego, a po jego śmierci – za Stanisława Niemojewskiego, kasztelana chełmińskiego. Pierworodnym synem Mikołaja był Jan. W 2020 roku ukazała się pierwsza w polskiej historiografii monografia Mikołaja Zebrzydowskiego: T.Graff, B. Wołyniec, E.E. Wróbel, Mikołaj Zebrzydowski 1553–1620. Szkic biograficzny, Kraków 2020. W Kalwarii Zebrzydowskiej na rynku stanął natomiast pomnik wojewody. Mikołaj Zebrzydowski został pochowany w Krakowie, na Wawelu^[17].

Przypisy

↑ Złota księga szlachty polskiej, r. XVIII, Poznań 1896, s. 128.
↑ ^a ^b Urszula Janicka-Krzywda: Kultura ludowa Górali Babiogórskich. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2016, s. 15. ISBN 978-83-62473-68-7.
↑ Urzędnicy województwa krakowskiego XVI-XVIII wieku. Spisy". Oprac. Stanisław Cynarski i Alicja Falniowska-Gradowska. Kórnik 1990, s. 275.
↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo szadkowskie po śmierci cześnika koronnego Andrzeja Zebrzydowskiego, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 174.
↑ Andrzej Zebrzydowski był w rzeczywistości podczaszym koronnym.
↑ Dariusz Kupisz, Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572 – 1717, Lublin 2008, s. 422.
↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 279.
↑ Złota księga szlachty polskiej, r. XXV, Poznań 1903, s. 143.
↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 319.
↑ Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lituaniae, wydał Maciej Dogiel, t. I, Wilno 1758, s. 238.
↑ Stanisław Płaza, Rokosz Zebrzydowskiego, Kraków 1989, s. 4.
↑ J. Maciszewski, Próby mediacyjne Piotra Tylickiego w dobie rokoszu sandomierskiego (1606–1608), [w:] Kościół katolicki w Małopolsce w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, red. W. Kowalski, J. Muszyńska, Kielce–Gdańsk 2001
↑ Alexander Rembowski, Rokosz Zebrzydowskiego : materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, Warszawa 1893, s. 195.
↑ Alexander Rembowski, Rokosz Zebrzydowskiego : materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, Warszawa 1893, s. 213.
↑ Henryk Scmitt, Kilka uwag w sprawie rokoszu Zebrzydowskiego, w: Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego t. III, Poznań 1865, s. 61.
↑ Leszek Andrzej Wierzbicki, Senatorowie koronni na sejmach Rzeczypospolitej, Warszawa 2017, s. 181.
↑ BogumiłB. Storch BogumiłB., Kalwaria Zebrzydowska wycofuje się z planów ekshumacji i wyświęcenia magnata Mikołaja Zebrzydowskiego, założyciela miasta [online], Gazeta Krakowska, 17 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-18] (pol.).

[1] Złota księga szlachty polskiej, r. XVIII, Poznań 1896, s. 128.

[klgb-2] Urszula Janicka-Krzywda: Kultura ludowa Górali Babiogórskich. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2016, s. 15. ISBN 978-83-62473-68-7.

[3] Urzędnicy województwa krakowskiego XVI-XVIII wieku. Spisy". Oprac. Stanisław Cynarski i Alicja Falniowska-Gradowska. Kórnik 1990, s. 275.

[4] w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo szadkowskie po śmierci cześnika koronnego Andrzeja Zebrzydowskiego, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 174.

[5] Andrzej Zebrzydowski był w rzeczywistości podczaszym koronnym.

[6] Dariusz Kupisz, Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572 – 1717, Lublin 2008, s. 422.

[7] Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 279.

[8] Złota księga szlachty polskiej, r. XXV, Poznań 1903, s. 143.

[9] Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 319.

[10] Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lituaniae, wydał Maciej Dogiel, t. I, Wilno 1758, s. 238.

[11] Stanisław Płaza, Rokosz Zebrzydowskiego, Kraków 1989, s. 4.

[12] J. Maciszewski, Próby mediacyjne Piotra Tylickiego w dobie rokoszu sandomierskiego (1606–1608), [w:] Kościół katolicki w Małopolsce w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, red. W. Kowalski, J. Muszyńska, Kielce–Gdańsk 2001

[13] Alexander Rembowski, Rokosz Zebrzydowskiego : materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, Warszawa 1893, s. 195.

[14] Alexander Rembowski, Rokosz Zebrzydowskiego : materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, Warszawa 1893, s. 213.

[15] Henryk Scmitt, Kilka uwag w sprawie rokoszu Zebrzydowskiego, w: Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego t. III, Poznań 1865, s. 61.

[16] Leszek Andrzej Wierzbicki, Senatorowie koronni na sejmach Rzeczypospolitej, Warszawa 2017, s. 181.

[17] BogumiłB. Storch BogumiłB., Kalwaria Zebrzydowska wycofuje się z planów ekshumacji i wyświęcenia magnata Mikołaja Zebrzydowskiego, założyciela miasta [online], Gazeta Krakowska, 17 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-18] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]