Nerecznica samcza
Wygląd
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Klasa | |||||
Podklasa | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek |
nerecznica samcza | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Dryopteris filix-mas (L.) Schott Gen. fil. t. 67. 1834[3] | |||||
|
Nerecznica samcza[5][6], paprotnik samczy[6] (Dryopteris filix-mas (L.) Schott) – gatunek paproci z rodziny nerecznicowatych. Występuje w Ameryce Północnej, Azji, Europie, w Polsce jest pospolita. Jest to paproć naziemna, spotykana w cienistych lasach, wzdłuż strumieni.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Roślina zielna osiągająca 50–120 cm wysokości z kłączem płożącym, na szczycie pokrytym gęsto lancetowatymi i jajowato lancetowatymi łuskami koloru jasnobrązowego[7].
- Liście
- Odziomkowe, zebrane po kilkanaście w lejkowatą różyczkę. Wygięte łukowato, osadzone na żółtawych ogonkach[8], krótkich w stosunku do długości blaszki[9]. Blaszki liści są żywozielone, dość miękkie i tylko częściowo zimozielone. Liście płonne i zarodnionośne są niezróżnicowane. Pojedynczo pierzaste z głęboko wcinanymi odcinkami liściowymi, czasem u nasady odcinków liściowych dzielone podwójnie[9], w zarysie podłużnie lancetowate, silnie zwężające się na wierzchołku, mniej u podstawy[10]. Ogonki liściowe pokryte gruczołowatymi łuskami[11]. Na dolnej stronie, w pobliżu nerwu środkowego znajdują się kupki zarodni (sori), a każde z nich przykryte jest zawijką.
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Rozmnażanie
- W młodych zarodniach różnicuje się archespor, czyli powstają także komórki macierzyste spor (mejocyty), a następnie tworzą się tetradry zarodników. Rozwój zarodni: zarodnia powstaje na dolnej stronie liścia z komórki epidermalnej. Na skutek podziałów komórki epidermalnej tworzy się najpierw wyrostek złożony z kilku komórek. Komórka wierzchołkowa tego wyrostka dzieli się poprzecznie na dwie, z których komórka niżej położona staje się pierwotną komórką archesporu. W następnym stadium pierwotna komórka archesporialna odcina dookoła siebie komórki zwane wyściełającymi. Następnie pierwotna komórka archesporialna dzieli się na dwie, cztery, osiem, do szesnastu tworzących ostatecznie tkankę archesporialną. Komórki te powstają w podziałach mitotycznych. Są one diploidane o liczbie chromosomów podwójnej (2n). Wymienione komórki stają się macierzystymi dla zarodników (spor), czyli stają się mejocytami.
- Roślina trująca
- Wszystkie części są trujące. Najwięcej substancji trujących znajduje się w kłączu, są to pochodne kwasu filiksowego. Spożycie większych ilości wywołuje podrażnienia organów trawiennych, przechodzących w skurcze i kolki, ponadto mogą wywoływać zaburzenia widzenia[10].
- Siedlisko
- Rośnie w lasach liściastych na siedliskach żyznych, świeżych i wilgotnych, mniej licznie w lasach mieszanych i zaroślach.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Roślina lecznicza
- Właściwości lecznicze znano już w starożytności. Surowcem leczniczym jest kłącze (Rhizoma Filicis maris) które zbiera się po obumarciu liści. Suszy się je w temperaturze około 35 °C. Zawiera dużo skrobi i barwników oraz filmaron, aspidinofilicynę oraz floroglucynę. W weterynarii i medycynie jest stosowany na tasiemca wyciąg eterowy, ale za duża dawka powoduje uszkodzenie nerwu ocznego. Natomiast odwar służy do okładów na trudno gojące się rany oraz na bóle gośćcowe.
- Roślina ozdobna
- Sadzona w parkach, na cmentarzach i w ogrodach[8].
Nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]- Bardzo często stosowana jest (nawet w botanicznej literaturze naukowej) niepoprawna nazwa rodzajowa narecznica. Jest ona wynikiem błędu drukarskiego w kluczu do oznaczania Rośliny polskie..., wielokrotnie potem powielanego[12]. Nazwa nerecznica wywodzi się od nerkowatego kształtu kupek zarodni na dolnej stronie liści.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
- ↑ Dryopteris filix-mas. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-07-02]. (ang.).
- ↑ Dryopteris filix-mas (L.) Schott. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-04].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 76. ISBN 83-01-00129-1.
- ↑ Dryopteris filix-mas (Linnaeus) Schott. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-04].
- ↑ a b Wolfgang Dreyer: Las - rośliny i zwierzęta. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 1995, s. 23. ISBN 83-7073-071-X.
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 42. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b Bruno P. Kremer: Rośliny trujące w domu, w ogrodzie i w naturze. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 1996, s. 93. ISBN 83-7073-113-9.
- ↑ Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 64. ISBN 83-09-00462-1.
- ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Identyfikatory zewnętrzne:
- BioLib: 3147
- EoL: 597373
- Flora of China: 200004423
- Flora of North America: 200004423
- FloraWeb: 2037
- GBIF: 5275132
- identyfikator iNaturalist: 76721
- IPNI: 17094880-1
- ITIS: 17535
- NCBI: 3289
- Plant Finder: 285742
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): tro-26602214
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30345915-2
- Tela Botanica: 23262
- identyfikator Tropicos: 26602214
- USDA PLANTS: DRFI2
- CoL: 6DNYL