Przejdź do zawartości

Nowotaniec

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nowotaniec
wieś
Ilustracja
Panorama Nowotańca od wschodu
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

sanocki

Gmina

Bukowsko

Liczba ludności (2021)

416[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-506[3]

Tablice rejestracyjne

RSA

SIMC

0346709

Położenie na mapie gminy Bukowsko
Mapa konturowa gminy Bukowsko, u góry znajduje się punkt z opisem „Nowotaniec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Nowotaniec”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowotaniec”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Nowotaniec”
Ziemia49°30′31″N 22°01′49″E/49,508611 22,030278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Nowotaniec – wieś w Polsce, w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Bukowsko[4][5]. Leży na Pogórzu Bukowskim nad potokiem Pielnica. W 2011 wieś zamieszkiwały 423 osoby[6][7].

Integralne części wsi Nowotaniec[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0346715 Granice część wsi
0346721 Kolonia część wsi

Nowotaniec uzyskał lokację miejską w 1444 roku, zdegradowany w 1918 roku[8].

Wieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 889 z Sieniawy, przez Bukowsko do Szczawnego. Droga ta łączy się z DW982 prowadzącą przez Radoszyce na Słowację. Z Nowotańca w kierunku północnym przez Nadolany i Jędruszkowce do Pisarowiec biegnie droga powiatowa 2207R, łącząca DW889 z drogą krajową nr 28 łączącą Sanok z Rymanowem. Wieś graniczy od zachodzie z Wolą Sękową, na północy z Nadolanami, od strony południowej z Nagórzanami. Na północ od wsi biegnie linia kolejowa z Sanoka do Rzeszowa: najbliższa stacja kolejowa znajduje się w odległych o około 9 km Nowosielcach.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Historia Nowotańca.
Plan Nowotańca z 1852

Historia miejscowości datowana jest od 1340, gdy król Kazimierz III Wielki przyłączył Grody Czerwieńskie do Polski[9]. Wieś początkowo niemiecka z biegiem lat uległa polonizacji[10].

W 1366 król Kazimierz III Wielki wydając przywilej lokacyjny pozwolił discreto Phalislao Rzoslon założyć wieś na prawie niemieckim (tzw. prawo magdeburskie) po obu stronach potoku zwanego Brzozowa. W 1444 po uzyskaniu przywileju miejskiego miejscowość uzyskała prawo urządzania 2 jarmarków w roku w wigilię Zielonych Świątek i dzień Narodzenia Najświętszej Marii Panny (8 września) oraz targ tygodniowy organizowany we wtorki.

W 1419 król nadał za zasługi szlachetnemu rycerzowi Matjaszowi Czarnemu wieś Brzozowa, zwaną także Lobetanz[11]. Nowotaniec był własnością rodziny Balów herbu Gozdawa do połowy XVI w.

Nowotaniec to miasto od 25 lutego 1444 według przywileju króla Władysława wydanego w Orszawie nad Dunajem. W 1435 pojawiła się po raz pierwszy nazwa Nowotaniec. Kościół parafialny pw. św. Mikołaja wzmiankowany jest od 1424.

Parafię nowotaniecką założył w 1462 Jan Bal (zm. 1480), stolnik sanocki[12]. Od 1508 część miasta należała do Macieja Wzdowskiego, a następnie do jego syna Adama. W 1511 Maciej Wzdowski nadał miastu kolejne przywileje, a w 1520 jego syn Adam powierzył dzierżawcy swemu Pawłowi Dynowiczowi osadzenie tu nowych kmieci[13]. W latach 1558–1713 pod wpływem prądów reformatorskich w Nowotańcu powstał kościół tzw. helwecki[14]

W 1613 protestanci oddali katolikom świątynię, budując nową. W 1698 odbywał się jeszcze w Nowotańcu synod kalwiński.

XVIII w. to okres upadku miejscowości. W 1624 Tatarzy zniszczyli dobra należące do całej parafii, kościół oraz kaplicę należącą do Nowotańca w Bukowsku. W 1647 Władysław IV Waza zapewnił Nowotańcowi gospodarczą pomyślność, wydając w tym roku przywilej na skład wina węgierskiego[15]. W 1673 mienie mieszczan nowotanieckich zostaje złupione po raz pierwszy przez wojska własnego autoramentu. W tym samym roku dobra Stanów, w tym sam Nowotaniec, łupi ich własna siostra, Krystyna Zalewska z Biecza[16]. Wskutek pożaru[17] całej parafii Sejm Wiszeński (Sądowa Wisznia) z 1714 zwolnił Nowotaniec od wszelkich podatków. W 1713 na prośbę braci Stanów król August II Sas ustanowił w Nowotańcu cztery jarmarki roczne, a mianowicie w dzień św. Filipa i Jakuba apostołów (3 maja), w pierwszą niedzielę po św. Trójcy, w dzień Narodzenia Najświętszej Marii Panny (8 września) oraz w dzień św. Marcina (11 listopada)[18]. Mimo tego miasteczko nie wróciło już do dawnej świetności. W 1717 r. w wyniku utraty wpływów przez protestantów oraz porażki stronnictwa proszwedzkiego Stanowie sprzedają Nowotaniec oraz przyległe wsie katolikowi, łowczemu lwowskiemu Józefowi Bukowskiemu[19] za kwotę 52.370 złp i zobowiązanie spłaty siostry Stanów w kwocie 9.500 złp. Przywilej targowy Nowotaniec traci w roku 1748 na korzyść oddalonego o 4 km Bukowska novae fundationis[20]. Po Bukowskich Nowotaniec zostaje sprzedany Gumowskim. Tu mieszkał dziedzic zamku i Nowotańca Jakub Ignacy Bronicki.

W końcowym okresie konfederacji barskiej, w maju 1772 r., od południa weszły do miejscowości oddziały austriackie, głównie ze słowackiego Preszowa (tzw. preszowska straż przednia) dowodzone przez gen. Esterhazy’ego.

Do 1772 (I rozbiór Polski) miasteczko należało administracyjnie do ziemi sanockiej województwa ruskiego. Od 1772 do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego. Po reformie administracyjnej w 1864 był to powiat sądowy Bukowsko, gmina Bukowsko, starostwo sanockie w kraju Galicja. W 1898 miasteczko liczyło 634 mieszkańców, ogółem były 103 domy. Większość poborowych służyła w sanockim 45 Galicyjskim Regimencie Piechoty Arcyksięcia Józefa Ferdynanda.

W latach 1812–1944 miejscowość była własnością szlachecką, należącą do rodziny Krzywkowicz-Poźniak herbu Przestrzał (m.in. Adolf Poźniak). Rodzina Stanów sprzedała miejscowość, która do 1944 r. pozostała w prywatnych rękach.

7 listopada 1918 powołano w Nowotańcu radę robotniczo–chłopską, powstałą w związku z proklamowaniem tzw. Republiki Tarnobrzeskiej[21].

W 1928 miasteczko posiadało Ochotniczą Straż Pożarną, ośrodek medyczny, kasę kredytową Stefczyka, stolarnię, kuźnię, rzeźnię oraz kilka sklepów. Do września 1939 funkcjonowała 7-klasowa szkoła podstawowa. Poza działalnością zarobkową w rolnictwie oraz rzemiośle część mieszkańców znalazła zatrudnienie w Sanockiej Fabryce Wagonów, na kolei oraz w zakładach gumowych Schmidta.

Miasteczko zostało zajęte przez oddziały niemieckie 10 września 1939, rano w niedzielę.

W listopadzie 1939, po przywróceniu organizacji szkół powszechnych, w miejsce zlikwidowanej szkoły 7-klasowej powstała w Nowotańcu szkoła 6-klasowa.

W okresie do sierpnia 1944 mieściła się w Nowotańcu Placówka AK nr IV. Od lata 1944 w Nowotańcu działała również placówka BCh. Na początku sierpnia 1944 do Nowotańca dotarły pierwsze oddziały Armii Czerwonej. 12 sierpnia Niemcy rozkazali przeniesienie się cywilnej ludności do Bukowska, po czym zorganizowali obronę w miasteczku. Następnego dnia odrzucili radziecki atak aż do Jędruszkowiec i w okolice górnej Pielni. Front w tym stanie ustalił się i trwał do 16 września 1944.

Początki ofensywy radzieckiej dały o sobie znać w miasteczku 14 września 1944, kiedy to podczas sowieckiego lotniczego bombardowania zginęło 16 osób[22], a 16 domów zostało zburzonych. W nocy z 15 na 16 września artyleria niemiecka ze Stawisk (część Nadolan) wycofała się w kierunku Woli Sękowej, a rano w sobotę oddziały czechosłowackie[23] zajęły Nowotaniec, Nadolany i Nagórzany. Do Pielni słowaccy żołnierze dotarli o godz. 9.30 rano. Ostatnie wojskowe auto niemieckie opuściło Nowotaniec 16 września 1944 r. o godz. 8 rano, kierując się przez rynek, a następnie polną drogą w stronę Woli Sękowej. W październiku 1944 komenda placówki AK w Nowotańcu po wkroczeniu Armii Czerwonej została aresztowana przez NKWD.

Walki z ukraińskim podziemiem przyniosły duże zniszczenia Nowotańca – 6 kwietnia 1946 oddziały UPA spaliły zupełnie dwie wioski, w tym Nowotaniec[24], z których pozostały jedynie: kościół, plebania, szkoła i trzy domy[25]. Nowotaniec utracił prawa miejskie po 1946.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nowotaniec. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Architektura

[edytuj | edytuj kod]
Kościół parafialny pw. św. Mikołaja fundacji rotmistrza Bukowskiego z roku 1743 – zachodnia fasada; w tle wzgórze Bukowica, 2007
Exodus Wola Sękowa

Osada położona po obu brzegach potoku Brzozowa, na jednym ze szlaków handlowych prowadzących na Węgry[26], którą założył na mocy przywileju królewskiego w 1366[a] na 80 łanach Falisław de Rzosłon[27].

Pierwotnie ośrodkiem miasteczka lokowanego w 1444 był rynek na rzucie zbliżonym do kwadratu[28][29] (prawdopodobnie była tu wcześniej osada targowa Lobetans (1409) wybudowana wokół okrągłego placu), w środku którego znajdował się ratusz, na północy położony był łaciński kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Mikołaja, zbór kalwiński stał obok kościoła w stronę zamku, w dolnej części rynku znajdowała się bożnica oraz rytualna łaźnia. W 1508 „Novotanyecz oppidulum” miało cztery karczmy warzące piwa i płacące po 18 groszy podatku. Z przywileju wydanego w 1511 przez Adama Wzdowskiego, wynika, że w ratuszu urządzona była postrzygalnia, waga miejska, natomiast pod ratuszem kramy przekupniów, oraz ramy sukienników dla urządzania blechy. W 1515 właściciel tych dóbr Mikołaj II płacił podatki od 12 łanów ziemi, młyna i trzech karczm. W 1589 miasto płaciło szosu 4 floreny 24 gr., od bani gorzałki 1 floren, rzemieślników 2, komorników 4, handlarzy 2. Od 1446 Oppidulum, miasteczko Novothancze posiadało dwa przedmieścia[30] (obecnie wsie) – od północy Nadolany, od południa Nagórzany o pow. 6 ½ łana (1589). Zamek znajdował się naprzeciwko obecnego kościoła, obok cmentarza założonego w 1784, na wzgórzu zwanym „Na Zamku”. Wcześniejszy cmentarz znajdował się obok kościoła. Na obrzeżach miasteczka do połowy XVIII w. funkcjonował również cmentarz protestancki kirchof, zlokalizowany w połowie drogi między Nowotańcem a Wolą Sękową. Obecnie w tym miejscu stoi kapliczka przydrożna pw. św. Tekli. Przy granicy miasteczka z Wolą Sękową nad potokiem Mętnym położony był również cmentarz żydowski. W miejscu tym do chwili obecnej zachowało się kilka macew. Według lustracji sporządzonej przez władze austriackie w 1785 grunty nowotanieckie podzielone były na 4 niwy. Pierwsza niwa skupiała się wokół domów w centrum miasteczka obejmowała również kościół i cmentarz. Druga niwa zwana Zaliczki skupiała się po zachodniej stronie osady do granic z Nadolanami i Nagórzanami, niwa trzecia zwana Stawiska graniczyła z Nadolanami. Niwa czwarta zwana Zapłociska ciągnęła się wzdłuż drogi o tej samej nazwie do wsi Wolica i Bukowsko aż do rzeki Sanoczek[31]. Ogółem w 1819 miasteczko liczyło 93 domy mieszkalne. Z biegiem lat pierwotnie miasteczko, przekształcone stopniowo w osadę rolniczą[32].

Królewszczyzną nie był Nowotaniec nigdy. Władali nim przez wieki Balowie, Wzdowscy, Stanowie, Bukowscy, Broniccy, Gumowscy, Brochwicz-Wiktorowie, Sas-Jaworscy i Krziwkowicz-Poźniakowie. Poźniakowie do końca II wojny światowej.

Obok takich miejscowości jak Bukowsko, Jaśliska, Nagórzany i Niebieszczany miejscowość do 1946 leżała na terenach południowego pograniczna kulturowego poza zasięgiem zwartego osadnictwa polskiego (wyspa językowa), otoczona wsiami z dominującą przewagą ludności rusińskiej[33].

Parafia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: parafia św. Mikołaja w Nowotańcu i dekanat Sanok I.
 Osobny artykuł: Cmentarz w Nowotańcu.

Ustalenie granic parafii nastąpiło w dekrecie biskupim w 1668. Pożar z 1714 zniszczył kościół, który spłonął z całym wyposażeniem. W 1745 odbudowany jako murowany i konsekrowany.

 Osobny artykuł: Cerkiew św. św. Piotra i Pawła w Nagórzanach.

Historyczna parafia protestancka

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Zbór kalwiński w Nowotańcu.

Synagoga

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: synagoga w Nowotańcu.

Powstała pod koniec XIX w., obecnie już nieistniejąca synagoga. Murowany dom z kamienia łamanego, pokryty blachą. Obok synagogi znajdowała się również murowana rytualna mykwa. Dom modlitwy prowadzony przez Rochmesów usytuowany był po północnej stronie nowotanieckiego rynku, obok domu Thalenbergów. Synagoga została zdewastowana w 1946 podczas kolejnych podpaleń i ataków UPA na miasto.

Zamek Stanów

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Zamek w Nowotańcu.

Zbudowany prawdopodobnie pod koniec XV w., obecnie zrujnowany, średniowieczny zamek. W okresie międzywojennym widoczne były jeszcze pozostałości piwnic zamkowych, które zostały zasypane prawdopodobnie pod koniec wojny. W 1976 badania archeologiczne w Nowotańcu prowadzili archeolodzy z Sanoka.

Środowisko naturalne

[edytuj | edytuj kod]
Struktura gruntowa wsi w 2005 r.[34]
Grunty orne 339,8 ha
Pastwiska 32,1 ha
Lasy 22 ha
Łąki 13,5 ha
Sady 5,9 ha
Pozostałe 20,4 ha

Klimat

[edytuj | edytuj kod]

Nowotaniec leży w strefie klimatu górskiego. Cechą charakterystyczną są tu porywiste ciepłe wiatry zwane fenami wiejące od południa poprzez Przełęcz Dukielską oraz łupkowską, stąd też cała okolica zwana jest przez miejscowych wichrowymi wzgórzami. Najkorzystniejsze warunki klimatu Pogórza Bukowskiego posiadają stoki o nachyleniach pow. 5% przy ekspozycji do słońca od strony południowej, południowo-wschodniej i południowo-zachodniej. Jako dobrze nasłonecznione tereny te posiadają bardzo korzystne warunki termiczno–wilgotnościowe odpowiednie dla osadnictwa i rolnictwa. Okres zalegania pokrywy śnieżnej waha się w granicach 60 – 80 dni, liczba dni z przymrozkami waha się od 110 – 120 w roku, a dni mroźnych jest około 30. Średnia roczna suma opadów waha się w granicach 700 – 900 mm. Okres wegetacyjny w gminie Bukowsko trwa przeciętnie 200 dni w roku. Większa część opadów przypada na wiosnę i początek lata.

Najpogodniejszymi okresami w roku są koniec lata i jesień. Zima jest okresem o największym zachmurzeniu. Średnia roczna temperatura wynosi 8 °C, średnia stycznia – 3 °C, średnia lipca 18 °C[35][36],

Flora

[edytuj | edytuj kod]

Kompleksy leśne na tym terenie mają charakter mieszany, przeważają zespoły bukowe, które są zarazem najcenniejszy gatunkiem w drzewostanie okolicy, oraz nieznaczna domieszka jodły pospolitej. Do gatunków drzew często spotykanych w okolicznych lasach należą również: jawor, osika, lipa drobnolistna i dąb[37].

Pomniki przyrody w Nowotańcu[38]

[edytuj | edytuj kod]
  • Sosna wejmutka – rosnąca na działce stanowiącej własność Skarbu Państwa, wymiary drzewa: obwód pnia – 280 cm, wysokość 26m, wiek około 250 lat
  • buk rosnący na działce Skarbu Państwa, wymiary drzew: obwód pnia 200 cm, wysokość: 24m, wiek około 350 lat (odmiana czerwonolistna)
  • dwie lipy (drobnolistna i szerokolistna) – rosnące na działce stanowiącej własność Skarbu Państwa, wymiary drzew: obwody: 515 i 370 cm, wysokość 21 i 25m, wiek około 400 i 300 lat
  • trzy klony (2 klony zwyczajne i 1 klon jawor) – rosnące na działce Skarbu Państwa, wymiary drzew: obwody pni: 280 cm, 280 cm, 310 cm, wysokość 121m, 22m, 19m, wiek około 200 – 250 lat
  • pięć topól czarnych – rosnących na działce Skarbu Państwa, wymiary drzew: obwody pni: 500 cm, 375 cm, 365 cm, 360 cm, 310 cm, wysokości drzew 19 – 21m, wiek około 300 – 350 lat

Toponimika nazwy wsi

[edytuj | edytuj kod]
  • Lobedanc, Lobentancz, Lobetancz, Lobentanz, Nebetanz, Lobotanecz, Lubentancz, Lubothancze, Labentancz – XV wiek[39]
  • Lobetans – 1409[40][41],
  • genannt villa Brzozowa alias Lobetancz in terra sanocensis – 1419[42].
  • Lubetancz, Lobedanc – 1424[43].
  • Lobotanecz (ta od nazwiska pierwszego właściciela Piotra Lobetanza) – 1437

Podstawą przyjęcia nazwy była wśrn. forma Lobetans[44], którą na gruncie polskim przyjęto jako Lubotaniec (drugi człon nazwy od apelatywu „taniec”). Podstawy: niem. lobe (pol. wesoły) + niem. tanz (taniec) mogą sugerować pochodzenie nazwy „Nowotaniec” od istniejącej tu wcześniej karczmy. Wariant (2) od nazwy osobowej „Lobentans” – Piotra Labentans, (3) od nazwy topograficznej na Morawach, ta w związku z saksońską akcją kolonizacyjną w wyniku której powstała nowa grupa etniczna[45] (zob. Głuchoniemcy).

W 2. połowie XV w. osadę lokowano powtórnie i w związku z tym nastąpiła zmiana nazwy na Nowotaniec. Na ziemi sanockiej w pobliżu Nowotańca adaptowane były i inne niemieckie nazwy miejscowości na język polski, m.in. Haczów Hanshoff, Jaśliska Hohenstaht, Zarszyn Sehrschoen, Poraż Kuntzendorf, Rymanów Reimanhaw (Dąbrówka Niemiecka), Brzozów Bresen, położone wzdłuż szlaku komunikacyjnego z zachodu na wschód, a obecnie drogi nr 28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Medyka. Główne skupisko tych osad znajduje się na obszarze tzw. Dołów Jasielsko-Sanockich po prawej i lewej stronie dorzecza Wisłoki.

Polityka w Nowotańcu

[edytuj | edytuj kod]

Nowotaniec był przez szereg dziesięcioleci głównym ośrodkiem działalności lewicowej w powiecie sanockim. Tradycje te sięgają 1918, kiedy powstała tu jedna z pierwszych komunistyczna Rada Delegatów Chłopskich[46]. 6 listopada 1918 na wiecu w Tarnobrzegu proklamowano utworzenie tzw. Republiki Tarnobrzeskiej. 7 listopada powołano Radę Robotniczo–Żołnierską w Przemyślu, tworząc tzw. Republikę Przemyską. W szeregu miejscowościach, m.in. w Sanoku, Nowotańcu, Nadolanach powstały rady robotniczo–chłopskie[21]. W okresie międzywojennym z Nowotańca wywodziło się wielu działaczy KPP. Mieszkali tu Ludwik, Czesław i Józef Sieradzccy, Kazimierz Konieczny, Bronisław Rakoczy (członek Komunistycznej Partii Francji), Jan, Tadeusz i Feliks Dębiccy, Czesław Jakubowski, Bronisław Gackowski, Benedykt Krawiec, Edward Pawiak, Władysław Drozd, Józef Długosz, a także współpracujący z nimi Andrzej Dębicki z Wolicy i Jan Próżny z Woli Sękowej. Po 1942 za pośrednictwem Benedykta Krawca oraz komunistów krakowskich powstała w Nowotańcu komórka organizacyjna PPR. Pierwsze zebranie organizacyjne tej partii odbyło się w domu Józefa Długosza w Nowotańcu, po wcześniejszym kontakcie z Andrzejem Budą z Krakowa. W kilka dni później nastąpiło zaprzysiężenie nowych członków tej organizacji[47]. Na sekretarza grupy wybrano wówczas Tadeusza Sieradzkiego[48][49], Nowotaniecka komórka PPR stanowiła jedną spośród 18 dzielnic Komitetu Podokręgowego „Nafta”. Kontakt z okręgiem utrzymywała Jadwiga Ludwińska „Sabina”, która kwaterowała w domu Anastazji Szczerby w Nadolanach. Późną jesienią 1943 spośród członków PPR z Nowotańca zorganizowana została grupa wypadowa Gwardii Ludowej[50]. W lipcu 1944 nastąpił kolejny nabór do GL. We wrześniu 1944 sekretarzem został Tadeusz Dębicki. Początkowo w partii było niewielu członków – 20 w Sanoku i 15 na terenie powiatu. „Rozwojowi PPR skutecznie przeszkadzała działalność zbrojnych band ukraińskich i polskich”[51]. Równolegle z działalnością komunistów z Nowotańca, podjęła współpracę wywiadowczą na rzecz Armii Czerwonej konspiracyjna komórka z Sanoka[52].

W 1924 została założona Niezależna Partia Chłopska w Nowotańcu; w 35. rocznicę tego wydarzenia w dniu 8 listopada 1959 odbyły się uroczystości w Nowotańcu w tym odsłonięcie tablicy upamiętniającej, czego dokonał sekretarz KW PZPR w Rzeszowie Jan Sabik; inskrypcja brzmiała: W dowód pamięci powstania komitetu organizacyjnego NPCh w Nowotańcu w 1924 r., walczącej o władzę robotniczo-chłopską – hołd składa ludność powiatu sanockiego[53].

Działalność polityczną prowadzili również członkowie powiatowej trójki politycznej Stronnictwa Chłopskiego Wł. Mistrzyk i L. Harkała, komendant SCh Władysław Malik, Kazimierz Sokołowski i Stanisław Silarski „Jałowiec” z Nadolan, następnie członek Stronnictwa Ludowego, członkowie gminnej trójki w Bukowsku oraz Mieczysław Śliwiak[54]. W tajemnicy przed dowódcami NOW i AK poszczególni członkowie tych organizacji przechodzili do Sch a później BCh. Według części członków AK przystąpienie dowódca – plutonu z Nowotańca Jana Banasiewicza („Bohuna”) do Batalionów Chłopskich nastąpiło latem 1944[55].

W październiku 1944 komenda Placówki AK w Nowotańcu po wkroczeniu Armii Czerwonej została aresztowana przez NKWD, a dwóch jej członków dostało wyroki 2 lat zsyłki na Sybir. Julian Dziedzic i Eugeniusz Królicki wrócili z zesłania w 1946. Dla utrzymania porządku utworzono tu w 1945 tzw. milicję obywatelską, której komendantem w Nowotańcu został Kazimierz Konieczny członek PPR. Konieczny został zastrzelony przez członków podziemia antykomunistycznego, w odwecie za przekazywanie informacji sowieckiej NKWD. W 1945 roku szefem powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa w Sanoku byli pochodzący z Nowotańca Tadeusz Sieradzki (23 l.) oraz przybywający w tej miejscowości Marcin Drozd (23 l.) mianowany zastępcą naczelnika sanockiego więzienia.

W czerwcu 2008, w wyborach uzupełniających do Senatu RP zwycięstwo odniósł w Nowotańcu Andrzej Lepper. W wyborach do parlamentu europejskiego w 2009 zwyciężyła w Nowotańcu Elżbieta Łukacijewska[56]. W wyborach prezydenckich w 2010 zwyciężył w Nowotańcu Jarosław Kaczyński.

Farma Wiatrowa Bukowsko-Nowotaniec (fragment), 2011

Oświata w Nowotańcu

[edytuj | edytuj kod]

1 września 1999 na bazie dotychczasowej szkoły podstawowej, powołano Zespół Szkół w Nowotańcu, w jego skład wchodzą: gimnazjum publiczne oraz szkoła podstawowa. W szkole kształci się ponad 250 uczniów na 12 oddziałach. Szkoła mieści się w dawnym budynku szkolnym wystawionym w latach 20. XX w., w 2000 dobudowano nowe skrzydło[57][58].

W parafii nowotanieckiej istniała w XVIII w. zimowa szkółka parafialna, utrzymywana przez proboszcza. Uczył w niej organista nauki czytania i pisania, ale tylko w porze zimowej. Natomiast każdej niedzieli miejscowy proboszcz nauczał religii, w soboty odpytywał oraz wizytował szkołę. Pod koniec XVIII w. nauczycielem nowotanieckim był miejscowy organista Antoni Ryglewicz, który prowadził zajęcia we własnym domu.

W 1912 w Nowotańcu funkcjonowała 2-klasowa szkoła ludowa, w której nauczali Ludwik Kłapouszczak, Bronisława Dobrowalska z Kurpielów, oraz Maria Kłapouszczakowa. 4-klasowa szkoła dla dzieci z Nowotańca mieściła się wtedy w Bukowsku, a jej kierownikiem był Leon Magierowski[59]. W 1913 w Nowotańcu wybudowano nową piętrową murowaną 4 klasową szkołę powszechną oraz dwupokojowe mieszkanie dla nauczyciela. Pierwszym kierownikiem szkoły był Jan Radwański, który sprawował władzę w szkole do 1930.

Do września 1939 szkoła była 7 klasowa, a od listopada 1939 6 klasowa. Po agresji Niemiec na Polskę kierownikiem szkoły był nadal Jan Dzundza, który na stałe mieszkał w Sanoku. W latach 1940–1944 kolejnymi kierownikami szkoły byli Władysław Jara i, a następnie wysiedlony z Poznania Józef Jurdziński, religii nauczył wysiedlony również z Poznania ks. Antoni Szymczak.

Sport

[edytuj | edytuj kod]

We wsi działa Ludowy Klub Sportowy „Cosmos” Nowotaniec[60] założony w 1947 (pod obecną nazwą, zaczerpniętą od amerykańskiego klubu New York Cosmos, występuje od 1977[61]).

Założycielami LZS-u byli: Edward Pieszczoch, Michał Wielgos, Bronisław Kowalaczyk, Tadeusz Silarski, Bolesław Toruń, Władysław Pituch, Stanisław Mindur oraz Andrzej Drozd. W okresie od 1947 do 1951 r. prezesami klubu byli Edward Pieszczoch i Roman Sieradzki. Najczęściej grającymi zawodnikami byli: Józef Królicki, Bronisław Kowalczyk, Tadeusz Kurnatowski, Bolesław Toruń, Henryk Sieradzki, Stanisław Balwierczak, Edward Czaban, Józef Długosz, Lesław Moszczak, Czesław Roczniak, Zdzisław Michoń, Kazimierz Słyszyk, Mieczysław Pituch, Mieczysław Kozimor, Zdzisław Frąckowiak, Zbigniew Królicki, Adam Królicki, Marian Kozimor, Jerzy Kozimor, Mieczysław Drozd oraz Edward Wilk. W klubie oprócz drużyny piłki nożnej istniała również sekcja piłki siatkowej. W 1977 roku klub nazwano Cosmos. – To na wzór Cosmosu Nowy Jork – tłumaczy H. Majka. – Byliśmy młodzi, chcieliśmy, aby nasz klub się fajnie nazywał. Od sezonu 2003/04 do sezonu 2006/07 klub występował w krośnieńskiej A Klasie. Po awansie kolejne cztery sezony grał w Klasie Okręgowej by w sezonie 2010/11 z dziewięcioma punktami przewagi nad drugim GKS Krościenko Wyżne/Pustyny awansować do IV ligi podkarpackiej. Pierwszy historyczny mecz w IV lidze Cosmos rozegrał w Nowotańcu 14 sierpnia 2011 roku o godz. 14:00 z Żurawianką Żurawica. Było to jednocześnie pierwsze zwycięstwo – 3:2 wywalczone dopiero z karnego w doliczonym czasie gry. Strzelcem pierwszego gola dla Cosmosu w IV lidze był Maciej Łoch.[potrzebny przypis]

Klub posiada własny stadion o pojemności 300 miejsc oraz boisko o wymiarach 92 × 61 m. Od lutego 2008 prezesem klubu jest Robert Pieszczoch, a grającym trenerem jest były piłkarz Stali Sanok Szymon Gołda. W klubie występują także inni zawodnicy Stali: Piotr Badowicz i Piotr Spaliński. W 2016 roku drużyna osiągnęła największy sukces awansując do III ligi, grupy IV, rozgrywek czwartego poziomu ligowego piłki nożnej mężczyzn w Polsce, dla 18 drużyn z województw: lubelskiego, małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego. W 2023 Cosmos ponownie awansował na tenże szczebel, ale 3 lipca 2023 podjął decyzję o pozostaniu na poziomie IV ligi (w związku z brakiem możliwości rozgrywania domowych meczów w Nowotańcu)[62].

Zwyczaje i obrzędy

[edytuj | edytuj kod]

Do wybuchu wojny tzw. Lany Poniedziałek po Wielkanocy odbywał się w Nowotańcu we wtorek, według tradycji przekazywanej ustnie zwyczaj ten ma kilkuwiekową tradycję; odpust w Nowotańcu przypada na 26 lipca.

W 1774, 4 listopada jak wynika z zapisu sądu wójtowskiego w Sanoku, wydano wyrok pozwalający Żydowi Mośkowi Zelmanowiczowi na rzeźnictwo na potrzeby karczmy w Nagórzanach pod warunkiem że, „będzie przekazywał cechowi nowotaniewckiemu co roku po funcie wosku, na Boże Narodzenie i Boże Ciało oraz po 6 groszy kwartalnie w okresie tzw. żałomszy suchedniowych; miał też zapraszać braci cechowych w godnie święta na pół garnca wódki”[63]

Dawne zwyczaje i obrzędy pielęgnuje zespół pieśni i tańca oraz kapela ludowa Bukowianie, której kierownikiem artystycznym był do 2007 Piotr Przyboś.

Liczba ludności

[edytuj | edytuj kod]
  • 1589 – Nowotaniec liczy 175 mieszkańców i 35 domów (według podatku czopowego: 1 floren = 7 domów)
  • 1797 – Nowotaniec liczy 419 mieszkańców i 93 domy (według sprawozdania proboszcza cała parafia liczy 1235 osób)
  • 1873 – Nowotaniec liczy 473 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego, zaś Nagórzany i Nadolany liczą 885 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego
  • 1888 – cała parafia Nowotaniec liczy 1960 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego i 156 mieszkańców wyznania greckokatolickiego
  • 1898 – Nowotaniec liczy 634 mieszkańców (w tym 312 mężczyzn, 505 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego, 118 Żydów i 11 grekokatolików) i 103 domy
  • 1900 – miasteczko liczy 674 mieszkańców, całkowita pow. miasta wynosi wówczas 346 ha oraz 104 domy[64].
  • 2002 – Nowotaniec liczy 430 mieszkańców i 120 domów[potrzebny przypis]

Emigracja

[edytuj | edytuj kod]

Po 1848 nasiliły się procesy migracyjne ludności:

Ludzie związani z Nowotańcem

[edytuj | edytuj kod]
 Osobna strona: Kategoria:Ludzie związani z Nowotańcem.

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]
  • Ścieżka edukacyjna z tablicami informacyjnymi „Śladami narodów – Polacy, Żydzi i Rusini w Gminie Bukowsko”
  • Przez gminę prowadzą turystyczne szlaki piesze:
    • 1 km poniżej szczytu Pasmo Bukowicy przecina, 5 km od centrum Nowotańca szlak turystyczny żółty Kanasiówka (823 m n.p.m.) – Wisłok Wielki – Tokarnia (778 m n.p.m.), 1 km poniżej szczytu – Wola Piotrowa
  • wyciągi narciarskie:
  • baza noclegowa: gospodarstwa agroturystyczne

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W tym samym roku (1366) kanclerz Janusz Suchywilk od swoich rodziców otrzymał wsie Wisłoczek, Duklę, Kobylany, Chyrową, Mszanę i Surowicę, sąsiadujące od zachodu z dobrami Balów Nowotańcem i Bukowskiem. W 28 sierpnia 1366 we Włodzimierzu Janusz Suchywilk przekazał swoje dobra bratankom Piotrowi i Mikołajowi za zgodą króla Kazimierza Wielkiego. Byli to synowie Jakusza Cztana ze Strzelc. Ustanowił w ten sposób pierwszą ordynację w Polsce.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89780
  2. ↑ Raport o stanie gminy Bukowisko za 2020 rok [online], Biuletyn Informacji Publicznej, Urząd Gminy Bukowisko, 21 maja 2021 [dostęp 2021-07-23] (pol.).
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 829 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  5. ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. ↑ Wieś Nowotaniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-03], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  7. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-04-24].
  8. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54–55.
  9. ↑ Akt lokacyjny Nowotańca.
  10. ↑ Johann Gottfried Herder-Forschungsrat. Zeitschrift für Ostforschung: Länder und Völker im östlichen Mitteleuropa. N.G. Elwert., 1971. s. 50. „Bei Nowotaniec (alter deutscher Name Lobentanz, Bez. Sanok) heißt es 1446: super [...]” ; Walter Kuhn. Vergleichende Untersuchungen zur mittelalterlichen Ostsiedlung Boehlau, 1973 str. 284; Kazimierz Rymut. Gegenstand und Methoden der Onomastik: Cracow, August 21-25, 1978, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981 str. 344.; Raimund Friedrich Kaindl. Geschichte der Deutschen in den Karpathenländern. Friedrich Andreas Perthes, 1907. Bd. 1, s. 39. oppido toto...”; Zeitschrift für Ostforschung: Länder und Völker im östlichen Mitteleuropa. N.G. Elwert., 1971 str. 50. „Die letzteren Namen haben sich als Nadolany (Taldorf) und [[Nagórzany (województwo podkarpackie)|]] (Bergdorf) ehalten.”; Walter Kuhn. Geschichte der deutschen Ostsiedlung in der Neuzeit. Böhlau, 1957. s. 363. „Im Norden rechte er bis Grybów, Szymbark, Rychwałd, Żmigród, Dukla, Wisłoczek, Nowotaniec und nahe an Sanok, dann mit einer Ausbuchtung im Sanwinkel nach Norden Dynów und Przemyśl und, wieder...”.
  11. ↑ „Spośród obcych narodowości zamieszkujących ziemię sanocką, najliczniejszą i najbardziej wpływową, była niemiecka. Dość spojrzeć na mapę tej ziemi i odczytać nazwy takich miejscowości jak np. Frysztak, Zarszyn, Lobentanz (Nowotaniec), Zymbertowa, Kalbornia, Rytarowce, Brezen późniejszy Brzozów, Hochstadt (Jaśliska), Erenberg (Odrzykoń), Kunzendorf (Poraż), Bischofswalde (Jasionka), Michilsdorf (Michałówka), nawet niwy w obrębie pewnych wsi (pratum Cornslag in Iwanczepole, eger Kothkenhaw pod Krosnem), aby poznać jak znaczną rolę odgrywał ten żywioł w dziejach naszej ziemi. Mieszkali Niemcy po zamkniętych miastach, i po otwartych wsiach, po chatach i dworach wiejskich, zajmowali się handlem, rzemiosłem, pługiem, szablą i słowem bożym. Pracowici, zapobiegliwi i oszczędni, tworzyli oni element twórczy w gospodarstwie społecznym i byli dla ludności tubylczej przykładem i wzorem. [...]. Opierając się na zestawieniach indeksowych, którym jednakże bezwzględnie zaufać nie można, możemy przyjąć jako bliski rzeczywistości, 30% Niemców w Sanoku w stosunku do reszty ludności. Przez cały ciąg XV stulecia, dokumenty miejski były wystawiane także w języku niemieckim. [..]” op. cit. AGZ, Janusz Samolewicz, Sąd wyższy prawa niemieckiego, Lwów, 1903. [w:] Przemysław Dąbkowski. Stosunki narodowościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu: Niemcy. Lwów. (1921) strony 4-17.
  12. ↑ Władysław Konopczyński. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Polska Akademia Nauk. Polski słownik biograficzny. Gebethner i Wolff. 1935, s. 228. (zob. Jan Bal, ... również Walenty Herburt); Polskie Towarzystwo Heraldyczne, Polskie Towarzystwo Heraldyczne, Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie. 1908. s. 114–115. „...Majątek Jana Bala w chwili jego śmierci składał się z dóbr: Nowotaniec...”.
  13. ↑ „Niedaleko od klucza dukielskiego do nowotanieckiego klucza. [...] dokument z 1520, którym Adam Wzdowski dziedzic Nowotańca i wojski sanocki, Pawłowi Dynowycz pół łanu w Jaworniku, a pół łanu w Nowotańcu, pod tym warunkiem na własność sprzedał, aby rzeczony Paweł Dynowycz na 21 ćwierciach roli nowych kmieci poosadzał. Kmiecie ci od trzech do sześćiu lat woli zapewnione mieli, po wyjściu zaś tych lat wolności byli obowiązani z każdej ćwierci po ośm groszów, jednym korcu owsa, i po jednym kogucie czynszowym rocznie oddawać, siedm dni do roku prócz zasiewu odrabiać i sągów tyle ustawiać, ile insi kmiecie nowotanieccy. Zdaje się, że nawet „godne” wymówione, tj. po sześć jaj, dwa koguty, jednym serze rocznie, dziedzicowi się należały. Nowa ta osada równie jak dawniejsza gromada nowotaniecka, kmiecemu prawu podlegała” et debent esse obedientes jure kmethonico in Nowothaniecz „i ten tylko przywilej miała, iż nie potrzebowali osadnicy posyłać swe wieprze na pastwisko gromadzkie, lecz je osobno paść mogli. Osadzający zaś Paweł Dynowycz był na zawsze od wszelkiej robocizny wolnym, i tylko pół kopy groszów corocznie czynszu oddawać był winien. Cała osnowa tych stypulacji dowodzi, iż nowa lakacya na prawie polskim uskuteczniona została, którem się już sąsiednie wsi rządziły. Wprawdzie „gody” lub „poczta” warunki lakacyjne wsi wołoskich przypominają, i z nich, jak się zdaje, jako dogodne innowacya przyjęte zostały.; tylko że w nich na rzecz kniazia szły, tu zaś je dziedzic, ponieważ sam jurysdykcyą wykonywał, na swą korzyść zastrzegł.”, [w:] Biblioteka warszawska. T. I. luty, 1854. s. 159.; „Wzmianki te odnoszą się zapewne do Woli Jaworowej, która według dokumentu z 1520 położona była nad potokiem zwanym „maior Mątny”, na końcu ról nowotanieckich. Dokument ten wydał dziedzic Nowotańca Adam Wzdowski pracowitemu Paszeczkowi Dynowiczowi na osadzenie kmieci na 21 ćwierciach roli z wolnizną 3 letnia...”, [w:] Adam Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650. s. 136.
  14. ↑ Stanisław Kot. Reformacja w Polsce. Towarzystwo do Badania Dziejów Reformacji w Polsce, Towarzystwo do Badania Dziejów Reformacji w Polsce. 1926. s. 178; Instytut Historii (Polska Akademia Nauk). Odrodzenie i reformacja w Polsce. 1966. Uniwersytet Michigan. [zob. Katarzyna Morsztynowa de Nowotaniec, z Balów str. 100, 195, 214]; Halina Juszczakowska, Maria Sipayłło. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Halina Michalak. Akta synodów różnowierczych w Polsce. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1966. [zob. minister Adam, s. 72, 392]; Szczęsny Morawski. Arjanie Polscy. 1906. s. 31. „Stano Hieronim, dziedzic Nowotaniec i Dudyniec...”; „Stanowie trzymając się wciąż wyznania helweckiego utrzymali zbór założony przez Wzdowskich aż do 18. wieku. W rękopisie bowiem z r. 1698 czytam: „In oppido Nowotaniec, ubi patronus Generosus de Stano dapifer sanocensis, diaconus vero Czarmer peragit sacra”. O zborze tym częste są wzmianki a aktach synodalnych z 17go wieku. Tak np. z synodu we Włodawie w r. 1664 złożonego, posłano do Nowotańca ministra Teodora Rożanowicza.”, [w:] Józef Łukaszewicz. Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce. 1853. s. 386. CXXXXII. Nowotaniec ; „Adam, minister in Nowotaniec”, [w:] Halina Juszczakowska, Maria Sipayłło. Akta synodów różnowierczych w Polsce. WUW. 1966. s. 72.; „Nowotaniec, w. ruskie, z. sanocka. Zbór ufundował Hieronim Stano 1559 r., który za to przez biskupa ekskomunikowany został (Buk. II, 58), R. 1561 kaznodzieją był ks. Adam. [...]”, [w:] Juliusz Bursche. Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce. 1903. poz. 179, s. 190.; „Na terenie Podgórza istniało w drugiej połowie XVI w. sporo zborów kalwińskich, ale większość z nich upadała po kilku latach. Akta synodu pińczowskiego wymieniają w wydzielonym dystrykcie podgórskim Wielogłowy, Sieklówkę, Straszęcin, Kobylany, Nowotaniec, Bobową i Bobrków. Prawdopodobnie istniały przez jakiś czas kościoły kalwińskie w Komborni...”, [w:] Józef Garbacik. Krosno. PWN. 1972. s. 221 (przypisy tamże).
  15. ↑ Maurycy Horn. Walka klasowa i konflikty społeczne w miastach Rusi Czerwonej w latach 1600–1647, na tle stosunków gospodarczych. Ossolineum. 1972. „Miasta Rusi Czerwonej starały się przechwycić część dochodów płynących z tego handlu przez uzyskiwanie praw na zakładanie składów winnych. Import do Polski wina z Węgier był dość znaczny. W latach 1609–1612, 1617, 1635 – 1636 i 1650, czyli w ciągu 8 lat, przywieziono do Polski 4641 beczek [...]. Jeszcze w XVI w prawa takie posiadały Jaśliska, Rymanów i Krosno, w pierwszej połowie XVII w. przywileje na założenie składów wina węgierskiego otrzymały Dynów 1611, Sambor 1615, Baligród i Rzeszów w 1633, Łańcut [...], Nowotaniec w 1647 r.” str. 41.
  16. ↑ AGZ t. XVIII. Rejestr szkód. 1673.
  17. ↑ Studia Przemyskie. Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu. tom. I. 2003. „Nowotaniec spłonął przed 1711” str. 83.
  18. ↑ Biblioteka Zakładu im. Ossolińskich, A. Fastnacht. BO nr 777.
  19. ↑ Józef Bukowski chorąży, wojski, cześnik sanocki w:AGZ, t. XXIII.
  20. ↑ AGZ t.XXIII.str., 273.
  21. ↑ a b Stanisław Kłos. Województwo rzeszowskie. Przewodnik, Warszawa 1973. s. 16.
  22. ↑ W czasie bombardowania zginęli: Jan Silarski z żoną Teofilą, Zofia Chrząszcz i jej dwoje dzieci, Paulina Żurak z córką Hermenegildą i jej troje dzieci, syn Jana Długosza, Rozalia Cap, Antonina Koźma z dzieckiem, Helena Pawiak, [w:] Księga Parafialna.
  23. ↑ „W połowie września 1944 2. BPDes częścią swych sił toczyła kilkudniowe walki na ziemiach polskich w rej. Nowosielce, Pielnia, Nowotaniec (pod Sanokiem), następnie wysłana została na pomoc powstaniu słowackiemu, reszta...”, [w:] Kazimierz Sobczak. Encyklopedia II wojny światowej. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975. s. 112.
  24. ↑ „Вiддiли УПА перевели вiдплатно-карну акцiю на польськi села, які брали участь разом з ВП в паленнi i грабуванні украiнських сiл. Спалено повнiстю мiстечко: Букiвсько, с. Новотанєц. с. Нагожани.”, [w:] Депортації.Юрій Юрійович Сливка. Національна академія наук України, Ін-т українознавства ім. І. Крип'якевича, 1998. ISBN 966-02-0557-0. s. 84.
  25. ↑ Marian Turski. Byli wówczas dziećmi. Książka i Wiedza, 1975. „Na sygnał rakiety około godziny 22 wsie stanęły w ogniu. Zapłonęła i Bukowsko.” str. 349.; Stefan Korboński. W imieniu Kremla. Instytut Literacki, 1956. „W kwietniu spalili wsie polskie Bukowsko, Nowotaniec”; Eugeniusz Misiło. Repatriacja czy deportacja. 1996. s. 116, 389. „4 kwietnia – oddz. U-1 przeprowadził akcję palenia polskich wsi Nowotaniec i Nadolany....” ; Grzegorz Motyka. Tak było w Bieszczadach: walki polsko-ukraińskie 1943-1948. 1999. s. 319.; Mateusz Siuchniński. Miasta polskie w tysiącleciu. Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1965. s. 373. „Nowotaniec niegdyś miasteczko, obecnie wieś, siedziba GRN w pow. sanockim [...] W roku 1946 został zniszczony przez bandy UPA.”; Stanisław Rzepski. Dywizja Piechoty: z dziejów 8. Drezdeńskiej Dywizji Piechoty im Bartosza Głowackiego. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970. s. 312; Janusz Jastrzębski. Strzelał każdy dom i każde drzewo. Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. s. 92. „4 kwietnia napadli ponownie na Bukowsko, a także na Nowotaniec i Nagórzany. W Bukowsku zabili 5 osób.”.
  26. ↑ Miasta polskie w tysiącleciu. 1967. s. 373.
  27. ↑ Adam Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650. 1962 str. 135 „Powyżej Pielni nad Pielnicą znajduje się zespół trzech osad, zwanych obecnie Nadolany, Nowotaniec i Nagórzany, które powstały z jednej wsi noszącej początkowo inne nazwy. Wieś ta była rezultatem akcji kolonizacyjnej króla Kazimierza Wielkiego, który przywilejem z 28 stycznia 1366 nadał Falisławowi „de Rzoslon” prawo...”.
  28. ↑ „W miejscu skrzyżowania trzech dróg został wytyczony rynek w Nowotańcu. Z powodu dużej destrukcji układu przestrzennego miasta, jaki miał miejsce w okresie czterystu lat funkcjonowania miasta...”, [w:] Jan Malczewski. Miasta między Wisłoką a Sanem do początku XVI wieku. 2006. s. 236.
  29. ↑ „W Nowotańcu kształt rynku uległ deformacji w pierzei północno-wschodniej z powodu wysunięcia na rynek połowy zabudowy. Również w pierzei południowej dowolna lokalizacja, po którymś pożarze, nowych budynków oraz liczne „miedzuchy” spowodowały duże odstępstwa od pierwotnego układu przestrzennego.”, [w:] Jerzy Motylewicz. Miasta ziemi przemyskiej i sanockiej w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku. 1993. s. 216.
  30. ↑ „W 1446 występują już dwa przedmieścia o nazwie [[Nagórzany (województwo podkarpackie)|]] i Nadolany, zwane też górnym i dolnym (Nowotańcem). [w:] Jan Malczewski. Miasta między Wisłoką a Sanem do początku XVI wieku. 2006. s. 161.
  31. ↑ Pomiarów i lustracji urzędnicy austriaccy dokonali przy współudziale wójta Stanisława Drozda oraz ławników Jakuba Silarskiego, Andrzeja Koźmy, Szymona Dziedzica, Macieja Drozda, Jakuba Próżnego i Jana Leczowicza. [w:] Rocznik Sanocki – 2006, s. 105, red. Feliks Kiryk op. cit. Metryka Józefińska, CPHAU Lwów.
  32. ↑ Andrzej Laskowski. Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem. 2001. s. 92.
  33. ↑ „[...] Lobentanz-Nowotaniec i wiele innych, jak wreszcie i spora ilość nazwisk niemieckich spotykana w wioskach noszących dziś nazwy polskie. Śladem tego osadnictwa są wyspy polskie wśród elementu ruskiego, których część była polska od początku np. Niebieszczany, część zaś pochodziła ze spolonizowanych osad niemieckich Poraż, Nowotaniec i szereg innych [...]”, [w:] Roman Reinfuss, Jan Piotr Dekowski, Olga Gajkowa. Prace i materiały etnograficzne. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. 1948. s. 121–122., op. cit. Władysław Sarna. Opis powiatu krośnieńskiego pod względem geograficzno-historycznym. 1898. (reprint) ISBN 83-87282-21-9, rok: 2004.
  34. ↑ Plan rozwoju Gminy Bukowsko.
  35. ↑ Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowsko. Bukowsko. Kwiecień 2005. Urząd Gminy Bukowsko. s. 5–7 [1].
  36. ↑ „W całym powiecie sanockim średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca stycznia waha się od – 2,5 °C do – 3,5 °C, najcieplejszego miesiąca lipca od 17 °C do 17,9 °C. Czas trwania zimy od 80 do 90 dni, a lata od 75 do 99 dni. Dni pochmurnych jest od 100 do 145 dni, a pogodnych od 55 do 63 dni. Pokrywa śnieżna od 30 do 35 dni. Opady roczne od 750 do 780 mm. Długość okresu wegetacyjnego wynosi około 200 dni.”, [w:] Wojciech Blecharczyk. Walory przyrodnicze obszaru powiatu sanockiego. Rocznik sanocki. 2001. s. 272–279.
  37. ↑ Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Bukowsko. Bukowsko. Kwiecień 2005. Urząd Gminy Bukowsko. s. 8–10 [2].
  38. ↑ [3] Gmina Bukowsko. s. 5.
  39. ↑ Kazimierz Rymut. Nazwy miast Polski. s. 165; „dawniej miasteczko, dziś wieś w woj. krośnieńskim. Nazwa notowana od początku XV wieku. Zapisywana była bardzo różnie...”.
  40. ↑ „Nazwa Lobetans zapisana jest języku średnio-wysoko-niemiecki”, [w:] Barbara Czopek-Kopciuch. Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim. PAN, IJP. Kraków. 1995. ISBN 83-85579-33-8, s. 76.
  41. ↑ Zbiór dokumentów małopolskich. wyd. S. Kuraś. cz. I., Dokumenty z lat 1257–1420., cz. II Dokumenty z lat 1421–1441. Wrocław – Warszawa – Kraków. 1962-1962. [w:] V. nr 1220.
  42. ↑ 1419 genannt villa Brzozowa alias Lebetancz in terra sanocensis, [w:] Matricularum Regni Poloniae Summaria t. IV. sup. 3, 536, T. Wierzbowski, Warszawa 1905 – 1919., AGZ XI, 100.
  43. ↑ AGZ t. XVI.
  44. ↑ Prof. Barbara Czopek-Kopciuch. Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim. PAN, IJP. Kraków. 1995. ISBN 83-85579-33-8, s. 76.
  45. ↑ Dr Kurt Lück. Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens. 1936, s. 584–585, [w:] Władysław Makarski. Nazwy miejscowości dawnej ziemi sanockiej, Lublin 1986. poz. 253.
  46. ↑ Mówią wieki (magazyn historyczny) Państwowe Zakłady Wyd. Szkolnych. 1979, s. 11. „W 1918 robotnicy fabryki utworzyli w Sanoku Radę Robotniczo-Chłopską na czele której stanął Czesław Sieradzki”.
  47. ↑ Tadeusz Sieradzki, Józef Sieradzki, Jan Próżny, Jan Długosz, Tadeusz Dębicki s. Jana, Kazimierz Konieczny, Tadeusz Długosz, Jan Dębicki s. Andrzeja, Bolesław Mindur, i Mieczysław Żytka. Edward Zając Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego str. 58. op. cit. Józef Długosz. Moich kilka wspomnień o powstaniu i działalności organizacji PPR w Nowotańcu 1943-1946. [w:] Zbiory Archiwum Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Krośnie s. 1–2.
  48. ↑ Bogdan Brzeziński, Leon Chrzanowski, Ryszard Halaba. Polegli w walce o władzę ludową. Zakład Historii Partii przy KC PZPR. Książka i Wiedza, 1970. s. 365 „Tadeusz Sieradzki, s. Czesława, ur. 19 listopada 1922 r., Nowotaniec, pow. Sanok, w okresie okupacji czł. PPR i GL, po wyzwoleniu czł. PPR, funkc. UBP, poległ 15 maja 1945. Zastrzelony w Sanoku przez Antoniego Żubryda, do tego czasu Sieradzki pełnił funkcję szefa sanockiego PUBP.”.
  49. ↑ Andrzej Daszkiewicz. Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego. Min. Obrony Narodowej, 1975. s. 170.” Tadeusz Dębicki, Tadeusz Sieradzki, Józef Długosz, Czesław Jakubowski”.
  50. ↑ Tadeusz Sieradzki (dowódca), Józef Długosz, Kazimierz Konieczny, Mieczysław Żytka i Tadeusz Długosz. Od stycznia 1944 grupa przyjęła nowych członków. Wśród nich byli; Zdzisław Drozd, Edward Pawiak, Kazimierz Sieradzki s. Czesława, Czesław Sieradzki s. Józefa, Władysław Wojtoń. [w:]Edward Zając Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego str. 59.
  51. ↑ Andrzej Daszkiewicz. Międzypartyjne stosunki polityczne w Polsce południowo-wschodniej, lata 1944–1947. Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987. s. 67.
  52. ↑ „W skład komórki wchodzili sanoccy komuniści, m.in. Aniela i Jan Hnatuśko, Władysław Leśniak oraz Stanisław i Bolesław Błaszczyk. Do 1943 komórką kierował mjr Armii Czerwonej – Zimin, a następnie płk Kowalenko ps. Wiktor. Działalnością swą grupa objęła obszar aż po Kraków”. Edward Zając Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego w okresie okupacji hitlerowskiej 1939-1944. Księga Pamiątkowa Gimnazjum i Liceum w Sanoku. Sanok, 1980, nakład. 3000 egz. Druk. Kraków. s. 57–67 op. cit. Mieczysław Przystasz. s. 241.
  53. ↑ Odsłonięcie tablicy pamiątkowej, Uroczysty wiec w Nowotańcu. „Nowiny”, s. 1, nr 271 z 10 listopada 1959. 
  54. ↑ Andrzej Daszkiewicz. Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego. Wydawnictwo Min. Obrony Narodowej. 1975. s. 148.; Józef Marcinkowski. Ruch ludowy w Małopolsce i na Śląsku 1939-1945. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1987. s. 665–674.
  55. ↑ Andrzej Brygidyn. Kryptonim „San”: żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej, 1939-1944 str. 81.
  56. ↑ Wybory do Parlamentu Europejskiego 2009.
  57. ↑ Zespół Szkół w Nowotańcu. nowotaniec.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-10)]..
  58. ↑ WYNIKI UCZNIÓW Z EGZAMINU 2008. Publiczne Gimnazjum w Nowotańcu.
  59. ↑ Szematyzm. 1913. strona 850.
  60. ↑ Strona internetowa klubu LKS COSMOS NOWOTANIEC. Aktualności, wyniki, mecze, tabele i statystyki. cosmosnowotaniec.futbolowo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-16)]..
  61. ↑ Cosmos Nowotaniec – wioska spod Sanoka w IV lidze – 18 sierpnia 2011.
  62. ↑ Cosmos Nowotaniec nie zagra w III lidze! [online], Esanok.pl [dostęp 2023-07-04] (ang.).
  63. ↑ Prof. Feliks Kiryk. Bukowsko i Nowotaniec pięćset lat sąsiedztwa. op. cit. CPHAU fond 44, sygn. 5 Księga wójtowsko-ławnicza miasta Sanoka, 1759, 1772-1776. k. 348.
  64. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Tom XII. Galizien. 10 grudnia 1900. Wien 1907.
  65. ↑ Polska Akademia Nauk. Komitet Badania Polonii Zagranicznej, Polska Akademia Nauk Komitet Badania Polonii. Przegląd polonijny. Ossolineum. 2002. „Na początku 1914 r. przebywało na emigracji najwięcej osób (około 1000) z parafii Zarszyn. Z parafii Bukowsko, Nowotaniec i Rymanów w tym roku na emigracji przebywało po około 700 osób...”.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Akta Grodzkie i Ziemskie
  • J. Łukaszewicz. Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, Poznań 1853 s. 386. „O małżeństwie Hieronima Stano z Zofią Wzdowską i kalwinizmie Wzdowskich”.
  • prof. Adam Fastnacht, Osadnictwo Ziemi Sanockiej.
  • prof. Przemysław Dąbkowski, Stosunki narodowościowe Ziemi Sanockiej w XV stuleciu, Lwów 1921
  • dr Kurt Lück Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens. Forschungen zur deutsch-polnischen Nachbarschaft im ostmitteleuropäischen Raum 1934, strony 584-606
  • Feliks Kiryk – Rocznik sanocki. 2006. „Bukowsko-Nowotaniec” str. 92-115
  • Jan Radożycki, Aby o nich nie zapomniano, Szczecin 2007

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gmina Bukowsko

Siedziba gminy: Bukowsko

Wsie
Osada
Części wsi
  • Brogówka
  • Dwór
  • Granice
  • Kolonia
  • Łazy
  • Miasteczko
  • Modrza
  • Nędze
  • Równie
  • Sanoczki (Bukowisko)
  • Sanoczki (Nagórzany)
  • Wodnica
  • Wola Jaworowa
  • Wólka
  • Wygnanka

Powiat sanocki (1920–1972) (► II RP) (► GG)
  • Siedziba powiatu – Sanok
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 i 1945–72)
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 i 1945–54)
Gromady
(1954–72)
Gminy (1939–45)
Miejskie
Miejsko–wiejskie[B]
Wiejskie
  1. ↑ a b c d gmina częściowo przecięta granicą 1939–41
  2. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
Miasta i miasteczka zdegradowane reformą gminną z 1933–1934

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Gminy miejskie
Gminy wiejskie
z prawami miejskimi
Gminy wiejskie
z prawami miasteczka

Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowotaniec&oldid=74379533”