Oddział partyzancki Armii Krajowej „Żbik”
Sztandar OP „Żbik” | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie | |
Rozformowanie | |
Dowódcy | |
Pierwszy |
Stanisław Siemek ps. „Świerk” |
Ostatni |
ppor. Franciszek Paszek ps. „Kmicic” |
Działania zbrojne | |
II wojna światowa | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość |
Oddział partyzancki „Żbik” – oddział partyzancki Armii Krajowej utworzony w połowie 1943 roku na terenie Obwodu Gorlice Armii Krajowej, od września 1944 wchodził w skład 1 Pułku Strzelców Podhalańskich AK.
Historia oddziału
[edytuj | edytuj kod]W 1941 r. Obwód Gorlice Związku Walki Zbrojnej posiadał rozbudowaną sieć placówek konspiracyjnych. W 1943 r. na terenie Obwodu Gorlickiego, wskutek dekonspiracji w organizacjach niepodległościowych i łapanek Polaków na roboty przymusowe w III Rzeszy, zagrożeni aresztowaniem uciekinierzy z robót przymusowych i konspiratorzy musieli się ukrywać. Jednymi z poszukiwanych przez policję niemiecką i Gestapo byli: Józef Gucwa, Franciszek Paszek, bracia Górscy z Ropy – Jan, Andrzej i Piotr, Stanisław Siemek, który zbiegł z transportu na roboty przymusowe do Niemiec. Byli to pierwsi partyzanci, inicjatorzy powstania oddziału partyzanckiego „Żbik”. Podczas wspólnego spotkania konspiracyjnego złożyli propozycję utworzenia oddziału partyzanckiego, dowództwo obwodu wyraziło na to zgodę[1].
Oddział partyzancki „Żbik” powstał w połowie 1943 roku, na dowódcę oddziału wyznaczono ppor. rezerwy Stanisława Siemka ps. „Świerk”. Pod koniec 1943 roku oddział liczył ok. 20 żołnierzy. W późniejszym czasie do OP „Żbik” wchodziły także drużyny partyzanckie utworzone spośród mieszkańców wsi z powiatu gorlickiego. W drużynach tych byli żołnierze, którzy nie byli poszukiwani przez Gestapo, nie musieli się ukrywać, jednak byli członkami konspiracji i na szkolenia, akcje partyzanckie wstawiali się na wezwanie swoich dowódców. Takie drużyny utworzono w placówkach: Łużna, Szalowa, Biesna, Wola Łużańska. Baza partyzancka znajdowała się w lesie pod szczytem Zielonej Góry, gdzie partyzanci zbudowali drewniany szałas zwany „budą” oraz magazyn na prowiant i uzbrojenie.
Kapelanem oddziału był ks. Ignacy Dziedziak, który rezydował w kaplicy na Podchełmiu, gdzie na plebanii ukrywano archiwum oddziału, odbywały się narady oraz udzielano schronienia rannym partyzantom, a w kaplicy odprawiano także konspiracyjne nabożeństwa[2].
Stan żołnierzy oddziału powiększał się stopniowo, w skład OP „Żbik” wchodziły także drużyny z poszczególnych placówek terenowych. Placówki skupiały mniejsze grupy partyzanckie, które przyjęły nazwy: OP „Cios” – dowódca Bolesław Koryga ps. „Orlik”, OP „Miecz” – dowódca por. Feliks Nowak ps. „Śmiały”. Do oddziału przyjmowano także uciekinierów z obozów jenieckich, np. żołnierza brytyjskiego, uciekiniera ze Stalag VIII B, Walijczyka Fredericka Sheady ps. „Aliant”, uciekiniera z obozu zagłady Auschwitz-Birkenau Kazimierza Brennera ps. „Oświęcim”, dezertera, Ślązaka przymusowo wcielonego do Wermachtu oraz jeńców sowieckich zbiegłych z obozów jenieckich.
Pod koniec kwietnia 1944 r. podpisano umowę scaleniową: w rozmowach uczestniczyli: delegat Inspektoratu Armii Krajowej w Nowym Sączu Wojciech Lipczewski ps. „Andrzej”, komendant Obwodu AK w Gorlicach Mieczysław Przybylski ps. „Michał”, z Batalionów Chłopskich (BCh): Narcyz Wiatr ps. „Zawojna”, powiatowy komendant w Gorlicach Ludwik Dusza ps. „Gałązka”, naczelnik powiatowej Ludowej Straży Bezpieczeństwa Józef Duma ps. „Dąb”[3]. Współpraca i umowa scaleniowa została zerwana 15 listopada 1944 r. na skutek zastrzelenia w Łyczanej 22 października Kazimierza Wątróbskiego ps. „Sęp”, który był dowódcą oddziału partyzanckiego „Sablik” LSB, przez żołnierza AK Stanisława Bieńka ps. „Just”[4]. W 1944 r. w obozie partyzanckim przebywała także grupa dezerterów z oddziału Legionu Azerbejdżańskiego. Z tej grupy utworzono pluton o kryptonimie „Katiusza” pod dowództwem lejtnanta ps. „Miszko”, we wrześniu 1944 r. grupa ta liczyła 25 partyzantów, po kilku tygodniach przeszła do radzieckiego oddziału partyzanckiego w rejonie Magury Małostowskiej[5]. W ramach przygotowań do Akcji Burza w Inspektoracie Nowy Sącz utworzony został 1 Pułk Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej. Po zaprzysiężeniu pułku 24 września 1944 roku, żołnierze OP „Żbik” weszli w skład III batalionu 1 PSP AK dowodzonego przez kpt. Mieczysława Przybylskiego ps. „Michał”.
Akcje bojowe
[edytuj | edytuj kod]Partyzanci OP „Żbik” najczęściej atakowali mniejsze oddziały niemieckie, patrole niemieckie, samochody na Ropskiej Górze. Oddział Bolesława Korygi ps. „Orlik”, na drodze Stróże-Gródek, zaatakował 25-osobowy oddział niemiecki, w walce bez strat własnych zginęło 5 Niemców, zdobyto 10 karabinów i amunicję. Oddział „Żbik” współpracował także z oddziałem partyzanckim „Zawierucha” BCh. Oddział Bolesława Korygi stoczył walkę z żołnierzami niemieckiej szkoły podoficerskiej w Kwiatonowicach[6]. Oddział „Orlika” przeprowadził atak na posterunek straży granicznej w Wysowej oraz placówkę na Magurze Małostowskiej. W okolicy Klimkówki, w potyczce z żołnierzami SS „Galizien”, zdobyto broń i 7 koni. Partyzanci rozbrajali Niemców przeprowadzających akcje kontyngentowe, niszczyli listy kontyngentowe, takie akcje przeprowadzono w Bystrej, Białej Wyżnej, Krużlowej. Partyzanci atakowali na drogach z zaskoczenia: samochody, pojedynczych niemieckich żołnierzy, zdobywając w ten sposób broń, uzbrojenie, mundury. Z czasem przy drogach Grybów – Gorlice, Łużna – Gorlice, Niemcy ustawili tablice ostrzegawcze „Achtung! Banditengefahr! Einzeln nicht fahren” (tłum. „Uwaga! Bandyci! Nie jeździć pojedynczo”)[7].
Represje żołnierzy OP „Żbik” po 1945
[edytuj | edytuj kod]W styczniu 1945 r. oddział został rozwiązany, partyzanci powrócili do domów. Rozpoczęły się aresztowania byłych członków AK i partyzantów. Franciszek Paszek ujawnił się i zdał broń, aresztowany przez NKWD zbiegł z konwoju na Syberię. Niektórzy żołnierze OP „Żbik” pozostali w konspiracji, prowadzili walkę z komunistyczną władzą do 1947 r. W oddziale „Huragan” pod dowództwem Andrzeja Szczypty ps. „Zenit” byli to: Ludwik Obrzut ps. „Kukułka”, Konrad Gosztal ps. „Konrad”, Władysław Kmak ps. „Borsuk”, Jan Widełko ps. „Czarny II”[8]. Franciszek Tomaszkiewicz 16 lutego 1948 r. został aresztowany przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, po przesłuchaniach i torturach został skazany na dożywotnie więzienie. Strutyński Gracjan ps. „Stopka” aresztowany przez NKWD został wywieziony na Syberię.
Polegli żołnierze oddziału „Żbik”
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Leszczyc-Przywara ps. „Szary” – pochwycony przez Niemców, torturowany, przesłuchiwany i zastrzelony w Ptaszkowej,
- Frederick Sheady ps. „Aliant”[a][9] , Józef Majocha – zginęli 10 marca 1944 w Stróżach,
- Władysław Kędra ps. „Cień”, Kazimierz Brenner ps. „Oświęcim” zginęli 26 czerwca 1944 w Szymbarku
- ppor. Jan Poczobut Odlanicki ps. „Kniaź” – zginął 24 grudnia 1944 w pobliżu Kaplicy na Podchełmiu,
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- pomnik na Ropskiej Górze przy szosie Grybów-Gorlice DK28, w miejscu gdzie partyzanci najczęściej atakowali niemieckie pojazdy i patrole,
- pomnik w Grybowie na cmentarzu komunalnym upamiętniający partyzantów Armii Krajowej,
- pomnik w Stróżach, upamiętniający poległych partyzantów AK i BCh, którzy zginęli 10 marca w 1944 r. w Stróżach,
- pomnik w lesie, w masywie Zielonej Góry w miejscu, gdzie była baza Oddziału Partyzanckiego „Żbik”,
- pomnik w Szymbarku, przy drodze, miejsce śmierci dwóch partyzantów poległych w czasie akcji uwolnienia czterech partyzantów,
- tablica upamiętniająca oraz gablota ze sztandarem OP „Żbik” znajduje się w kościele parafialnym w Gródku.
Skład oddziału
[edytuj | edytuj kod]Dowództwo
[edytuj | edytuj kod]- dowódca – por. Stanisław Siemek ps. „Świerk” (do lipca 1944),
- dowódca – ppor. Franciszek Paszek ps. „Kmicic” (lipiec 1944 – styczeń 1945),
Oficerowie
[edytuj | edytuj kod]- ppor. Jan Poczobut Odlanicki ps. „Kniaź”,
- kapelan – ks. Ignacy Dziedziak,
- kapelan – ks. Edward Nitka ps. „Edek” od lata 1944 r.
- lekarz – dr Władysław Stieber ps. „Zator”,
- lekarz – dr. Zdzisław Wiktor (1940-43)
- kwatermistrz, zaopatrzeniowiec – Włodzimierz Olszewski z Grybowa,
- zaopatrzeniowiec – Jan Morańda ps. „Hipek”,
I pluton
[edytuj | edytuj kod]- dowódca – ppor. Franciszek Paszek ps. „Kmicic”
II pluton
[edytuj | edytuj kod]- dowódca – ppor. Bolesław Koryga ps. „Orlik”,
III pluton
[edytuj | edytuj kod]- dowódca – ppor. Nowak Feliks ps. „Śmiały”.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Frederick Sheady żołnierz brytyjski, jeniec wojenny Stalag VIII B, po ucieczce z obozu partyzant OP „Żbik” ps. „Aliant”
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Drzymała 2011 ↓, s. 94.
- ↑ Drzymała 2011 ↓, s. 146.
- ↑ Dusza 1981 ↓, s. 173.
- ↑ Drzymała 2011 ↓, s. 108.
- ↑ Drzymała 2011 ↓, s. 119, 120, 121.
- ↑ Dusza 1981 ↓, s. 161.
- ↑ Dusza 1981 ↓, s. 165–167.
- ↑ Drzymała 2011 ↓, s. 227.
- ↑ Gryboś 2019 ↓.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marcin Gryboś: Frederick Sheady ps."Aliant". Stróże: fliphtml5, 2019.
- Kamil Drzymała: Oddział partyzancki „Żbik” z Obwodu Gorlice AK. Warszawa: „IPN”, 2011. ISBN 978-83-7629-200-7.
- Ludwik Dusza: Kryptonim Nadleśnictwo 14. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1981, s. 306. ISBN 83-205-3336-8.