Officina ferraria

Officina ferraria
Officina ferraria, abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego
	; Strona tytułowa dzieła z pierwszego wydania
Autor	Walenty Roździeński
Tematyka	górnictwo, hutnictwo
Typ utworu	poemat
	Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Kraków
Język	polski
Data wydania	1612
Wydawca	Szymon Kempini

Officina ferraria (pełny tytuł Officina ferraria, abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego) – wierszowany barokowy poemat napisany w 1612 roku w języku polskim przez zarządcę kopalń i hut Walentego Roździeńskiego^[1] opisujący stan XVII wiecznego górnictwa i hutnictwa na Śląsku, a także obyczaje hutników i górników. Dzieło stanowi pierwszy polski i jeden z pierwszych w Europie podręczników metalurgicznych.

Historia

Wielkie użytki ziemne miejscy niektóremi

Z łaski swojej Pan Bóg dał tej to szląskiej ziemi

Ma rudę taką, z której tak dobrze działają

Żelaza, że mu równia w Europie nie mają.

Walenty Roździeński (1560-1622) Officina ferraria 1612.^[2]

Dzieło powstało podczas pobytu mistrza Walentego na dworze koszęcińskiego szlachcica Andrzeja Kochcickiego, gdzie zajmował się zarządzaniem jego hutami. To pierwszy tego typu utwór w języku polskim, który łączy praktyczne i rzeczowe informacje związane z problematyką XVII-wiecznego przemysłu z zasadami poetyki i wersyfikacji. Autor opisuje w nim historię obróbki żelaza oraz życie i pracę śląskich górników, hutników i kowali, którą znał z własnego doświadczenia. Oprócz opisu realiów pracy ówczesnego robotnika zawarł również szereg wiadomości o jego życiu, zwyczajach i wierzeniach^[3]. Dodatkowo, będąc gorliwym ewangelikiem Roździeński wprowadził do swego utworu liczne cytaty i komentarze biblijne, oparte na ewangelickiej postylli górniczej z 1562 roku pt. Sarepta, której autorem był ksiądz Jan Mathesius, przyjaciel Marcina Lutra.

Dzieło Roździeńskiego zostało po jego śmierci całkowicie zapomniane, dopiero w 1929 roku, po ponad 300 latach, ksiądz Leon Formanowicz przypadkowo odnalazł w Gnieźnie jedyny jego zachowany egzemplarz i nagłośnił to odkrycie. Odkrycie to spotkało się z dużym zainteresowaniem literaturoznawców. Zawiera bowiem informacje z wielu dziedzin ówczesnej nauki, uzupełnia współczesną wiedzę o epoce w zakresie socjologii, językoznawstwa, geografii, literaturoznawstwa i innych, a także wskazuje na kulturową jedność XVII-wiecznego Śląska z ziemiami Królestwa Polskiego. Świadczy to również pozytywnie o samym Roździeńskim, który jako prosty zarządca kuźni wykazał się wyjątkową erudycją. W ostatnich latach Oficina ferraria... została wznowiona w druku (w 1976 roku, także w tłumaczeniu na język angielski)^[4] i jest sprzedawana jako ciekawostka bibliofilska.

Oryginał w niewyjaśniony sposób dostał się w ręce prywatne w czasie, gdy kardynał Stefan Wyszyński przebywał w więzieniu. W roku 1977 z rąk prywatnych trafił jako dar do Biblioteki Narodowej. Kapituła Prymasowska w Gnieźnie usiłowała odzyskać "klocek", zawierający m.in. to dzieło, a noszący w gnieźnieńskiej bibliotece katedranlej nadal sygnaturę BK Pl 178^[5].

Upamiętnienie

Postać z dzieła Officina ferraria przedstawiająca prawdopodobnie Walentego Roździeńskiego jest symbolem w herbie gminy Koszęcin.

Przypisy

↑ Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Tom II N-Ż, PWN, Warszawa 1985, ISBN 83-01-05369-0, str.313.
↑ Walenty Rożdzieński, Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana, Kraków 1612
↑ Julian Krzyżanowski, Historia literatury polskiej, PIW Warszawa 1953, reprint 1986, ISBN 83-06-01524-X, str.347.
↑ Stefan Pluszczewski Officina ferraria, Cambridge, 1976, ISBN 0-262-18079-0
↑ MichałM. Sołomieniuk MichałM., „Oryginał został odnaleziony i nie zmienił właściciela”. Losy gnieźnieńskiego starodruku PL 178, zawierającego Officina ferraria, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 118, 2022, s. 439–456, DOI: 10.31743/abmk.12740, ISSN 2545-3491 [dostęp 2022-12-18] .

Bibliografia

Walenty Roździeński, Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana, Kraków 1612, drukarnia S. Kempini, wyd. następne: wyd. R. Pollak, Poznań 1933 (edycja skrócona); wyd. krytyczne R. Pollak, Katowice 1936, Biblioteka Pisarzy Śląskich nr 4; wyd. poprawione i uzupełnione R. Pollak, Katowice 1948; wyd. kryt. synoptyczne w transkrypcji i podobiźnie fototypicznej oprac. R. Pollak, M. Radwan i S. Rospond, Wrocław 1962, Biblioteka Pisarzy Śląskich seria A (Starośląska) nr 1
Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Tom II N-Ż, PWN, Warszawa 1985, ISBN 83-01-05369-0, str.313.
AdamA. Jarosz AdamA., Walenty Roździeński. Poeta i hutnik ze Śląska, Kielce: Wydawnictwo Szumacher, 2000, ISBN 83-86168-37-4, OCLC 838702741 .
Stefan Pluszczewski Officina ferraria, Cambridge, 1976, ISBN 0-262-18079-0

Linki zewnętrzne

[1] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Tom II N-Ż, PWN, Warszawa 1985, ISBN 83-01-05369-0, str.313.

[2] Walenty Rożdzieński, Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana, Kraków 1612

[3] Julian Krzyżanowski, Historia literatury polskiej, PIW Warszawa 1953, reprint 1986, ISBN 83-06-01524-X, str.347.

[4] Stefan Pluszczewski Officina ferraria, Cambridge, 1976, ISBN 0-262-18079-0

[5] MichałM. Sołomieniuk MichałM., „Oryginał został odnaleziony i nie zmienił właściciela”. Losy gnieźnieńskiego starodruku PL 178, zawierającego Officina ferraria, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 118, 2022, s. 439–456, DOI: 10.31743/abmk.12740, ISSN 2545-3491 [dostęp 2022-12-18] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]