Pałac myśliwski w Brzozie

Pałac myśliwski Skórzewskich w Brzozie-Mochyłku
	nr rej. A/432/1 z 8 grudnia 1994
	; Widok znad Kanału Nowonoteckiego
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Brzoza
Styl architektoniczny	eklektyzm, neogotyk
Ukończenie budowy	koniec XIX wieku
Pierwszy właściciel	hr. Leon Skórzewski
	Położenie na mapie gminy Nowa Wieś Wielka Pałac myśliwski Skórzewskich w Brzozie-Mochyłku
	Położenie na mapie Polski Pałac myśliwski Skórzewskich w Brzozie-Mochyłku
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Pałac myśliwski Skórzewskich w Brzozie-Mochyłku
	Położenie na mapie powiatu bydgoskiego Pałac myśliwski Skórzewskich w Brzozie-Mochyłku
	53°00′15″N 18°01′37″E/53,004167 18,026944
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac myśliwski w Brzozie – zabytkowy pałac położony nad Notecią, w pobliżu wsi Brzoza.

Położenie

Pałacyk myśliwski zlokalizowany jest na niewielkim, sztucznym wzniesieniu, kilkadziesiąt metrów na wschód od Nowego Kanału Noteckiego. Znajduje się w miejscowości zwanej Mochyłek (Mochylec) należącej do sołectwa Brzoza. Około 1 km na północ od obiektu znajduje się rezerwat przyrody Dziki Ostrów (objęta ochroną dąbrowa świetlista), około 3 km na północnym zachodzie – wieś Brzoza, a około 1 km na wschód – Chmielniki nad jeziorem Jezuickim. W sąsiedztwie pałacu znajdują się starorzecza Noteci, odcięte podczas budowy Nowego Kanału Noteckiego. Do obiektu można dojechać od strony stacji w Chmielnikach (około 2 km w kierunku zachodnim).

Historia

Pałacyk wybudowano pod koniec XIX wieku przez nieznanego artystę (mógł nim był Korneli Gabrielski, który w dobrach lubostrońskich przez kilka lat był budowniczym)^[1] na terenie leśnictwa Wałownica, w majątku należącym do rodziny Skórzewskich^[2]. Ówczesnym właścicielem klucza łabiszyńskiego był Leon hrabia Drogosław Skórzewski^[3] (zm. 1903)^[a].

Obiekt służył za rezydencję w czasie wypraw myśliwskich lub rekreacyjnych rodziny właściciela majątku. Główna rezydencja rodu Skórzewskich w Lubostroniu powstała w 1800 roku według projektu architekta Stanisława Zawadzkiego. Pałacyk myśliwski w Brzozie-Mochyłku ma cechy stylu gotyzujących siedzib dworskich. Główne wejście do pałacu było od strony zachodniej i prowadziło do sali ozdobionej myśliwskimi trofeami^[1]. Kuchnia znajdowała się od strony południowo-wschodniej z przejściem do salonu myśliwskiego. W sąsiedztwie znajdowała się studnia i budynek gospodarczy. Materiał do budowy pałacu i pozostałych obiektów dostarczano furmankami z cegielni łabiszyńskiej, istniejącej od XVIII wieku^[1]. Polowania odbywały się od wczesnej wiosny do końca grudnia. Hrabia Leon Skórzewski lubił polowania, ale ze względu na swoje kalectwo (garb z przodu i z tyłu) polował raczej na drobną zwierzynę^[1]. W nadnoteckich mokradłach i lasach gnieździło się wiele ptactwa. Polowano m.in. na bażanty, kuropatwy, żurawie, czaple, czarne bociany, derkacze, jarząbki, bekasy, kaczki. Po zakończonym polowaniu urządzano uczty myśliwskie, zaś część ubitej zwierzyny rozdawano w prezencie podwładnym^[1]. Po śmierci Leona Skórzewskiego w 1903 r. właścicielami pałacu byli hr. Witold Skórzewski, a od 1912 r. jego syn Zygmunt Skórzewski.

W okresie zaborów miejsce, na którym zbudowano pałac zwany był Mochelkenberg. W okresie międzywojennym pałac był siedzibą zarządcy majątku Skórzewskich. W czasie okupacji w pałacu mieszkał Niemiec - Oskar Krüger. Po II wojnie światowej został przejęty przez Państwowy Fundusz Ziemi i był użytkowany jako budynek mieszkalny. Lokatorzy adaptowali wnętrza na cele mieszkalne^[2], lecz nie przeprowadzali żadnych remontów, co doprowadziło obiekt do ruiny. W latach 80. XX w. w pałacu były dziury w dachu łatane słomą, powybijane okna, drzwi wejściowe bez zamka przymykanie na łańcuch itp. W 1986 roku obiekt został zakupiony przez osobę prywatną. Lokatorzy wyprowadzili się po otrzymaniu spółdzielczych mieszkań. W 1991 r. w uzgodnieniu z konserwatorem zabytków rozpoczęto generalny remont, wprowadzając jednocześnie wiele zmian. Nie doprowadziły one jednak do większych zmian w zewnętrznej formie budynku^[1].

Architektura

Budynek jest jednokondygnacyjny, ceglany, z ośmioboczną, dwukondygnacyjną wieżą widokową w narożniku. Stylistycznie forma budowli odpowiada eklektyzmowi z elementami neogotyku angielskiego. Nakryty wysokim dwuspadowym dachem krytym gontem, z wysokimi sterczynami w elewacji północnej^[4]. Szczyty budynku są wysokie zakończone flankami. Wielopołaciowy dach kryty jest łupkiem grafitowym^[1].

Uwagi

↑ Dobra łabiszyńskie należały do rodu Skórzewskich w latach 1763-1939. Pierwszy właściciel generał Franciszek Skórzewski (zm. 1773) ożenił się w 1755 r. z Marianną z Ciecierskich, która później była w bliskich stosunkach z królem Prus Fryderykiem II. Przypisuje się jej interwencję u króla pruskiego w 1772 r., która przyczyniła się do zajęcia przez Prusy ziem nad Notecią (w tym majątku łabiszyńskiego), nie ujętych w traktacie rozbiorowym. Kolejnym właścicielem był syn Franciszek Skórzewski (1768-1832), który wzniósł rezydencję w Lubostroniu. Uczestniczył on w przywracaniu polskiej administracji podczas Księstwa Warszawskiego, był posłem na sejm i marszałkiem bydgoskiego sejmiku. Kolejnym właścicielem był Arnold Skórzewski (zm. 1862) – poseł na sejm pruski, działający na rzecz Polaków, czynny uczestnik powstania listopadowego, adiutant gen. Dezyderego Chłapowskiego, odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari. Kolejny dziedzic Leon Skórzewski (1845-1903) był ułomny fizycznie, lecz aktywny społecznie i politycznie. Sprawował m.in. funkcję wiceprezesa Koła Polskiego w parlamencie niemieckim. Nie będąc żonaty, przed śmiercią przekazał majątek krewnemu Włodzimierzowi Skórzewskiemu. Jego dziełem jest m.in. rzeźba atlasa na szczycie kopuły pałacu w Lubostroniu. W latach 1903–1912 właścicielem majątku był Witold Skórzewski (zm. 1912). Po nim dobra odziedziczył syn Zygmunt (zm. 1974), powstaniec wielkopolski, który w 1927 r. poślubił księżniczkę Leontynę z Radziwiłłów. 5 września 1939 r. udał się na wschód, potem działał na emigracji, osiadł na Korsyce, gdzie zmarł - za Nowicki Ryszard: Panowie na Lubostroniu. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Szymanowski Józef: Pałacyk myśliwski Skórzewskich. [w:] Kalendarz Bydgoski 2003
↑ ^a ^b Gminny program opieki nad zabytkami gminy Nowa Wieś Wielka na lata 2011-2015
↑ Nowicki Ryszard: Panowie na Lubostroniu. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001
↑ http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/937/Cielupki/ dostęp 16-12-2014

Linki zewnętrzne

Maciej Kulesza Piękny pałacyk na odludziu. Blisko Bydgoszczy, a mało kto o nim wie

[4] Dobra łabiszyńskie należały do rodu Skórzewskich w latach 1763-1939. Pierwszy właściciel generał Franciszek Skórzewski (zm. 1773) ożenił się w 1755 r. z Marianną z Ciecierskich, która później była w bliskich stosunkach z królem Prus Fryderykiem II. Przypisuje się jej interwencję u króla pruskiego w 1772 r., która przyczyniła się do zajęcia przez Prusy ziem nad Notecią (w tym majątku łabiszyńskiego), nie ujętych w traktacie rozbiorowym. Kolejnym właścicielem był syn Franciszek Skórzewski (1768-1832), który wzniósł rezydencję w Lubostroniu. Uczestniczył on w przywracaniu polskiej administracji podczas Księstwa Warszawskiego, był posłem na sejm i marszałkiem bydgoskiego sejmiku. Kolejnym właścicielem był Arnold Skórzewski (zm. 1862) – poseł na sejm pruski, działający na rzecz Polaków, czynny uczestnik powstania listopadowego, adiutant gen. Dezyderego Chłapowskiego, odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari. Kolejny dziedzic Leon Skórzewski (1845-1903) był ułomny fizycznie, lecz aktywny społecznie i politycznie. Sprawował m.in. funkcję wiceprezesa Koła Polskiego w parlamencie niemieckim. Nie będąc żonaty, przed śmiercią przekazał majątek krewnemu Włodzimierzowi Skórzewskiemu. Jego dziełem jest m.in. rzeźba atlasa na szczycie kopuły pałacu w Lubostroniu. W latach 1903–1912 właścicielem majątku był Witold Skórzewski (zm. 1912). Po nim dobra odziedziczył syn Zygmunt (zm. 1974), powstaniec wielkopolski, który w 1927 r. poślubił księżniczkę Leontynę z Radziwiłłów. 5 września 1939 r. udał się na wschód, potem działał na emigracji, osiadł na Korsyce, gdzie zmarł - za Nowicki Ryszard: Panowie na Lubostroniu. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001

[S-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Szymanowski Józef: Pałacyk myśliwski Skórzewskich. [w:] Kalendarz Bydgoski 2003

[GPOZ-2] Gminny program opieki nad zabytkami gminy Nowa Wieś Wielka na lata 2011-2015

[3] Nowicki Ryszard: Panowie na Lubostroniu. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001

[5] ttp://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/937/Cielupki/ dostęp 16-12-2014

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]