Pionki
miasto i gmina | |||||
Ulica Mickiewicza (grudzień 2006) | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Data założenia |
1775 | ||||
Prawa miejskie |
1954 | ||||
Burmistrz |
Łukasz Miśkiewicz | ||||
Powierzchnia |
18,34 km² | ||||
Wysokość |
145 m n.p.m. | ||||
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
48 | ||||
Kod pocztowy |
26-670 – 26-675 | ||||
Tablice rejestracyjne |
WRA | ||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |||||
Położenie na mapie powiatu radomskiego | |||||
51°28′54″N 21°27′01″E/51,481667 21,450278 | |||||
TERC (TERYT) |
1425011 | ||||
SIMC |
0973748 | ||||
Urząd miejski al. Jana Pawła II 1526-670 Pionki | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Pionki (do 1932 Zagożdżon i Pionki) – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim. Siedziba wiejskiej gminy Pionki. Pionki są położone nad rzeką Zagożdżonką, na Nizinie Środkowomazowieckiej, w dawnej ziemi radomskiej historycznej Małopolski[1].
Powstanie i rozwój miasta był związany z zakładami chemicznymi ZTS Pronit.
Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2021 roku miasto liczyło 16 779 mieszkańców[2].
Miasto słynne z produkcji płyt gramofonowych w zakładach Pronit.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Pionki znajdują się w południowej części województwa mazowieckiego, na Równinie Kozienickiej[3]. Są oddalone o ok. 23 km od centrum Radomia i o ok. 103 km od Warszawy. Miasto od strony północnej okala Puszcza Kozienicka.
Według danych z roku 2002[4] Pionki mają obszar ok. 18,34 km², w tym:
- użytki rolne: 17%,
- użytki leśne: 33%.
Miasto stanowi 1,2% powierzchni powiatu.
Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa radomskiego, zaś przed 1975 r. do woj. kieleckiego.
Sąsiednie gminy
[edytuj | edytuj kod]Jedlnia-Letnisko, Pionki, Garbatka-Letnisko, Zwoleń, Gózd
Historia
[edytuj | edytuj kod]- 1391 – pierwsza wzmianka o młynach Pionka i Zagożdżon.
- 1660 – ilustracja wykazująca, iż młyny Zagożdżon i Pionka nie zostały uszkodzone podczas potopu szwedzkiego.
- 1775 – po raz pierwszy osadę młyńską Zagożdżon określono mianem wsi.
- 1885 – otwarcie linii kolejowej łączącej Pionki z Radomiem i Dęblinem.
- 1921 – powstał tartak w Zagożdżonie, późniejsze Zakłady Przemysłu Drzewnego w Pionkach.
- 1923 – początek budowy Państwowej Wytwórni Prochu w Zagożdżonie.
- 1925 – budowa nowego dworca kolejowego oraz siedziby kasy chorych w Zagożdżonie.
- 1926 – z inicjatywy Państwowej Wytwórni Prochu została powołana jednoklasowa szkoła powszechna (obecnie Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 1)[5].
- 1927 – naczelnym dyrektorem Państwowej Wytwórni Prochu został Jan Prot, pełniący tę funkcję do 1939, zasłużony działacz miejski.
- 1928 – oddano do użytku siedzibę poczty.
- 1929 – duże inwestycje w mieście: stadion sportowy, Staw Górny, linia energetyczna z Zagożdżonu przez Radom do Skarżyska; erygowana zostaje pierwsza parafia.
- 1929 – 3 grudnia powstała Publiczna Dokształcająca Szkoła Zawodowa przy Państwowej Wytwórni Prochu w Zagożdżonie. Pierwszym dyrektorem został inż. Wacław Werner. Późniejsze Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego[6].
- 1932 – zmiana nazwy Zagożdżonа na Pionki; połączenie wsi Pionki i Zagożdżon.
- 1933 – oddano do użytku budynek posterunku policji.
- 1936 – wrzesień, z inicjatywy mieszkańców Pionek, Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego powołało Prywatne Koedukacyjne Gimnazjum Zrzeszenia Rodzicielskiego, późniejsze Liceum Ogólnokształcące im. Marii Dąbrowskiej[7].
- 1937 – z inicjatywy Państwowej Wytwórni Prochu i przy jej pomocy budowany jest Szpital Rejonowy.
- 1939 – bombardowania Państwowej Wytwórni Prochu oraz samych Pionek (m.in. uszkodzony został kościół).
- 1941–1944 – istniał obóz pracy przymusowej dla ludności żydowskiej.
- 1943 – w styczniu ma miejsce wielka akcja sabotażowa, w wyniku której wysadzono w powietrze 5 t prochu.
- 1944 – rozstrzelanie przy ulicy Zwoleńskiej dziesięciu polskich patriotów.
- 1945 – 15 stycznia nastąpiło zakończenie okupacji niemieckiej[8].
- 1945 – w wyniku wojny życie utraciło w Pionkach około 2000 osób.
- 1951 – 2 czerwca na potrzeby miejscowego przemysłu powołano wydział chemiczny, organizacyjne podporządkowany Wieczorowej Szkole Inżynierskiej w Radomiu. Funkcjonował do 1 października 1957 roku[9].
- 1954 – 13 listopada Pionki uzyskały prawa miejskie[8]. Dalsza rozbudowa miasta.
- 1955 – oddano do użytku ambulatorium dla przemysłowej służby zdrowia oraz oddział wewnętrzny szpitala rejonowego[8].
- 1957 – wybudowany został dom kultury[8].
- 1957 – Hufiec ZHP otrzymał własne pomieszczenia w których urządził harcówkę[8].
- 1959 – 1 kwietnia zostało utworzone Przedsiębiorstwo Montażowe „Montoerg”.
- 1959 – z inicjatywy „Pronitu” powołano Robotniczą Spółdzielnię Lokatorską „Jedność”, która stała się zalążkiem dzisiejszej Pionkowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej[8].
- 1959 – przy „Pronicie” utworzono szkołę przyzakładową szkolącą: tokarzy, frezerów i ślusarzy-mechaników[a][9]. Późniejszy Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Jędrzeja Śniadeckiego.
- 1961 – naukę rozpoczęto w nowo wybudowanej w Szkole Podstawowej nr 3 przy ul. Leśnej[9].
- 1967 – został powołany Zakład Doświadczalny Budowy i Montażu Instalacji Naukowo-Badawczych „Chemimetal” i Zakład Doświadczalny Budowy Aparatury Naukowo-Badawczej „Dozachem”.
- 1968 – 4 września naukę rozpoczęto w nowo wybudowanej Szkole Podstawowej nr 4 przy ul. Słowackiego[b][9].
- 1974 – 30 maja uchwałą Miejskiej Rady Narodowej ustalono herb miasta[c][8].
- 1975 – Pionki wchodzą w skład odtworzonego województwa radomskiego.
- 1975 – wybudowano nowy dom handlowy „Merkury”[8].
- 1976 – ukończona została przebudowa zbiornika wodnego „Staw Górny”[8].
- 1977 – pod torami linii kolejowej, obok dworca PKP Pionki Zachodnie oddano do użytku tunel dla pieszych[8].
- 1978 – po raz pierwszy popłynął do pionkowskich mieszkań gaz[8].
- 1978 – czerwiec, na stacji PKP Pionki Zachodnie zaczęły zatrzymywać się pociągi pospieszne[8].
- 1978 – 22 lipca uruchomiono miejską komunikację autobusową[8].
- 1998 – nieudana próba utworzenia powiatu pionkowskiego.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Budynek Kasy Chorych z 1925
- Dworzec kolejowy z 1925
- Budynek Urzędu Miasta z 1927
- Neobarokowy kościół św. Barbary z 1929-32
- Dom „Pod łabędziami” z 1930[d]
- Budynek Kasyna z 1930
- Budynek Posterunku policji i Poczty z 1933
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Dane z 2021 roku[2]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 16779 | 100 | 8841 | 52,7 | 7938 | 47,3 |
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
914,9 | 482,1 | 432,8 |
Transport
[edytuj | edytuj kod]Kolejowy
[edytuj | edytuj kod]Miasto ma połączenie kolejowe, zarówno pasażerskie i towarowe, z dużymi ośrodkami kolejowymi w Radomiu i Dęblinie. Przebiega tędy linia kolejowa 26, przy której zlokalizowana jest stacja kolejowa Pionki i przystanek kolejowy Pionki Zachodnie
Drogowy
[edytuj | edytuj kod]Bezpośrednio przez miasto przechodzą drogi wojewódzkie: 787 i 691, zaś w niewielkiej odległości od Pionek przebiega droga wojewódzka 737. Miasto ma połączenie z drogami krajowymi: 12 i 7.
- Komunikacja miejska
W Pionkach funkcjonuje komunikacja miejska składająca się obecnie z jednej linii miejskiej („A”).
Szkolnictwo
[edytuj | edytuj kod]- Szkoły podstawowe
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stefana Żeromskiego, budynek a ul. Niepodległości 3, budynek b ul. Słowackiego 4
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Bolesława Prusa, ul. Kochanowskiego 14
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 im. Jana Pawła II, ul. Targowa 9
- Szkoły ponadpodstawowe
- Zespół Szkół im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Aleje Lipowe 23 (zał. 1936)[10]
- Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego im. M. Skłodowskiej-Curie, aleja Jana Pawła 7 [1]
- Liceum Ogólnokształcące
- Technikum
- Branżowa Szkoła I Stopnia
- Szkoła Policealna
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Jędrzeja Śniadeckiego, ul. Parkowa 6[11]
- Liceum Ogólnokształcące
- Technikum
- Branżowa Szkoła I Stopnia
- Liceum dla Dorosłych
- Szkoła Policealna dla Dorosłych
- Szkoły Specjalne
- Zespół Wczesnego Wspomagania
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Miejski Ośrodek Kultury w którym jest:
- Klub tańca
- Akademia Plastyki
- Akademia Muzyki
- Grupa Teatralna
- Warsztaty Gitarowe
- Uniwersytet Trzeciego Wieku
- Zajęcia Hip-Hop
Organizacje
[edytuj | edytuj kod]- Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Chorym i Niepełnosprawnym im. Henryka Jordana
- Pionkowski Hufiec Harcerzy „Darzbór”
- Pionkowskie Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami
- Społeczne Ognisko Muzyczne w Pionkach
- Katolickie Stowarzyszenie Niepełnosprawnych Diecezji Radomskiej – Oddział Pionki
- Związek Strzelecki Strzelec
- Towarzystwo Przyjaciół Dzieci- Środowiskowe Ognisko Wychowawcze
- Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze Pionki
- Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu w Pionkach
- Ochotnicza Straż Pożarna w Pionkach
- Stowarzyszenie Azyl
- Stowarzyszenie A Vista
Media
[edytuj | edytuj kod]- Telewizja Lokalna Kurier Pionkowski
- Gazeta Internetowa Pionki24
- Dwutygodnik samorządowy „Nad Zagożdżonką”
- Redakcja | Pionki Today
Osiedla
[edytuj | edytuj kod]W mieście zwyczajowo wyróżnia się osiedla:
- Centralna Kolonia – TERYT 0973754,
- Działki za stawem,
- Nowa Kolonia,
- Osiedle XXX-lecia,
- Osiedle Chemiczna – TERYT 0973760
- Osiedle Dębowa
- Osiedle Leśników
- Podgaje
- Podgóry
- Stara Kolonia
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Jedną z głównych atrakcji turystycznych w regionie jest Puszcza Kozienicka, która graniczy z Pionkami. W lasach puszczy dominuje sosna z domieszką dębu, grabu i jodły. W tych lasach polowali polscy królowie. Przez puszczę przebiegają szlaki turystyczne umożliwiające wycieczki piesze i rowerowe. Planowane jest w przywrócenie kolejki wąskotorowej w lesie[potrzebny przypis].
Sport
[edytuj | edytuj kod]- Stadion Miejski w Pionkach
- Miejska Hala Sportowa w Pionkach
- Klub sportowy Proch Pionki (piłka nożna)
- Klub sportowy Champion Pionki (piłka nożna)
- Klub sportowy PTS Pionki (siatkówka)
Centrum Aktywności Lokalnej (CAL)
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]- zbór Pionki (Sala Królestwa ul. Wspólna 21i)[12]
- wierni przynależą do parafii Przemienienia Pańskiego w Wierzbicy
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]Miasta i gminy partnerskie:
Osoby związane z Pionkami
[edytuj | edytuj kod]Na pewnym etapie życia z miastem związani byli m.in. Kamila Porczyk, trzykrotna mistrzyni świata fitness, Wojciech Pestka (poeta, prozaik i tłumacz) czy Janusz Pindera (polski dziennikarz i komentator sportowy, ekspert bokserki).
Honorowi obywatele
[edytuj | edytuj kod]Do 2016 tytuł honorowego obywatela miasta przyznano dwunastu osobom[15]
- nadbryg. Gustaw Mikołaczyk
- Andrzej Mitan
- o. Efrem Osiadły
- marsz. Józef Piłsudski
- Janusz Pindera
- Elżbieta Płażyńska
- Maciej Płażyński
- Tomasz Rechberger
- gen. dyw. Leszek Soczewica
- Tomasz Szwed
- ks. Henryk Wójtowicz
- Zbigniew Wrocławski
Zasłużeni dla Miasta Pionki
[edytuj | edytuj kod]Strona internetowa urzędu miejskiego wymienia również 18 osób uznanych za zasłużone dla miasta Pionki[16]:
- Witold Banaszak
- Stanisława Bień
- ks. Stanisław Bujnowski
- Stanisław Dąbrowski
- Jacenty Dejniak
- Zbigniew Dziubasik
- Janusz Górski
- Zenon Grzybowski
- Henryk Jakubowski
- Paweł Jaroszek
- Stefan Krupa
- Irena Kulawik
- Halina Larys
- Jerzy Lechowicz
- Jacek Malicki
- Andrzej Piaseczny
- Wacława Tortyna
- Lidia Żuchowska
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ze względu na dużą liczbę chętnych szkoła otrzymała w 1963 roku do swojej dyspozycji zaadaptowany budynek na Kolonii Centralnej, a w 1968 roku szkoła nowy budynek przy ulicy Spokojnej → Redakcja 1984a ↓, s. 4.
- ↑ Z inicjatywy załóg pionkowskich zakładów pracy (które opodatkowały się w wysokości 0,5 proc. od poborów zasadniczych) stworzono społeczny komitet budowy szkoły → Redakcja 1984a ↓, s. 4.
- ↑ Herb miasta Pionki, stanowi go głowa daniela koloru brązowego i wyrastające z niej liście dębowe koloru zielonego, symbolizujące położenie miasta w Puszczy Kozienickiej. Nad nimi wizerunek tarczy strzelniczej, która w latach międzywojennych stanowiła znak firmowy Państwowej Wytwórni Prochu. Wszystkie te elementy umieszczono na czerwonym kartuszu. → Cygan 1984 ↓, s. 2.
- ↑ Dom „Pod łabędziami” – Pałacyk przeznaczony na mieszkanie dla Dyrektora Technicznego Państwowej Wytwórni Prochu został wzniesiony (w stylu nawiązującym do renesansowej willi włoskiej i dworu polskiego) w 1930 r. wg projektu Eugeniusz Czyża. Po wojnie w budynku mieściły się różne instytucje, obecnie jest tu Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Adam Duszyk: Radom i region w Centralnym Okręgu Przemysłowym. Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom 2007, s. 68.
- ↑ a b GUS - Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2023-07-23] .
- ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ r.f: Dokumenty szkoły w Zagożdżonie w Bibliotece Kongresu USA. [w:] Nad Zagożdżonką [on-line]. nadzagozdzonka.pl, 2017-07-10. [dostęp 2017-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-03)]. (pol.).
- ↑ Historia szkoły. [w:] Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Pionkach [on-line]. czerwone.edu.pl, 2017. [dostęp 2017-03-18]. (pol.).
- ↑ Iwona Maj: 80-lecie Liceum Ogólnokształcące im. Marii Dąbrowskiej. jubileusz.lopionki.pl. [dostęp 2017-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-26)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Cygan 1984 ↓, s. 2.
- ↑ a b c d Redakcja 1984a ↓, s. 4.
- ↑ Liceum Ogólnokształcące im. Marii Dąbrowskiej Aleje Lipowe 23 Pionki. [w:] Liceum Ogólnokształcące im. Marii Dąbrowskiej w Pionkach [on-line]. lopionki.pl. [dostęp 2017-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-27)]. (pol.).
- ↑ Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. J.Śniadeckiego w Pionkach. zsp2.website.pl, 2002–2004. [dostęp 2017-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-18] .
- ↑ Czy ktoś o tej rocznicy pamięta? Dzisiaj mija dokładnie 10 lat [online], pionki24.pl [dostęp 2017-11-26] .
- ↑ Podpisanie Umowy o współpracy międzyregionalnej pomiędzy miastami Wysznewe (Obwód Kijowski) i Pionki (Województwo Mazowieckie) – Aktualności – Ambasada Ukrainy w Rzeczypospolitej [online], poland.mfa.gov.ua [dostęp 2017-11-26] .
- ↑ Pionki (autor korporatywny), Pionki-Honorowi Obywatele Miasta [online], pionki.pl, 19 stycznia 2017 [dostęp 2017-02-27] (pol.).
- ↑ Pionki (autor korporatywny), Pionki–Zasłużeni dla miasta [online], pionki.pl, 19 stycznia 2017 [dostęp 2017-02-27] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Szkice z dziejów Pionek. Polskie Towarzystwo Historyczne, 2000. ISBN 83-914045-0-1.
- Stanisław A. Traczyk: Pionki i okolice: przewodnik historyczno-krajoznawczy. Selbstverl. des Verf., 1995. ISBN 83-904149-0-2.
- Piotr Matusak: Ruch oporu w przemyśle wojennym okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Ministerstwo Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06942-5.
- Państwowa Wytwórnia Prochu i Materia·lów Kruszących w Pionkach: historia okresu międzywojennego, realia okupacji oraz perspektywy powojennej odbudowy zakładu w dokumentach z lat 1939–1944. Polskie Towarzystwo Historyczne., 2007.
- Stanisław Alfred Traczyk: Od młynów do prochowni: historia Pionek i okolic do 1939 r.. 2008. ISBN 978-83-926792-4-0.
- Jerzy Cygan. Pionki, 40 lat PRL, 30 lat Miasta. „Tygodnik Radomski”. Wydanie specjalne. Miasto tradycji i perspektyw Jerzy Cygan – Naczelnik Pionek, s. 2, lipiec 1984. Radom.
- Redakcja. Pionki, 40 lat PRL, 30 lat Miasta. „Tygodnik Radomski”. Wydanie specjalne. Oświata – Sukcesy mimo kłopotów, s. 4, lipiec 1984. Radom.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Pionki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 183 .
- Zagożdżon, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 273 .
- Publikacje PTH w Pionkach. pthpionki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-16)].
- Oficjalna Strona Miasta
- Dwutygodnik Nad Zagożdżonką
- Niezależna gazeta miasta Pionki.