Portulaka pospolita

Portulaka pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	portulakowate
Rodzaj	portulaka
Gatunek	portulaka pospolita
	Nazwa systematyczna
	Portulaca oleracea L.; Sp. pl. 1:445. 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Portulaka pospolita, portulaka warzywna (Portulaca oleracea L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny portulakowatych. Obecnie jest to rozprzestrzeniony na całej kuli ziemskiej chwast^[4]. Gatunek kosmopolityczny, z wyjątkiem Antarktydy występuje na wszystkich kontynentach i na bardzo wielu wyspach^[5]. W Polsce gatunek ma liczne stanowiska w zachodniej części kraju i w rejonie Warszawy, poza tym rośnie w rozproszeniu^[6] jako archeofit, miejscami jako roślina uprawna i efemerofit^[7].

Morfologia

Łodyga: Naga, płożąca lub wzniesiona, często podbarwiona czerwonawo, soczysta. Obficie rozgałęzia się.
Liście: Jajowate lub klinowatołopatkowate, mięsiste, przeważnie naprzeciwległe.
Kwiaty: Żółte, niepozorne. Kielich składający się z 2 działek, 5 płatków korony, liczne pręciki (8–15), na wpół dolny słupek. Kwitnie od lipca do września, jest samopylna.
Owoce: Torebka otwierająca się wieczkiem z czarnymi nasionami.

Biologia i ekologia

Występuje na polach uprawnych, przydrożach. Roślina miejsc suchych, często rośnie na piaskach. Do skiełkowania wymaga 8–10ºC^[8]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku Eragrostion^[9]. Liczba chromosomów 2n = 54^[7].

Zmienność

Podgatunki portulaki warzywnej^[7]:

Portulaca oleracea L. subsp. oleracea – niska roślina o wąskich liściach i pokładających się pędach. Działki kwiatów tępogrzbieciste. Występuje na polach uprawnych, przydrożach.
Portulaca oleracea L. subsp. sativa (Hav.) Čelak, syn. P. sativa Hav. – roślina o wysokości do 60 cm, szerokich liściach i wzniesionych pędach. Działki kwiatów posiadają na grzbiecie skrzydełko. Roślina uprawiana.

Polimorficzny gatunek stanowi kompleks poliploidalny co najmniej kilkunastu morfotypów (Portulaca oleracea agg.), które bywają podnoszone do rangi gatunków. W Polsce stwierdzono z tych mikrogatunków: P. granulostellulata (Poelln.) Ricceri & Arrigoni, P. nitida (Danin & HG Baker) Ricceri & Arrigoni, P. trituberculata Danin, Domina & Raimondo, P. daninii Galasso, Banfi & Soldano, P. granulatostellulata (Poelln.) Ricceri & Arrigoni, P. macrantha Ricceri & Arrigonii oraz P. oleracea L. s. str.^[10]

Zastosowanie

Podgatunek Portulaca oleracea L. subsp. sativa uprawiany czasami jako warzywo. Liście i pędy portulaki zawierają duże ilości orzeźwiającego soku o lekkich właściwościach oczyszczających. Jest to warzywo wspomagające trawienie. Liście przyrządza się jak szpinak, a mięsiste łodygi jak szparagi. Jest też oryginalnym składnikiem sałatek, nadając im lekko kwaskowy smak. Roślina ta jest bogatym źródłem antyoksydantów, omega 3 (0,2 do 0,38 g na 100 g), witamin A i C oraz wapnia, żelaza, sodu, potasu i magnezu. Należy do podstawowych warzyw w kuchni greckiej na Krecie^{[potrzebny przypis]}.

Sposób uprawy: najlepsze do uprawy są gleby żyzne i słoneczne miejsca. Nasiona wysiewa się od maja do końca lipca w rzędy odległe o 25–30 cm. Zbiera się łodygi wraz z liśćmi w miesiącach czerwiec – wrzesień^{[potrzebny przypis]}.

Udział w kulturze

F. N. Hepper, jeden ze znawców roślin biblijnych uważa, że w wersecie Księgi Hioba (6,6) pod nazwą ślaz kryje się portulaka pospolita. Jest to jednak zdanie odosobnione, inni znawcy roślin biblijnych uważają, ze chodzi tutaj jednak o któryś z gatunków malwy lub ślazu^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Portulaca oleracea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-01-03].
↑ The Plant List. [dostęp 2015-01-03].
↑ AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: dodatek, Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Instytut Botaniki, 2019, s. 423, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .
↑ ^a ^b ^c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Portulaka pospolita - zwalczanie, szkodliwość, charakterystyka. [online], ZwalczamyChwasty.pl, 27 października 2016 [dostęp 2019-03-20] (pol.).
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Elena V.E.V. Bulakh Elena V.E.V. i inni, Identification of New Taxa of Portulaca oleracea L. Aggregate From Poland Based on Seed Coat Micromorphological Characteristics, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 91, 2022, s. 9118, DOI: 10.5586/asbp.9118 [dostęp 2024-09-16] .
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[iucn-3] Portulaca oleracea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-01-03].

[TPL-5] The Plant List. [dostęp 2015-01-03].

[6] AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: dodatek, Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Instytut Botaniki, 2019, s. 423, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .

[rutkowski-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[8] Portulaka pospolita - zwalczanie, szkodliwość, charakterystyka. [online], ZwalczamyChwasty.pl, 27 października 2016 [dostęp 2019-03-20] (pol.).

[9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[10] Elena V.E.V. Bulakh Elena V.E.V. i inni, Identification of New Taxa of Portulaca oleracea L. Aggregate From Poland Based on Seed Coat Micromorphological Characteristics, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 91, 2022, s. 9118, DOI: 10.5586/asbp.9118 [dostęp 2024-09-16] .

[rb-11] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]