Radziszów
49°56′19″N 19°48′37″E/49,938611 19,810278
| wieś | |
 Kościół pw. św. Wawrzyńca w Radziszowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo | |
| Wysokość |
340 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
3619[2] |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-052[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KRA |
| SIMC |
0335396 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Skawina  | |
| 49°56′19″N 19°48′37″E/49,938611 19,810278[1]
| |
| Strona internetowa | |
Radziszów (dawniej Radzieszów, Radessow, Radeszew) – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Skawina[4].
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0335404 | Brzegi | część wsi |
| 0335410 | Podlesie | część wsi |
| 0335427 | Rozparka | część wsi |
| 0335433 | Wytrzyszczek | część wsi |
| 0335440 | Zadworze | część wsi |
| 0335456 | Zawodzie | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z dokumentu legata papieskiego Idziego z 1124 roku[7]. W 1250 r. książę opolski Władysław nadał w darze wieś Radeszew Boleborowi opatowi tynieckiemu[8][9]. Dokument ten potwierdził w 1519 r. król Zygmunt I Stary. Wieś była dostawcą miodu i zwierzyny łownej dla klasztoru. Wieś opactwa benedyktynów tynieckich w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[10].
W czasach panowania nad wsią książąt oświęcimskich rzeka Skawinka dzieliła wieś na dwie części: polską i śląską – podległą królowi czeskiemu, gdyż władca tego księstwa Jan I Scholastyk uznał się lennikiem Jana Luksemburskiego. Książę oświęcimski Władysław sprzedał wieś sołtysowi Janowi Radziszowskiemu. Ten za udział w buncie krakowskim przeciwko królowi Władysławowi Łokietkowi utracił posiadłość, którą król ponownie przekazał opactwu tynieckiemu. W II połowie XVIII w. wraz z sąsiednią Wolą Radziszowską przeszedł w dożywotnie użytkowanie prymasa Gabriela Podoskiego.
W 1781 r; po przejęciu tych dóbr przez władze austriackie, znalazły się w rządowym funduszu religijnym. W 1790 r. Radziszów zakupiła rodzina Dzieduszyckich herbu Sas. Podczas rzezi galicyjskiej w 1846 r. mieszkańcy obronili Dzieduszyckich przed rabunkiem staczając bitwę z mieszkańcami Woli Radziszowskiej koło kładki na rzece Skawince. Wdzięczni Dzieduszyccy obdarowali mieszkańców wsi zbożem i ufundowali cztery dzwony do kościoła (zrabowane przez Austriaków podczas I wojny światowej).
Po nich dobrami radziszowskimi władali Orzechowscy, hrabina Róża de Bassano, hrabina Wiktoria Dębińska. Od początku XX w. właścicielami byli: W. Lisowski, S. Kirchmayer oraz W. Schmidt i Marek Jaskuła. Dobra Radziszowa zostały rozparcelowane przed II wojną światową.
W latach 1934–1937 w Radziszowie wybudowano powiatowe dziecięce sanatorium.
Od 1934 roku istniała zbiorowa gmina Radziszów.
W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Tomków udzieliła pomocy rodzinie Wassermannów. Rodzina Toszów udzieliła pomocy Stanisławowi Hojdzie. W 1991 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Anieli i Wincentemu Tosza, a w 2011 roku Adriannie i Franciszkowi Tomek tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[11][12].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Podczas powodzi w 2010 woda zalała miejscowość.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[13].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]We wsi był kręcony polski film obyczajowy Gromada, należący do tzw. produkcyjniaków, z 1952 roku w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.
Kapela ludowa
[edytuj | edytuj kod]Kapela Ludowa z Radziszowa została założona w 1980 roku[14]. Reprezentuje typowy folklor krakowski (nie stylizowany). Zdobywcy w 1999 głównych nagród:
- „Wstążki Krakowskiej” na Wojewódzkim Przeglądzie Kapel, Instrumentalistów i Śpiewaków Ludowych, który odbył się w Radziszowie;
- „Baszty” na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą.
Kapela działa pod opieką Centrum Kultury i Sportu w Skawinie, Rady Sołeckiej w Radziszowie, opiekę merytoryczną sprawuje Małopolski Ośrodek Kultury w Krakowie. Ma za sobą liczne wyjazdy m.in. do Niemiec, Bułgarii, Danii, Słowacji, Francji. Na swoim koncie ma płytę Hej, od Krakowa jadę.
Orkiestra dęta „Sygnał”
[edytuj | edytuj kod]Orkiestra dęta „Sygnał” z Radziszowa została założona pod koniec 1949 roku[15]. W 1969 r. zdobyła pierwsze miejsce na Festiwalu Amatorskich Orkiestr Dętych Polski Południowej w Kozienicach, a w 1987 trzecie miejsce na pierwszym Wojewódzkim Przeglądzie Orkiestr Dętych w Dobczycach. Od 24 lat bierze udział w przeglądach i festiwalach orkiestr dętych zdobywając czołowe miejsca, wyróżnienia i nagrody.
Sport
[edytuj | edytuj kod]W Radziszowie działa Ludowy Klub Sportowy „Radziszowianka Radziszów”. Klub został założony w marcu 1974 r. Obecnie działa w formie stowarzyszenia kultury fizycznej. W sezonie 2024/2025 drużyna seniorów występuje w rozgrywkach V ligi[16].
Osoby związane z Radziszowem
[edytuj | edytuj kod]- Na miejscowym cmentarzu, w rodzinnym grobowcu, spoczywają matka (Olga z Tretterów)[17] i siostry (Anna[18] i Ewa)[19] generała broni Józefa Hallera, a w miejscowym kościele znajduje się obraz Matki Bożej „Hallerowskiej”.
- Miejsce urodzenia Henryka Jaskuły, pierwszego Polaka i trzeciego żeglarza w historii, który bez zawijania do portów okrążył Ziemię (1979–1980).
- W Radziszowie zmarł Mikołaj Bołoz Antoniewicz – poeta, dramatopisarz, tłumacz i oficer kawalerii Wojsk Polskich w powstaniu listopadowym 1830–1831.
- Miejsce urodzenia Antoniny Chmielarczyk, polskiej spadochroniarki, reprezentantki Polski i wicemistrzyni świata[20].
- Walenty Wisz (ur. 7 października 1847, zm. 27 grudnia 1930) – polski snycerz, rzeźbiarz.
- Zygmunt Chmielewski – polski inżynier chemik, działacz spółdzielczy, ok. 1905 r. założył w Radziszowie Spółdzielnię Mleczarską w której wykonywał wszystkie prace – mleczarza, księgowego, magazyniera i sprzątacza – aby opracować metodą prób i błędów wzorcowy model takiego przedsiębiorstwa[21].
- W Radziszowie mieszkał i tworzył Walery Eljasz-Radzikowski, w dniu 26 września 1892 r. namalował tu akwarelę przedstawiającą izbę w chałupie chłopskiej[22]
- W Radziszowie urodził się i zmarł Ludwik Łata – lotnik, szef naziemny 303 „Warszawskiego” Dywizjonu Myśliwskiego im. Tadeusza Kościuszki, uczestnik Bitwy o Anglię, został pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym w Sektorze C2, Rząd 5, Grób 6[23].
- Od września 1955 do lata 1956 w Radziszowie mieszkała rodzina Fedorowiczów, Eugeniusz aktor scen krakowskich, z żoną Aliną z Kłopotowskich, wraz z synami, Maciejem (1946-98) – pracownikiem teatrów krakowskich: Rozmaitości, Ludowego i Starego i Jerzym (1947) – aktorem teatralnym i filmowym, reżyserem teatralnym, dyr. Teatru Ludowego w Krakowie, posła na Sejm V, VI i VII kadencji, senatora IX kadencji[24].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 114340
- ↑ NSP 2021 - Ludność [online], Główny Urząd Statystyczny - Bank Danych Lokalnych [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1071 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-10].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ M.J. Niechaj: Radziszów, z dziejów wsi i jej mieszkańców. Radziszów: Stowarzyszenie „Nasz Radziszów”, 2015, s. 22–23. ISBN 978-83-926746-4-1.
- ↑ o. Paweł Szczaniecki O.S.B.: Katalog Opatów Tynieckich, [w:] Nasza Przeszłość XLIX. Kraków: Instytut Wydawniczy „Nasza Przeszłość”, 1978, s. 5–244.
- ↑ Paweł Szczaniecki OSM, Tyniec – Wydawnictwo Benedyktynów. [dostęp 2023-01-12]. (pol.).
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 102.
- ↑ Historia pomocy – Rodzina Tomków | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-27].
- ↑ Historia pomocy – Rodzina Toszów | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-27].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01].
- ↑ www.naszradziszow.com.
- ↑ www.naszradziszow.com.
- ↑ 90 minut. [dostęp 2023-02-18]. (pol.).
- ↑ Olga Haller. Grobonet Radziszów. [dostęp 2023-02-26]. (pol.).
- ↑ Anna Haller. Grobonet Radziszów. [dostęp 2023-02-26]. (pol.).
- ↑ Ewa Haller. Grobonet Radziszów. [dostęp 2023-02-26]. (pol.).
- ↑ Lidia Kosk–Antonina Chmielarczyk ↓.
- ↑ ''Lewicowo.pl'' [online]. data dostępu 2022-10-11.
- ↑ Eljasz-Radzikowski, Walery. Das Innere Einer Bauernhütte w Radziszowie Bei Krakau
. 1892, https://data.onb.ac.at/rep/BAG_12956580. - ↑ ''Grobonet Radziszów'' [online]. data dostępu 2022-11-19.
- ↑ Renata Radłowska: Akcja „Odnajdźmy się” kogo szuka Jerzy Fedorowicz?. 2006-12-19. [dostęp 2023-01-08]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Leszek Kapłon: Monografia Ochotniczej Straży Pożarnej w Radziszowie w 110 rocznicę powstania. Kraków: Galicyjskie Towarzystwo Historyczne, 2019, s. 280. ISBN 978-83-946641-3-8.
- Małgorzata Niechaj: RADZISZÓW – Z dziejów wsi i jej mieszkańców. Radziszów: Stowarzyszenie „Nasz Radziszów”, 2015, s. 285. ISBN 978-83-926746-4-1.
- Leszek Kapłon: Ludwik Łata - zapomniany bohater Bitwy o Anglię, [w;] Bitwa o Anglię 10 lipca-31 października 1940. Kraków: Galicyjskie Towarzystwo Historyczne, 2020, s. 47–59. ISBN 978-83-946641-4-5.
- Lidia Kosk: Sylwetki najlepszych sportowców spadochronowych. sportspadochronowy.pl. [dostęp 2017-03-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-18)]. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Radziszów, wś, pow. myślienicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 473.
- Stowarzyszenie „Nasz Radziszów”
- Strona internetowa Parafii Rzymskokatolickiej św. Wawrzyńca w Radziszowie
- Radziszów. pl – lokalna strona mieszkańców
| Miasta | |
|---|---|
| Wsie | |
| Integralne części wsi |
|
