Rokselana

Rokselana
	Rhinopithecus
	Milne-Edwards, 1872
	; Rodzina rokselan zadartonosych (R. avunculus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy wąskonose
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Presbytini
Rodzaj	rokselana
	Typ nomenklatoryczny
	Semnopithecus roxellana Milne-Edwards, 1870
Synonimy
	Presbytiscus Pocock, 1924; Megamacaca Hu Changkang & Qi Tao, 1978;
	Presbytiscus Pocock, 1924; Megamacaca Hu Changkang & Qi Tao, 1978;
Gatunki
	6 gatunków (w tym 1 wymarły) – yzobacz opis w tekście
	6 gatunków (w tym 1 wymarły) – yzobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rokselana^[4] (Rhinopithecus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Azji^[5]^[6]^[7].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 47–83 cm, długość ogona 51–104 cm; masa ciała samic 6–12 kg (sporadycznie do 20 kg), samców 14–19 kg (sporadycznie do 39 kg)^[7]^[8].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1872 roku francuski zoolog Alphonse Milne-Edwards w książce swojego autorstwa poświęconej badaniom do wykorzystania w historii naturalnej ssaków^[1]. Na gatunek typowy Milne-Edwards wyznaczył (oznaczenie monotypowe) rokselanę złocistą (R. roxellana).

Etymologia

Rhinopithecus: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’^[9].
Presbytiscus: rodzaj Presbytis Eschscholtz, 1821; łac. przyrostek zdrabniający -iscus^[10]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Rhinopithecus avunculus Dollman, 1912.
Megamacaca: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē ‘wielki’^[11]; rodzaj Macaca Lacépède, 1799 (makak). Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Megamacaca lantianensis Hu & Qi, 1978.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[12]^[8]^[5]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[4]	Podgatunki^[7]^[5]^[8]	Rozmieszczenie geograficzne^[7]^[5]^[8]	Podstawowe wymiary^[7]^[8]^[a]	Status IUCN^[13]
Rhinopithecus avunculus	Dollman, 1912	rokselana zadartonosa	gatunek monotypowy	Wietnam (znany jedynie z niewielkich fragmentów lasów w prowincjach Hà Giang, Tuyên Quang, Bắc Kạn i Thái Nguyên)	DC: 50–65 cm DO: 65–92 cm MC: 8,5–14 kg	CR
Rhinopithecus bieti	Milne-Edwards, 1872	rokselana czarna	gatunek monotypowy	Chińska Republika Ludowa (południowo-wschodni Tybet i północno-zachodni Junnan (rozdrobnione populacje w północnych górach Yun), na zachód od rzeki Jangcy, na wschód od rzeki Mekong)	DC: 74–83 cm DO: 52–75 cm MC: 9,2–17 kg	EN
Rhinopithecus brelichi	O. Thomas, 1903	rokselana szara	gatunek monotypowy	Chińska Republika Ludowa (ograniczone do góry Fanjingshan w górach Wuling (Kuejczou))	DC: 66–72 cm DO: około 97 cm MC: 8–15 kg	CR
Rhinopithecus roxellana	Milne-Edwards, 1870	rokselana złocista	3 podgatunki	Chińska Republika Ludowa (Syczuan, południowe Gansu, południowe Shaanxi i zachodnie Hubei)	DC: 47–83 cm DO: 51–104 cm MC: 6–19 kg	EN
Rhinopithecus strykeri	Geissmann, Ngwe Lwin, Saw Soe Aung, Thet Naing Aung, Zin Myo Aung, Tony Htin Hla, Grindley & Momberg, 2010	rokselana białobroda	gatunek monotypowy	północno-wschodnia Mjanma (dział wodny Saluin-Nmai Hka, wokół rzeki Maw, na wschód do Chichitago) i południowa Chińska Republika Ludowa (rezerwat przyrody Gaoligongshan w Junnanie)	DC: 54–55 cm DO: 68–78 cm MC: 8,5–14 kg	CR

Kategorie IUCN: EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Opisano również wymarły azjatycki gatunek z plejstocenu^[3]:

Rhinopithecus lantianensis (Hu Changkang & Qi Tao, 1978)

Uwagi

↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b A. Milne-Edwards: Recherches pour servir à l’histoire naturelle des mammifères: comprenant des considérations sur la classification de ces animaux. Paris: G. Masson, 1868-1874, s. 233. (fr.).
↑ R. I. Pocock. A new genus of Monkeys. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1924 (1), s. 330, 1924. (ang.).
↑ ^a ^b 胡长康 & 齐陶 / C.K. Hu & T. Qi. 陕西蓝田公王岭更新世哺乳动物群. „中国古生物志 / Palaeontologia Sinica”. 21, s. 1–64, 1978. (chiń.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 254–256. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Rhinopithecus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 727–729. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 166–167. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 607, 1904. (ang.).
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 130.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 151.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-10]. (ang.).
↑ Taxonomy: Rhinopithecus - Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).

Bibliografia

E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[13] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Edwards-1] A. Milne-Edwards: Recherches pour servir à l’histoire naturelle des mammifères: comprenant des considérations sur la classification de ces animaux. Paris: G. Masson, 1868-1874, s. 233. (fr.).

[Pocock-2] R. I. Pocock. A new genus of Monkeys. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1924 (1), s. 330, 1924. (ang.).

[hu&qi-3] 胡长康 & 齐陶 / C.K. Hu & T. Qi. 陕西蓝田公王岭更新世哺乳动物群. „中国古生物志 / Palaeontologia Sinica”. 21, s. 1–64, 1978. (chiń.).

[Cichocki&inni-4] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-5] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 254–256. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-6] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Rhinopithecus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].

[Zinner&inni-7] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 727–729. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-8] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 166–167. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Palmer-9] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 607, 1904. (ang.).

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=170_130]-10] Jaeger 1959 ↓, s. 130.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=191_151]-11] Jaeger 1959 ↓, s. 151.

[mdd-12] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-10]. (ang.).

[14] Taxonomy: Rhinopithecus - Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[a]

[13]