Ryjkowce
| Curculionoidea | |||
| Latreille, 1802 | |||
| Okres istnienia: trias środkowy–holocen 237–0 mln lat temu | |||
 Rhigus nigrosparsus z rodziny ryjkowcowatych | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| (bez rangi) | Phytophaga | ||
| Nadrodzina |
Curculionoidea | ||
| Synonimy | |||
| |||
_(7446703964).png)
_(6708009533).png)
Ryjkowce (Curculionoidea) – nadrodzina owadów z rzędu chrząszczy, podrzędu wielożernych i serii (infrarzędu) Cucujiformia. Liczy ponad 62 tysiące opisanych gatunków. Chrząszcze te żerują na różnych gatunkach roślin, przechodząc rozwój wewnątrz tkanek roślinnych. Larwy pędrakowate. Charakterystyczny dla dorosłych jest przód głowy wyciągnięty w ryjek, który może być jednak bardzo krótki. Czułki zakończone są buławką. Znane od triasu lub jury.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Charakterystyczną cechą tych chrząszczy jest głowa wyciągnięta w ryjek (rostrum)[1][2]. Ryjek ten może być bardzo krótki jak u wielu gatunków rozwijających się w glebie[1]. Czułki są mniej lub więcej buławkowate i często kolankowato zgięte[2]. Kolankowate zgięcie pozwala rozpoznać ryjkowca, gdy ten ma krótki ryjek[1]. Punkt osadzenia czułków leży w dołku lub rowku. Szwy gularne zanikające lub współbieżne. Panewki przednich bioder są przynajmniej częściowo zamknięte od tyłu. Panewki bioder środkowych są prawie zawsze zamknięte od zewnątrz. Stopy wszystkich odnóży są pseudoczteroczłowe (czwarty człon bardzo drobny). Przynajmniej dwa nasadowe segmenty odwłoka są mniej lub więcej zrośnięte[2].
Larwy są pędrakowate, beznogie lub o odnóżach szczątkowych[1].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Larwy są u zdecydowanej większości gatunków fitofagami, najczęściej przechodzącymi rozwój wewnątrz roślin[1]. Żerują na prawie wszystkich taksonach roślinach naczyniowych[1][3], a nawet wątrobowcach i glonach, w różnych organach nadziemnych i podziemnych[1] (w korzeniach, pędach, liściach, owocach i kwiatach[3]), w tkankach żywych, jak i martwych, np. wstępnie rozłożonych przez grzyby[1].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Nadrodzina kosmopolityczna o rodowodzie gondwańskim. Wiele grup starych ewolucyjnie występuje wyłącznie na półkuli południowej i związanych jest z prymitywnymi nagozalążkowymi[1].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Ryjkowce wraz z siostrzanymi stonkami (Chrysomeloidea) grupowane są w klad Phytophaga[4]. Stanowi on przykład największej obok motyli radiacji adaptacyjnej owadów roślinożernych[3]. Najstarsze znane ryjkowce pochodzą z przełomu triasu środkowego i późnego i należą do wymarłej rodziny Obrieniidae[5]. Przynależność tej rodziny do ryjkowców była kwestionowana[6] i w systemie Bouchard i innych z 2011 są zaliczane do Archostemata[7], jednak Legałow w 2010 wykazał, że cechy, na podstawie których wyłączano tę rodzinę z ryjkowców, występują też w niektórych ich grupach[8][6]. Najstarsza niewymarła rodzina o niekwestionowanej przynależności, Nemonychidae, znana jest od jury[1][8].
Łącznie opisano już ponad 62 tysiące gatunków ryjkowców, co jest największą liczbą spośród wszystkich nadrodzin chrząszczy[1]. Gatunki te grupuje się w ponad 6 tysiącach rodzajów[3]. Według Legałowa łączna liczba gatunków przekracza 150 tysięcy[8]. Systematyka nadrodziny jest wciąż nieustabilizowana[1][3]. Współcześnie wyróżnia się od 7 do 20 rodzin[1].
W systemie z pracy Boucharda i innych z 2011 roku zastosowano podział na 10 rodzin[7]:
- Nemonychidae Bedel, 1882 – ryjoszowate
- Anthribidae Billberg, 1820 – kobielatkowate
- †Ulyanidae Zherikhin, 1993
- Belidae Schönherr, 1826
- Caridae Thompson, 1992
- Attelabidae Billberg, 1820 – podryjowate
- Brentidae Billberg, 1820
- Dryophthoridae Schönherr, 1825
- Brachyceridae Billberg, 1820
- Curculionidae – ryjkowcowate
Z kolei Fauna Europaea (według stanu na 2016 rok) wyróżnia dodatkowo rodziny[9]:
- Apionidae – pędrusiowate
- Erirhinidae
- Nanophyidae
- Oxycorynidae
- Raymondionymidae
- Rhynchitidae – tutkarzowate
Niektórzy autorzy nadają stonkom i ryjkowcom rangi infrarzędów (Curculioniformia i Chrysomeliformia)[10][6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m Marek Wanat: Rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 304–305.
- ↑ a b c Roy A. Crowson: Handbooks for the identification of British Insects. Vol. IV. part I. Coleoptera. Introduction and keys to families. Royal Entomological Society of London, 1956.
- ↑ a b c d e A.E. Marvaldi, A.S. Sequeira, C.W. O’Brien, B.D. Farrell. Molecular and morphological phylogenetics of weevils (coleoptera, curculionoidea): do niche shifts accompany diversification?. „Systematic Biology”. 51 (5), s. 761-785, 2002. DOI: 10.1080/10635150290102465.
- ↑ Adriana E. Marvaldi, Catherine N. Duckett, Karl M. Kjer, Joseph J. Gillespie. Structural alignment of 18S and 28S rDNA sequences provides insights into phylogeny of Phytophaga (Coleoptera: Curculionoidea and Chrysomeloidea). „Zoologica Scripta”. 38 (1), s. 63–77, 2009. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2008.00360.x.
- ↑ V.V. Zherikhin, V.G. Gratshev. Obrieniidae fam. nov., the Oldest Mesozoic weevils (Coleoptera. Curculionoidea). „Paleontological Journal”. 27 (1), s. 50-69, 1993.
- ↑ a b c A.A. Legalov. New Obrieniidae from the jurassic of Kazakhstan (Coleoptera, Obrienioidea). „Paleontological Journal”. 46 (1), s. 73-78, 2012.
- ↑ a b Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ a b c Andrei A. Legalov. Phylogeny of the family Nemonychidae (Coleoptera) with descriptions of new taxa. „Euroasian Entomological Journal”. 9 (3), s. 457–473, 2010.
- ↑ Curculionoidea. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2016-02-22].
- ↑ A.G. Kirejtshuk. Evolution of mode of life as the basis for division of the beetles into groups of high taxonomic rank. „Advances in Coleopterology”, s. 249–262, 1991. AEC.