Sęp afrykański

Sęp afrykański

Gyps africanus
Salvadori, 1865
Park Narodowy Etoszy, Namibia
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Gypini
Rodzaj	Gyps
Gatunek	sęp afrykański
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
krytycznie zagrożony

Sęp afrykański (Gyps africanus) – gatunek dużego ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Występuje w Afryce Subsaharyjskiej, od północnych okolic Sahelu włącznie na południe. Krytycznie zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Tommaso Salvadori w 1865. Holotyp pochodził z Sudanu. Nadał sępowi afrykańskiemu nazwę Gyps africanus. Nazwa ta jest obecnie (2020) uznawana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny. Sęp afrykański jest blisko spokrewniony z sępem bengalskim (G. bengalensis). Niegdyś oba taksony uchodziły za konspecyficzne, bywają również wydzielane do osobnego rodzaju Pseudogyps, jako że przedstawiciele obydwu gatunków mają 12 sterówek, a nie 14. Sęp afrykański to gatunek monotypowy.

Morfologia

Długość ciała wynosi blisko 94 cm, przeciętna rozpiętość skrzydeł 218 cm, a masa ciała – 4150–7200 g, średnio 5450 g. Wymiary szczegółowe (n = 5; rok 1923; osobniki z Mount Elgon): długość skrzydła 620–640 mm, dzioba (górna krawędź od woskówki) – 46–49 mm, skoku – 86–101 mm, ogona – 250–260 mm; wysokość dzioba – 30–34 mm. Biały kuper oraz pokrywy podskrzydłowe kontrastują z większości brązowym (po kremowe) upierzeniem oraz czarną skórą głowy i szyi dorosłych ptaków. W terenie sępy afrykańskie można pomylić z plamistymi (G. rueppeli) albo płowymi (G. fulvus).

Zasięg występowania

Sęp afrykański to najszerzej rozprzestrzeniony sęp w Afryce. Północne rubieże jego zasięgu sięgają Senegalu, Gambii i Mali, a dalej na wschód zasięg ciągnie się aż po Etiopię i Somalię. Następnie obszar występowania biegnie przez wschodnią Afrykę po Mozambik, Zambię, Zimbabwe, Botswanę, Namibię i RPA. W części zasięgu sęp afrykański wymarł. Nie ma go już m.in. w Ghanie poza Parkiem Narodowym Mole, w Nigrze (ostatnio stwierdzony w Parku Narodowym W w 1997) oraz Nigerii, gdzie w 2011 nie został już stwierdzony w ostatniej ostoi – Yankari Game Reserve.

Ekologia

Środowiskiem życia sępów afrykańskich są spustynniałe sawanny z porozrzucanymi drzewami, jak Colosphermum mopane i Acacia. Ogółem G. africanus unika lasów (m.in. tych w DRK), pustyń, trawiastych obszarów bez drzew i obszarów zakrzewionych. Sępy afrykańskie żywią się padliną. Tropią ją z powietrza lub podążają za zwierzętami oraz innymi padlinożernymi ptakami. Rzadko zdarza im się także zabić zwierzę, zamiast szukać już padłego; może to być np. młody springbok (Antidorcas marsupialis), pisklę wikłacza czerwonodziobego (Quelea quelea) czy fakoszer (Phacochoerus aethiopicus).

Lęgi

Jajo

Okres składania jaj zazwyczaj rozpoczyna się wraz z porą suchą; w RPA jest to kwiecień–czerwiec, tylko w KwaZulu-Natal czerwiec–sierpień; w zachodniej i północno-wschodniej Afryce październik–styczeń, cały rok we wschodniej Afryce i kwiecień-czerwiec w centralnej części kontynentu. Gatunek ten często gniazduje kolonijnie, ale niektóre gniazda są bardzo rozproszone. Gniazdo umieszczone jest na wysokim drzewie, ale zdarza się (doniesienia pochodzą z RPA), że zostanie umiejscowione na słupie wysokiego napięcia. Sama konstrukcja to platforma z liści wyściełana suchą trawą i niekiedy zielonymi liśćmi. Przeważnie zniesienie liczy jedno jajo, które samiec z samicą wysiadują na zmianę przez 56–58 dni. Po 108–140 dniach młode opuszcza gniazdo, a następnie po 5–6 miesiącach usamodzielnia się.

Status i zagrożenia

IUCN od 2015 uznaje sępa afrykańskiego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered). Wcześniej został on uznany za zagrożonego (EN) w 2012, bliskiego zagrożenia (NT) w 2008 i 2007, a jeszcze wcześniej – od 1988 – uchodził za gatunek najmniejszej troski (LC). Sępy afrykańskie napotykają podobne zagrożenia, co inne sępy z tego kontynentu – przekształcanie ich środowisk w obszary rolnicze i uprawne, utratę pożywienia wskutek zmniejszenia liczebności kopytnych, kłusownictwo oraz zatrucia związane ze spożyciem pestycydu o nazwie karbofuran. Jednak przypadki z Zimbabwe i Malawi wskazują na to, że ptaki te, prócz przypadkowych zatruć, mogą stać się ofiarą także tych celowych. W Zimbabwe w 2012 po zjedzeniu padliny słonia w Parku Narodowym Gonarezhou padły 144 sępy afrykańskie. Ponadto w 2007 roku w Tanzanii ujawniono sprzedaż diklofenaku, który dla sępów spożywających padlinę zwierząt leczonych nim jest śmiertelnie toksyczny. W Tanzanii pewien brazylijski producent sprzedawał diklofenak, który następnie trafiał do 15 innych państw afrykańskich. Prócz zatruć G. africanus zagraża również handel; w RPA ptaki kupowane są celem ich spożycia (również w związku z medycyną ludową), a w Nigerii wykorzystywane są do praktyk w juju. Wedle szacunków z 2013, jeśli ówczesne tempo zmniejszania się populacji pozostanie niezmienne, gatunek wyginie w 2034 lub wcześniej. BirdLife International wymienia 3 ostoje ptaków IBA, w których występuje sęp afrykański (dwie w Kenii, m.in. PN Hell’s Gate, i jedna w Senegalu).

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).