Stary cmentarz żydowski w Gliwicach
50°17′59″N 18°40′39″E/50,299722 18,677500 Widok na cmentarz od południowego wschodu (2020) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Na Piasku |
| Typ cmentarza |
wyznaniowy |
| Wyznanie |
judaizm |
| Stan cmentarza |
nieczynny |
| Powierzchnia cmentarza |
0,63 ha |
| Data otwarcia |
1815 |
| Data ostatniego pochówku |
1937 |
Położenie na mapie Gliwic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
| 50°17′59″N 18°40′39″E/50,299722 18,677500
| |
Stary cmentarz żydowski w Gliwicach – kirkut znajdujący się przy ul. Na Piasku w Gliwicach; najstarszy zachowany zabytek kultury żydowskiej w tym mieście.
Założenie
[edytuj | edytuj kod]Cmentarz położony jest w centrum miasta, między ul. Na Piasku (wejście), torami kolejowymi i kamienicami przy ul. Okopowej. Zajmuje powierzchnię 0,63 ha[1].
Do dziś przetrwało około 500 nagrobków[2]. Ustawiano je w równych rzędach. Dominowały macewy wykonane z szarego piaskowca, zwieńczone trójkątnie lub półkoliście, na których znajdowały się inskrypcje w języku hebrajskim lub niemieckim i hebrajskim. Zdobiono je również starotestamentowymi symbolami. Najstarsze nagrobki posiadają inskrypcje zrobione w rycie wypukłym w języku hebrajskim. Najokazalszym jest grobowiec rodziny Meyerów[3]. Na cmentarzu spoczywają również m.in. członkowie rodzin: Troplowitz[4], Frankel, Freud i Froehlich. W części dla dzieci pochowano m.in. rodzeństwo Edyty Stein[5].
Przy głównym wejściu znajdują się ruiny domu przedpogrzebowego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Cmentarz powstał w 1815[6] na terenie zakupionym przez gminę żydowską w 1795 r. Początkowo znajdował się na przedmieściu Piasek, poza obszarem zabudowanym[7]. Po uruchomieniu linii kolejowej z Wrocławia do Mysłowic (1845-48) i budowie dworca kolejowego w Gliwicach cmentarz znalazł się w bezpośrednim sąsiedztwie tych dwóch obiektów.
Ostatniego pochówku dokonano w 1937 r., kiedy to pochowano Ernestinę Hahn, nekropolię zaś zamknięto definitywnie w 1953 r. Po 1945 r. nagrobki zrobione z wartościowych kamieni rozkradano i wykorzystywano jako surowiec budowlany[8]. Cmentarz został odebrany gminie żydowskiej w 1956 r., a w latach 70. założono jego likwidację w związku z planowaną budową estakady nad torami kolejowymi w osi ulic Dworcowej i Tarnogórskiej. Do likwidacji ostatecznie nie doszło ze względu na odstąpienie od projektu budowy estakady, a cmentarz pozostał z uwagi na wartość historyczną i artystyczną obiektu[7].
Po II wojnie światowej w budynku dawnego domu przedpogrzebowego znajdował się warsztat stolarski, a następnie świetlica.
Od 2010 r., z inicjatywy stowarzyszenia na rzecz Dziedzictwa kulturowego w Gliwicach „Pamięć – Zikaron” cmentarz jest okresowo udostępniany dla zwiedzających[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Burchard podaje powierzchnię 0,6 ha
- ↑ Burchard podaje liczbę zachowanych nagrobków jako około 800
- ↑ Neoklasycystyczna wolno stojąca kaplica, nawiązująca formą do oheli
- ↑ Pochodził z niej Oskar Troplowitz, niemiecki farmaceuta, współwynalazca słynnego kremu Nivea
- ↑ Cmentarz przy ulicy Na Piasku. www.vlo.gliwice.pl. [dostęp 2011-06-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-20)].
- ↑ Burchard podaje datę powstania cmentarza XVIII w.
- ↑ a b c Gliwice – Stary cmentarz żydowski w Gliwicach (ul. Na Piasku). www.sztetl.org.pl. [dostęp 2011-06-10].
- ↑ Katalog zabytków, woj. śląskie, Gliwice, www.izrael.badacz.org. izrael.badacz.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-30)]. (dostęp: 11 maja 2008)
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 189.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Stary cmentarz żydowski w Gliwicach w portalu Wirtualny Sztetl
- Opis wraz z ilustracjami
