Szczeciogon szantowaty
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj |
szczeciogon |
Gatunek |
szczeciogon szantowaty |
Nazwa systematyczna | |
Chaiturus marrubiastrum (L.) Ehrh. ex Rchb. Fl. Germ. Excurs. 1: 317 1831[3] |
Szczeciogon szantowaty (Chaiturus marrubiastrum L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Reprezentuje monotypowy rodzaj szczeciogon (Chaiturus Willdenow, Fl. Berol. Prodr. 200. 1787[4]). Zasięg występowania obejmuje Europę bez jej północnej części oraz zachodnią i środkową Azję (od Azji Mniejszej i Kaukazu, poprzez Kazachstan i południową Rosję, po północno-zachodnie Chiny (Sinciang))[5][6]. W Polsce ma bardzo rozproszone stanowiska, głównie w dolinach większych rzek, częściej spotykany jedynie nad dolną Odrą i Wisłą[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Pęd szarozielony, wzniesiony, do 30–60 cm wysokości[8], rozgałęziający się w dolnej części[5]. Łodyga czterokanciasta, pokryta w różnym stopniu krótkimi włoskami skierowanymi w dół[8], wyrasta ze skośnego, nieco drewniejącego kłącza[5].
- Liście
- Ogonkowe (ogonek ma 1,5 do 2 cm długości)[5], z wierzchu ciemnozielone i nagie, od spodu sinawe i krótko owłosione. Osiągają do 5 cm długości i 3 cm szerokości[8]. Odziomkowe liście są okrągławe[5], dolne mają kształt jajowaty do trapezowatego i są podobnie jak odziomkowe grubo ząbkowane. Liście w górze pędu są łopatkowate do lancetowatych i mają klinowatą nasadę[8]. Szczyt blaszki jest zaostrzony[5].
- Kwiaty
- Zebrane w gęste nibyokółki w kątach liści w górze pędu, zagęszczające się ku szczytowi i w najwyższej części pędu tworzące gęsty nibykłos. Kwiaty wsparte są przez szydlaste przysadki podobnej długości jak kielich. Ten do 7 mm długi, dzwonkowaty, słabo owłosiony, zwieńczony szydlastymi działkami. Korona podobnej długości lub nieco dłuższa od kielicha, różowa, od zewnątrz owłosiona, wewnątrz (w gardzieli) naga[8][5]. Dolna warga trójłatkowa, większa od górnej[5]. Pręciki nieco tylko wystające z rurki korony, z nagimi nitkami i rozchylonymi pylnikami[8]. Zalążnia czarnobrązowa, omszona na szczycie[5].
- Owoce
- Rozłupki trójgraniaste, na szczycie ucięte, brązowe, do 1,5 mm długości[8], omszone[5].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Roślina dwuletnia, rzadziej jednoroczna[8]. Hemikryptofit lub terofit[9]. Kwitnie od lipca do sierpnia[9][8] (według części źródeł w czerwcu i lipcu[5]). Owocuje w końcu lata[5]. Zasiedla pastwiska, odłogi i brzegi wód, zwykle w dolinach rzek, poza tym rośnie na przydrożach, na siedliskach ruderalnych w obrębie miejscowości, na skrajach lasów[5][8]. Zasiedla tereny nizinne[8], w Azji Środkowej rośnie do 900 m n.p.m.[5]
Systematyka i taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek reprezentuje monotypowy rodzaj, ale też często bywa włączany do rodzaju serdecznik Leonurus (jako Leonurus marrubiastrum). Należy w każdym razie wraz z nim do plemienia Leonureae w podrodzinie Lamioideae w rodzinie jasnotowatych Lamiaceae[10].
- Cardiaca leonuroides Willd.
- Cardiaca marrubiastrum (L.) Schreb.
- Chaiturus leonuroides Willd.
- Chaiturus marrubiastrum (L.) Spenn.
- Chaiturus marrubifolius St.-Lag.
- Leonurus marrubiastrum L.
- Leonurus marrubifolius St.-Lag.
- Leonurus parviflorus Salisb.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-11-04] (ang.).
- ↑ Chaiturus marrubiastrum (L.) Ehrh. ex Rchb.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-11-04].
- ↑ Chaiturus Willdenow. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2020-11-04].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Chaiturus marrubiastrum (Linnaeus) Spenner. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-11-04].
- ↑ Chaiturus marrubiastrum (L.) Ehrh. ex Rchb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-04].
- ↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: Dodatek. Kraków: Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019, s. 50. ISBN 978-83-956282-0-7.
- ↑ a b c d e f g h i j k Kazimierz Zarzycki: Chaiturus Willd., Szczeciogon. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1967, s. 236-237.
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 393. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Genus: Chaiturus Willd.. [w:] GRIN-Global. U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, U.S. National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-11-04].
- EoL: 591118
- EUNIS: 173547
- Flora of China: 200019507
- Flora of North America: 200019507
- GBIF: 2927071
- identyfikator iNaturalist: 333399
- IPNI: 445631-1
- ITIS: 565058
- NCBI: 694349
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-37383
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:77176662-1
- Tela Botanica: 16399
- identyfikator Tropicos: 17603824
- USDA PLANTS: CHMA18
- CoL: TFDJ