Szmulowizna
osiedle i obszar MSI Warszawy | |
Kamienice przy ul. Kawęczyńskiej, widoczna wieża bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miasto | |
Dzielnica | |
W granicach Warszawy | |
Położenie na mapie dzielnicy |
Szmulowizna, dawniej także Szmulowszczyzna[3], zwyczajowo Szmulki[3][4][5] – osiedle i obszar MSI[6] w dzielnicy Praga-Północ w Warszawie.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Granice Szmulowizny wydzielonej jako obszar Miejskiego Systemu Informacji wyznaczają[6]:
- ul. Markowska,
- linia kolejowa wzdłuż al. „Solidarności”,
- linia kolejowa wzdłuż ul. Zabranieckiej i ul. Naczelnikowskiej (granica między Pragą-Północ a Targówkiem, dawniej granica gminy Warszawa-Centrum),
- linia kolejowa ze stacją Warszawa Wschodnia (wzdłuż granicy dzielnic Praga-Północ i Praga-Południe) od granicy dzielnicy Targówek (dawnej granicy gminy Warszawa-Centrum).
Pierwotnie granicę między Pragą (wtedy już częścią miasta Warszawy) a Szmulowizną wyznaczał wał ziemny (część okopów Lubomirskiego) w rejonie ul. Markowskiej i rogatki Ząbkowskie, znajdujące się w miejscu dzisiejszego skrzyżowania ul. Ząbkowskiej z Markowską.
Pochodzenie nazwy
[edytuj | edytuj kod]Szmulowizna
[edytuj | edytuj kod]Nazwa Szmulowizna pochodzi od imienia właściciela tych gruntów Szmula (Samuela) Jakubowicza Sonnenberga, zwanego Zbytkowerem (Zbitkawerem)[7] (1756−1801), żydowskiego kupca, bankiera, faktora, protegowanego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, protoplasty rodu Bergsonów (w tym filozofa Henryka Bergsona)[8]. Ten najbogatszy Żyd warszawski zrobił znaczny majątek na dostawach dla wojska rosyjskiego. Zbiegł po wybuchu powstania kościuszkowskiego. Jego niektóre zakłady m.in.: garbarnię, młyn na Golędzinowie przejęły władze powstańcze[9]. Początkowo folwark Zbytkowera nosił nazwę Bojnówek, z czasem wraz z okolicznymi terenami (wsią i karczmą) przyjął nazwę Szmulowizna od imienia właściciela. Nazwy tej, również w brzmieniu Szmulowszczyzna[10] używano m.in. w XIX w.[7], widać ją m.in. na zaborczych mapach z tego okresu (w rosyjskiej pisowni Шмулевизна[11] lub Шмулевщизна[10]). Stosowano również formę Szmulewizna[12].
Zamiast nazwy Szmulowizna na mapach topograficznych od kilkudziesięciu lat umieszcza się potoczną nazwę Szmulki i ta forma znalazła się w oficjalnym Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych[13].
Michałów
[edytuj | edytuj kod]Tereny we wschodniej części Szmulowizny wykupiło w 1902 małżeństwo książąt Michał i Maria Radziwiłłowie. Odtąd nazwano je Michałowem na cześć księcia – działacza filantropijnego, mecenasa kultury i współfundatora (wraz z małżonką) szkółek i schronisk dla ubogiej młodzieży (m.in. przytułek Nazaret) oraz Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego. Michał Radziwiłł całe swoje życie poświęcił sprawom publicznym, angażując swą energię, a także pieniądze w działalność filantropijną i kulturalną. Był m.in. redaktorem i wydawcą „Biblioteki Warszawskiej”, Prezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności oraz członkiem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Przewodniczył Komitetowi budowy pomnika Adama Mickiewicza[14][15].
Do Michałowa niektórzy zaliczają również tereny za linią kolei nadwiślańskiej, należące już do Targówka Fabrycznego[16].
Nazwa Michałów była w użyciu przede wszystkim w okresie międzywojennym. Dzisiejszy tramwajowy przystanek końcowy Kawęczyńska-Bazylika nosił wtedy nazwę Kawenczyńska (Michałów)[17]. Natomiast obszar Michałowa powiększył się i zamykał w granicach parafii Najświętszego Serca Jezusowego, ustanowionej Dekretem erekcyjnym z dnia 25 października 1919 roku, a granice Michałowa sięgały obecnej ulicy Markowskiej. W latach 20. XX wieku, sporządzono mapę otoczenia Bazyliki NSJ, którą nazwano „Plan Michałowa”. O tym, że nazwa Michałów stosowana była powszechnie świadczyć może m.in.: Dekret księdza Kardynała A.Kakowskiego z 1931 roku przekazujący parafię z Bazyliką Towarzystwu Salezjańskiemu[18]. Istniał również, utworzony przy Państwowym Monopolu Spirytusowym, hufiec Michałów organizacji młodzieżowej Orląt. Funkcjonował on w latach 30., będąc najliczniejszym hufcem Orląt w prawobrzeżnej Warszawie, i działał w konspiracji podczas II wojny światowej[19].
W czasach PRL, zwalczając wpływy ziemiaństwa i Kościoła, upowszechniano nazwę Szmulowizna. Mimo to do dziś pozostała nazwa kolejowego posterunku odgałęźnego Michałów[20] na linii kolei nadwiślańskiej oraz ulicy Michałowskiej[21], upamiętniającej Michała Radziwiłła[22].
Przed wojną istniało Towarzystwo Przyjaciół Michałowa – reaktywowane w 2008 jako Praskie Stowarzyszenie Mieszkańców „Michałów”[23], którego celem jest m.in. przywrócenie tej historycznej nazwy. W dniu imienin Michała (29 września) obchodzone są Dni Michałowa.
W 2009 grupa mieszkańców osiedla podjęła starania o wydzielenie Michałowa ze Szmulowizny, jako oddzielnego obszaru MSI.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W XIX w. Szmulowizna została otoczona z 3 stron torami kolejowymi – w 1862 otwarto kolej petersburską od północy, w 1867 kolej terespolską od południa oraz kolej obwodową, tzw. nadwiślańską w 1875–1877. W 1877 na terenie Szmulowizny znajdowało się ok. 100 domów i 1890 mieszkańców[24]. Na obszarze Szmulowizny rozwinął się przemysł – w 1897 powstała przy ul. Ząbkowskiej Wytwórnia Wódek „Koneser”, a przy ul. Siedleckiej późniejsza fabryka Avia (1902, obecnie Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych Avia). W 1889 Szmulowizna została włączona do Warszawy[24][25]. Wiele nowo wytyczanych ulic otrzymało − podobnie jak już istniejące ulice − nazwy od miejscowości leżących na wschód od Wisły[26].
W okresie międzywojennym nastąpiła rozbudowa dróg, kanalizacji, wodociągów, linii tramwajowych – powstała Zajezdnia Praga na Kawęczyńskiej otwarta 1 lutego 1922. W latach 1907–1923 zbudowano bazylikę Najświętszego Serca Jezusowego.
Zabudowa Szmulowizny ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[27].
Po wyzwoleniu Pragi we wrześniu 1944 na Szmulowiźnie, zniszczonej w niewielkim stopniu i znajdującej się poza zasięgiem artylerii niemieckiej, koncentrowało się życie polityczne i społeczne prawobrzeżnej części miasta[28].
Po wojnie mieszkania opuszczone przez ludność żydowską zajęła uboga ludność z warszawskich przedmieść – a sama Praga, a zwłaszcza Szmulki, zyskały złą sławę. Domy pozbawione przez lata właściwej opieki powoli odzyskują swój wygląd, powstają tu też nowe osiedla mieszkaniowe.
W początku lat 50. pod kierunkiem arch. Zygmunta Stępińskiego powstał projekt nowego osiedla Michałów z monumentalnymi budynkami, Długim Rynkiem i okrągłym placem z wysokościowcem. Na osiedlu miało zamieszkać 18 tys. mieszkańców. Projektu jednak nie zrealizowano[29].
Osiedle Szmulowizna
[edytuj | edytuj kod]W latach 1969–1975 na tym terenie powstało osiedle mieszkaniowe Szmulowizna zbudowane według projektu Jana Kalinowskiego. Jego charakterystycznym elementem jest najdłuższy budynek w Warszawie, przy ul. Kijowskiej 11, wzniesiony w latach 1971–1973, o długości 508 m.
Powstanie osiedla wysokich bloków spowodowało pocięcie na dwie części ulic: Łochowskiej, Łomżyńskiej, Wiosennej i Wołomińskiej oraz zniknięcie z planu miasta dawnych ulic: Jesiennej, Łamanej i Nowej.
Osiedle składa się z czterech części:[30]
- Szmulowizna A, Szmulowizna I (1969–1972) – trzy budynki jedenastokondygnacyjne (Markowska 6, Korsaka 1, al. Tysiąclecia 151) i dwa pięciokondygnacyjne (Ząbkowska 40, Kijowska 11) między ulicami Kijowską, Markowską, Ząbkowską i aleją Tysiąclecia;
- Szmulowizna B (1973–1978) – jeden budynek jedenastokondygnacyjny (Wiosenna 2) i trzy pięciokondygnacyjne (Wiosenna 1 i 3, Tarchomińska 10) przy ulicach Wiosennej i Tarchomińskiej;
- Szmulowizna Wschodnia, Szmulowizna II – osiem budynków jedenastokondygnacyjnych (1972–1975; Wołomińska 19, Radzymińska 54/58, 60/66 i 68/72, Łomżyńska 15/25, Łochowska 1/29, Siedlecka 1/15 i 16/24) oraz trzy pięciokondygnacyjne (1978–1984; Radzymińska 52a, Łomżyńska 22/24, Łochowska 34) w trójkącie między ulicami Radzymińską i Kawęczyńską oraz wałem Kolei Nadwiślańskiej;
- Kolonia Białostocka przy ulicy o tej samej nazwie – dwa budynki maksymalnie dwunastokondygnacyjne (nr 7 i 9) i jeden maksymalnie jedenastokondygnacyjny (nr 11; wszystkie trzy 1982–1986) oraz jeden czterokondygnacyjny (numer 48; 2001).
Ważniejsze obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Bazylika Najświętszego Serca Jezusowego
- Blok mieszkalny przy ul. Kijowskiej 11 (tzw. jamnik)
- Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji
- Fabryka Drucianka w Warszawie
- Kompleks dawnej Wytwórni Wódek „Koneser”, siedziba m.in. Muzeum Polskiej Wódki
- Kompleks młyński Michla w Warszawie
- Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych Avia
- Oficyna Burkego
- Menedżerska Akademia Nauk Stosowanych
- Szkoła przy ul. Otwockiej 3 w Warszawie
- Zajezdnia tramwajowa Praga
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rozporządzenie dot. rozszerzenia warszawskiego okręgu miejskiego i wykonania planu dla zabudowania miasta Warszawy (Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego 1916 nr 29 poz 79)
- ↑ Rozporządzenie dot. ustanowienia granic miejskich Warszawy Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego 1917 nr 63 poz 259
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 841. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Jerzy Kasprzycki, Marian Stępień: Pożegnania warszawskie. Warszawa: Arkady, 1971, s. 174.
- ↑ Iwona Oliwińska: Warszawskie Szmulki. Miejsce, ludzie, style życia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 2008. ISBN 978-83-89501-89-9.
- ↑ a b Obszary MSI. Dzielnica Praga-Północ. [w:] Zarząd Dróg Miejskich [on-line]. zdm.waw.pl. [dostęp 2020-05-10].
- ↑ a b Szmulowizna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 13 .
- ↑ M. Altbauer, Dublety imion biblijnych w polszczyźnie, [w:] Onomastica, r. X, z. 1—2, Wrocław 1965
- ↑ A. Zamorski, Warszawa w Powstaniu Kościuszkowskim, Warszawa 1985, s.28
- ↑ a b Plan miasta Warszawy i okolic. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, 1862, zesp. 1004/IV Kolekcja I map i planów Warszawy, sygn. K I 51 [dostęp 2012-11-20].
- ↑ Окресности г. Варшавы (skan mapy). [dostęp 2010-09-07]. (ros.).
- ↑ Mapa Kwatermistrzostwa. ok. 1850. [dostęp 2014-05-08].
- ↑ Geoportal 2 | iMap [online], mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2017-11-26] .
- ↑ Janusz Nowakowski. Michałów wczoraj i dziś. „Przegląd Praski”. 2/13/2014, s. 7, październik 2014. Warszawa. ISSN 1897-9513. [dostęp 2015-01-22].
- ↑ K.Beylin, Dni powszednie Warszawy w latach 1880-1900, Warszawa 1967, s. 418
- ↑ Plan Miasta Stołecznego Warszawy. Wyd. „Świt”, 1939. [dostęp 2012-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- ↑ Informator Dyrekcji Tramwajów i Autobusów m.st. Warszawy, 1 września 1937 r.[1], 5 września 1938 r.[2]
- ↑ B. Kant, Bazylika Serca Jezusowego. Tętniące życiem serce warszawskiej Pragi, Warszawa 2008
- ↑ Marek Gałęzowski: Orlęta Warszawy. Organizacja Orląt Związku Strzeleckiego w Warszawie. Działalność przedwojenna, konspiracyjna i losy powojenne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2009, s. 70, 101. ISBN 978-83-7399-330-3.
- ↑ Warszawa Michałów. [w:] Baza kolejowa [on-line]. www.kolej.one.pl. [dostęp 2012-08-23].
- ↑ J. Kasprzycki. Bujne życie Otwockiej. Życie Warszawy, 3-4.5.1986
- ↑ Dorota Wilkiewicz: Ulice i uliczki naszej Pragi. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1999, s. 67. ISBN 83-906889-2-1.
- ↑ Praskie Stowarzyszenie Mieszkańców "Michałów" [online], stowarzyszeniemichalow.blogspot.com [dostęp 2017-11-26] .
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 842. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 226, 2002.
- ↑ Dorota Wilkiewicz: Ulice i uliczki naszej Pragi. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1999, s. 7. ISBN 83-906889-2-1.
- ↑ Mieczysław Cieplewicz. Bombardowanie i ostrzeliwanie Warszawy we wrześniu 1939 r.. „Kronika Warszawy”. 4/48, s. 59, 1981.
- ↑ Jerzy Kasprzycki: Warszawa nieznana. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 16.
- ↑ Historia i zabytki Pragi: Projekt osiedla Michałów 1953 r.. www.twoja-praga.pl Portal informacyjny warszawskiej Pragi, 2010-09-29. [dostęp 2013-08-05].
- ↑ https://web.archive.org/web/20120818065723/http://www.rsmpraga.pl/administracje/osiedle-kijowska.html Robotnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa "Praga", administracja Osiedla Kijowska