Przejdź do zawartości

Tąpnięcie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Tąpnięcie – wyrzucenie materiału skalnego do wyrobiska lub zniszczenie jego obudowy wywołane gwałtownym rozładowaniem energii potencjalnej sprężystości skał. Jest jednym z zagrożeń naturalnych występujących w górnictwie. Często błędnie utożsamiane z każdym wstrząsem sejsmicznym pochodzenia górniczego.

Definicja wg Wyższego Urzędu Górniczego: Tąpnięcie – zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego odcinek uległo gwałtownemu zniszczeniu lub uszkodzeniu, w następstwie czego nastąpiła całkowita lub częściowa utrata jego funkcjonalności lub bezpieczeństwa jego użytkowania.

Kumulowanie energii sprężystej, w górotworze następuje jedynie w skałach sprężystych. Opracowano wiele metod oceny skłonności skał do tąpań. W ocenie skłonności do tąpań stosuje się analizę przedzniszczeniowej charakterystyki naprężeniowo-odkształceniowej, oraz pełnej charakterystyki zarówno przedkrytycznej, jak i pokrytycznej. Wskaźniki opisujące właściwości skał dzielone są na kilka grup (odkształceniowe, wytrzymałościowe, energetyczne, reologiczne). Jednym ze wskaźników, który uzyskuje się na podstawie jednoosiowego ściskania i ma praktyczne zastosowanie do oceny skłonności węgla do tąpań, jest energetyczny wskaźnik naturalnej skłonności do tąpań WET[1].

Eksploatacja górnicza (czyli w przypadku górnictwa głębinowego drążenie korytarzy) narusza pierwotną równowagę górotworu. W pobliżu wyrobisk dochodzi do zwiększenia pierwotnych naprężeń wynikających z ciężaru wyżej leżących warstw, a w przypadku przekroczenia wytrzymałości skały na ściskanie, następuje zniszczenie jej struktury (czyli zgniecenie), które zapoczątkowuje bardzo gwałtownie przebiegający proces lawinowy kruszenia skał i rozładowywania nagromadzonej energii sprężystej. Przebieg tąpnięcia zbliżony jest do odpalenia w skałach materiału wybuchowego.

Pierwsze tąpnięcie miało miejsce w kopalni rudy w Derbyshire w Anglii w XVIII w. W Polsce tąpania występują od ponad 100 lat w kopalniach węgla kamiennego i od ponad 50 lat w kopalniach rudy miedzi.

Typy tąpnięć

[edytuj | edytuj kod]

O zaliczeniu tąpnięcia do danego typu decyduje położenie ogniska wstrząsu:

  • Tąpania pokładowe
  • Tąpania stropowe
  • Tąpania spągowe

Tąpnięcia w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

Największe tąpnięcia w Polsce (pow. 3 stopni w skali Richtera) odczuwalne na powierzchni w XXI wieku:

Kolejność (wg siły) Kopalnia Obszar epicentralny – miasta Siła (Skala Richtera) Data/Godzina Uwagi
1 KGHM S.A. O/ZG „Rudna” Polkowice – Głogów – Lubin 4.9 08.07.2020 07:18[2] Zakwalifikowane jako odprężenie górotworu
2 KGHM S.A. O/ZG „Rudna” Polkowice – Głogów – Lubin 4.8 29.01.2019 13:53[3][4]
3 KGHM S.A. O/ZG „Rudna” Polkowice – Głogów – Lubin 4.6 19.03.2013 22:09[5][6]
4 KGHM S.A. O/ZG „Rudna” Polkowice – Głogów – Lubin 4.4 29.11.2016 21:09[7]
5 KGHM S.A. O/ZG „Rudna” Polkowice – Głogów – Lubin 4.1 22.08.2023 09:38
6 KWK Wujek „Śląsk” Katowice – Chorzów – Zagłębie Dąbrowskie 4.0 18.04.2015 00:16[8]
7 KWK Budryk Ornontowice 3.9 13.01.2020 14:34[9][10]
8 KGHM S.A. O/ZG „Rudna” Polkowice – Głogów – Lubin 3.8 12.01.2019 09:58[11]
8 KWK Janina Chrzanów - Libiąż – Trzebinia - Żarki 3.8 30.09.2015 11:13[12]
8 KWK Rydułtowy-Anna Rydułtowy – Radlin – Wodzisław 3.8 13.01.2005 18:34[13][14]
9 KGHM S.A. O/ZG „Rudna” Polkowice – Głogów – Lubin 3.7 18.01.2019 05:44[15]
9 KWK Budryk Ornontowice 3.7 8.11.2018 20:23[16][17]
10 KWK Bielszowice Ruda Śląska 3.6 18.01.2018 11:39[18]
11 KWK Rydułtowy Rydułtowy – Pszów – Wodzisław 3.5 22.01.2019 23:33[19]
11 KWK Bobrek Bytom 3.5 03.06.2016 08:42[20]
11 KWK Wujek Katowice 3.5 26.05.2014 20:42[21][22]
11 KWK Centrum Bytom – Radzionków – Ruda Śląska 3.5 12.12.2008 23:45[23]
12 KWK Zofiówka Jastrzębie-Zdrój – Żory, Wodzisław Śląski[24] 3.42 05.05.2018 10:58[25][26] Katastrofa górnicza w kopalni Zofiówka
13 KWK Bobrek-Piekary Bytom – Tarnowskie Góry – Zabrze – Zbrosławice 3.4 23.04.2018 10:55[27]
13 KWK Marcel Wodzisław Śląski 3.4 08.03.2012 20:20[28]
14 KWK Janina Chrzanów - Libiąż - Trzebinia 3.3 24.12.2022 04:51[29]
14 KWK Bobrek-Centrum Bytom 3.3 21.11.2012 05:22[30]
14 KWK Bobrek-Centrum Bytom 3.3 19.07.2011 18:06[31]
15 KWK Janina Chrzanów - Libiąż - Trzebinia 3.21 23.11.2022 16:52[32]
16 KWK Janina Chrzanów - Libiąż - Trzebinia 3.2 15.12.2022 02:55[33]
16 KWK Marcel Marklowice-Wodzisław Śląski 3.2 08.02.2019 03:10[34]
16 KWK Murcki-Staszic Katowice 3.2 17.09.2018 13:08[35]
16 KWK Rydułtowy-Anna Rydułtowy 3.2 30.03.2011 04:02[36]
16 KWK Piast Bieruń 3.2 09.02.2010 20:10[37]
17 KWK Janina Chrzanów - Libiąż - Trzebinia 3.1 24.06.2021 03:27[38]
17 KWK Janina Chrzanów - Libiąż - Trzebinia 3.1 09.06.2021 02:53[38]
17 KWK Janina Chrzanów - Libiąż - Trzebinia 3.1 05.03.2021 21:20[38]
17 KWK Murcki-Staszic Katowice 3.1 05.09.2017 04:45[39]
17 KWK Rydułtowy-Anna Rydułtowy 3.1 07.06.2013 01:12[40]
18 KWK Janina Chrzanów - Libiąż - Trzebinia 3.0 23.03.2023 01:10[41]
18 KWK Janina Chrzanów - Libiąż - Trzebinia 3.0 05.08.2021 18:02[41]
18 KWK Wieczorek Katowice 3.0 10.03.2013 15:02[42]
18 KWK Rydułtowy-Anna Rydułtowy 3.0 05.02.2010 12:50[potrzebny przypis]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Mirosława Bukowska: WSKAŹNIKOWE METODY OCENY SKŁONNOŚCI DO TĄPAŃ SKAŁ I GÓROTWORU. [w:] PRACE NAUKOWE GIG GÓRNICTWO I ŚRODOWISKO [on-line]. s. 96 - 97. [dostęp 2016-06-03].
  2. ↑ Earthquake information - EMSC Mobile [online], m.emsc.eu [dostęp 2020-07-29].
  3. ↑ Komunikat w sprawie wstrząsu w ZG Rudna
  4. ↑ Earthquake, Magnitude 4.8 - POLAND - 2019 January 29, 12:53:45 UTC [online], EMSC-CSEM [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  5. ↑ Górnicy odnalezieni. "Wszyscy żyją"
  6. ↑ Earthquake, Magnitude 4.6 - POLAND - 2013 March 19, 21:09:52 UTC [online], EMSC-CSEM [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  7. ↑ Earthquake, Magnitude 4.4 - POLAND - 2016 November 29, 20:09:39 UTC [online], EMSC-CSEM [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  8. ↑ Earthquake - Magnitude 4.0 - POLAND - 2015 April 17, 22:16:22 UTC [online], www.emsc-csem.org [dostęp 2017-11-27] (ang.).
  9. ↑ Earthquake - Magnitude 3.9 - POLAND - 2019 January 13, 13:34:16.7 [online], www.emsc-csem.org [dostęp 2020-01-13] (ang.).
  10. ↑ Silny wstrząs na Śląsku. Czuli mieszkańcy Katowic, Tychów, Mikołowa czy Rybnika [online], Info Katowice, 13 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-14] (pol.).
  11. ↑ EMSC-CSEM raport
  12. ↑ Tąpnięcie w kopalni „Janina” w Libiążu.
  13. ↑ EMSC
  14. ↑ To było straszne, Nowiny Wodzisławskie 3/2005.
  15. ↑ EMSC-CSEM raport
  16. ↑ EMSC
  17. ↑ Wstrząs na Śląsku! Silne tąpnięcie w kopalni Budryk odczuły Rybnik, Orzesze, Tychy, Zabrze, Gliwice i inne miasta, dziennikzachodni.pl, 9 listopada 2018
  18. ↑ Potężny wstrząs w kopalni Bielszowice 18.1.2018 o sile 3,6 Richtera. Zatrzęsła się ziemia od Zabrza przez Katowice do Tychów [online], Dziennik Zachodni, 18 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-18] (pol.).
  19. ↑ Tąpnięcie w kopalni Rydułtowy. Nie żyje 1 górnik.
  20. ↑ Mocny wstrząs w Bytomiu i okolicy: Zakołysało budynkami
  21. ↑ Earthquake - Magnitude 3.5 - POLAND - 2014 May 26, 18:42:53 UTC [online], www.emsc-csem.org [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] (ang.).
  22. ↑ Mocno zatrzęsło w Katowicach i ościennych miastach. 'Bloki się zakołysały' [online], Gazeta.pl Katowice, 29 maja 2014 [dostęp 2023-04-18] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-29].
  23. ↑ Górny Śląsk: silny wstrząs ziemi- Onet.pl - Wiadomości
  24. ↑ Kopalnia Zofiówka: Ratownicy idą do zasypanych górników. Mają dwa urządzenia do lokalizacji. Ocaleni górnicy wskazali miejsce [online] [dostęp 2018-05-07] (pol.).
  25. ↑ Jastrzębie-Zdrój. Dramat w kopalni "Zofiówka". Odnaleziony górnik nie żyje. 4 dalej poszukiwanych [online] [dostęp 2018-05-06] (pol.).
  26. ↑ Tomek Orszulak, Wstrząs w kopalni Zofiówka w Jastrzębiu-Zdroju. Ratownikom zostało około 30 metrów do trzeciego górnika, „wiadomosci.wp.pl”, 6 maja 2018 [dostęp 2018-05-06] (pol.).
  27. ↑ Earthquake - Magnitude 3.4 - POLAND - 2018-04-23 08:55:18 UTC [online], www.emsc-csem.org [dostęp 2018-04-23] (ang.).
  28. ↑ • Wstrzas-w-kwk-marcel-26-letni-gornik-nie-zyje
  29. ↑ Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2022-01-13].
  30. ↑ European-Mediterranean Seismological Centre
  31. ↑ WUG Tąpnięcia w 2011 roku
  32. ↑ Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2022-11-26].
  33. ↑ Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2022-12-15].
  34. ↑ https://www.emsc-csem.org/Earthquake/earthquake.php?id=743687 Dane EMSC [dostęp 2019-02-08]
  35. ↑ Katowice: silny wstrząs w kopalni Murcki-Staszic, „PolskieRadio.pl” [dostęp 2018-09-17].
  36. ↑ 3,2 w skali Richtera - tynk leciał na głowy • Nowiny.pl
  37. ↑ Silny wstrząs w kopalni Piast w Bieruniu
  38. ↑ a b c Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2022-12-02].
  39. ↑ KATOWICE OBUDZIŁ SILNY WSTRZĄS. WINNA KOPALNIA MURCKI-STASZIC. [dostęp 2017-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-05)].
  40. ↑ Znowu tąpnęło w kopalni Rydułtowy-Anna. nowiny.rybnik.pl [dostęp 2013-06-09]
  41. ↑ a b Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego - Powiat Chrzanowski - Informacje o wstrząsach górniczych [online], www.pczk.pl [dostęp 2023-04-18].
  42. ↑ Silny wstrząs w kopalni Wieczorek w Katowicach

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tąpnięcie&oldid=71697508”