Trznadel białogłowy
| Emberiza leucocephalos[1] | |||
| S.G. Gmelin, 1771 | |||
_-_%D0%A6%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B0%D1%82_%D1%85%D3%A9%D0%BC%D1%80%D3%A9%D0%B3_(15617685422).jpg) Samiec | |||
 Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
trznadel białogłowy | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Trznadel białogłowy[4] (Emberiza leucocephalos) – gatunek małego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae). Gniazduje w umiarkowanych strefach klimatycznych Azji oraz skrajnie wschodniej Europy; rzadko zalatuje w głąb Europy, dwa razy stwierdzony w Polsce. Wędrowny, zimuje na południe od zasięgu letniego; podgatunek z północno-środkowych Chin jest osiadły[3]. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Podgatunki i zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Wyróżniono dwa podgatunki E. leucocephalos[5][6]:
- E. leucocephalos leucocephalos – wschodni kraniec europejskiej części Rosji do wschodniej Syberii i północno-wschodnich Chin; Sachalin. Zimuje od Afganistanu i północnego Pakistanu na wschód po Nepal, północne Chiny, północną Mongolię i Japonię, na południe po południowy Turkmenistan, północny i południowo-zachodni Iran oraz w północnym Izraelu.
- E. leucocephalos fronto – północno-wschodni Qinghai i południowe Gansu (północno-środkowe Chiny).
W Polsce obserwowany tylko dwa razy (stan w 2017). Pierwszy był to lęg mieszany z samicą trznadla zwyczajnego[7]. Lęg ten, odnotowany w 1994 nad Biebrzą, nie powiódł się; gniazdo zostało splądrowane przez drapieżnika. Podobne przypadki lęgów mieszanych stwierdzano na zachodniej Syberii; takie mieszańce są płodne i mają cechy mieszane. Prawdopodobnie trznadel zwyczajny i białogłowy stanowiły niegdyś jedną populację, która rozdzielona lądolodem w trakcie ostatniego zlodowacenia rozbiła się na dwie, tworząc osobne gatunki[8]. Po raz drugi w Polsce trznadla białogłowego zaobserwowano nad zbiornikiem Jeziorsko w woj. łódzkim we wrześniu 2015[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 16–18 cm, masa ciała 19–37 g[10].
Duży, szarobrązowy trznadel z kasztanowym kuprem. U samca w szacie godowej wierzch głowy i policzki białe, czarno obrzeżone. Pozostała część głowy oraz gardło brązowe. W szacie zimowej głowę pokrywają płowobrązowe i czarne plamki. Wierzch ciała kasztanowy, paskowany ciemnobrązowo. Górna część piersi i brzuch białe. Niższą część piersi i boki zajmują pióra kasztanowe o białych krawędziach, sprawiające efekt łuskowania. Samica różni się mniej intensywnie kasztanowym upierzeniem, głową pokrytą szarobrązowymi pasami, jasną plamą na pokrywach usznych oraz znacznie jaśniejszym wierzchem ciała[11].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]
Wedle Benedykta Dybowskiego okres składania jaj przypada na koniec maja, rzadko trznadel białogłowy wyprowadza drugi lęg w lipcu. Gniazdo mieści się na skraju lasu lub zarośli, na ziemi w lekkim zagłębieniu; ptak buduje je u podnóża drzewa, krzewu lub leżącego konaru ze źdźbeł trawy i wyścieła delikatniejszymi trawami i włosiem końskim. Zewnętrzna średnica to około 13 cm, głębokość 5 cm. Zniesienie liczy 4–6 jaj, barwa tła na skorupce zmienna, od jasnoróżowej po fioletową lub zielonawą; pokrywają je liczne brązowe plamy, kreski i nieregularne kształty, także pomniejsze fioletowawe plamki. Wysiaduje jedynie samica, samiec w tym czasie zajęty jest śpiewem. Średnie wymiary dla 54 jaj (22 Taczanowskiego, 7 Reya, pozostałe Dybowskiego) wynoszą 21,48 na 16,1 mm. Średnia masa jaja (n=22) wynosi 173 mg[12].
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje trznadla białogłowego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988. Liczebność światowej populacji nie została oszacowana, ale ze względu na brak istotnych zagrożeń jej trend uznawany jest za stabilny[3].
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[13].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Emberiza leucocephalos, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b D. Lepage: Pine Bunting Emberiza leucocephalos. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
- ↑ a b c Emberiza leucocephalos, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 – trznadle - Old word buntings (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-24].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buntings. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-24]. (ang.).
- ↑ Pine Bunting (Emberiza leucocephalos). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-24)]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, Tom II. Wrocław: Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”, 2003, s. 775. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico, 2007, s. 295. ISBN 978-83-7073-474-9.
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 32. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2015. „Ornis Polonica”. 57, s. 117–147, 2016.
- ↑ N. Bouglouan: Pine Bunting. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-06-24]. (ang.).
- ↑ Buntings. W: Carol & Tim Inskipp: A guide to the birds of Nepal. 1985, s. 77.
- ↑ Francis C.R. Jourdain: The eggs of European birds. 1906, s. 100–101.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).