Wikipedysta:Paelius/Wikigranty/WG 2014-71/Filip I wołogoski

Filip I wspomagany przez swoich doradców (m.in. Jobsta von Dewitza) oraz Jana Bugenhagena doprowadził do zaprowadzenia reformacji na Pomorzu Zachodnim na sejmie trzebiatowskim w 1534.

Dzięki zawartemu blisko półtora roku później małżeństwu (ślub w Torgau — w ceremonii udział wzięli i Marcin Luter, i Bugenhagen) z Marią, córką i siostrą elektorów saskich książę wszedł do bliskiego kręgu rodzinnego głównej siły reformacyjnej w cesarstwie. Ślub ten był jedną ze składowych zawartego w 1535 sojuszu protestanckich władców północno-wschodnich Niemiec. Ze strony księcia Filipa I rozmowy przedślubne prowadzili Jan Bugenhagen i Jobst von Dewitz. Na życzenie władcy przyszły szwagier Jan Fryderyk kazał Lucasowi Cranachowi wykonać podobiznę księżniczki Marii, zadośćuczyniono również prośbie księcia „obejrzenie” wybranki (specjalnymi wysłannikami książąt pomorskich w tym celu byli Jobst von Dewitz i Bartłomiej Swawe). Uroczystości weselne na saskim zamku w Torgau trwały przez trzy dni — od 26 do 28 lutego 1536, pierwszego dnia (w sobotę) miały miejsce właściwe uroczystości zaślubin (wymiana obrączek, sporządzenie układu dotyczącego posagu i oprawy wdowiej), drugiego (niedziela) Marcin Luter koncelebrował mszę (w obrządku ewangelickim; właściwy ślub kościelny), doszło też do pokładzin, zaś w poniedziałek odbyły się uroczystości weselne wraz z turniejem.

Książę Filip I był fundatorem wykonanego przez Petera Heymansa w 1554 gobelinu, tzw. opony Croya. Przedstawienie na tym reformacyjnym dziele sztuki jest m.in. ściśle związane z zawartym w lutym 1536 małżeństwem księcia z Marią, córką Jana, elektora saskiego, pełniąc funkcję portretu rodzinnego obu dynastii.

Wygląd księcia znamy z kilku przedstawień typu portretowego:

• przedstawienia olejnego głowy księcia, pomieszczonego w księdze wizerunków księcia Filipa II (fol. 10; obecnie uznawanej za zaginioną)
• studium portretowego księcia Filipa I Lucasa Cranacha Starszego z ok. 1541,
• portretu księcia Filipa I Lucasa Cranacha Młodszego z 1541,
• wizerunku z gobelinu, tzw. opony Croya, powstałego w 1554,
• portret olejny z kolekcji portretów Wilhelma IV, księcia Hesji,
• portret z galerii książąt pomorskich z ratusza w Anklam z 1. połowy XVI wieku (obecnie uznawany za zaginiony),
• portret z galerii książąt pomorskich z ratusza w Stralsundzie (obecnie uznawany za zaginiony),
• portret Filipa I, będący kopią zaginionego w wyniku II wojny światowej oryginału z 1. połowy XVII wieku, jednego z portretów w galerii książąt pomorskich z ratusza w Anklam, należący przed II wojną światową do kolekcji Bismarck-Ostenów (Sammlung Schloß Plathe),
• wyobrażenie Filipa I i żony Marii na tłoczeniu skórzanej oprawy jednej z pozycji księgozbioru ze zbiorów Bismarck-Ostenów (Sammlung Schloß Plathe),
• portretu z prywatnej kolekcji w Kassel.

Nie zachował się portret księcia pędzla Antona de Widy, przedstawienie będące pierwowzorem wizerunku z opony Croya.

Bibliografia

• Hellmut Hannes, Bildnisse der pommerschen Herzöge, [w:] Die Herzöge von Pommern. Zeugnisse der Herrschaft des Greifenhauses, red. Norbert Buske, Joachim Krüger, Ralf-Gunnar Werlich, Wien–Köln–Weimar 2012 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern. Reihe V: Forschungen zur pommerschen Geschichte 45), s. 11-28.
• Hellmut Hannes, Bildnisse der pommerschen Herzoginnen, [w:] Die Herzöge von Pommern. Zeugnisse der Herrschaft des Greifenhauses, red. Norbert Buske, Joachim Krüger, Ralf-Gunnar Werlich, Wien–Köln–Weimar 2012 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern. Reihe V: Forschungen zur pommerschen Geschichte 45), s. 29-48.
• Edward Rymar, Rodowód książąt pomorskich, wyd. II, Szczecin 2005.
• Roderich Schmidt, Bildnisse pommerscher Herzöge des 15. bis 17. Jahrhundert, [w:] Roderich Schmidt, Das historische Pommern. Personen — Orte — Ereignisse, Wien–Köln–Weimar 2009 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern. Reihe V: Forschungen zur pommerschen Geschichte 41), s. 179-225.

---

Do poszerzenia:

• Hellmuth Bethe, Die Kunst am Hofe der pommerschen Herzöge, Berlin 1937.
• Norbert Buske, Reformation in Pommern — das angezündete Licht der Gnade, [w:] Land am Meer. Pommern im Spiegel seiner Geschichte. Roderich Schmidt zum 70. Geburtstag, red. Werner Buchholz, Günter Mangelsdorf, Köln–Weimar–Wien 1995 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern. Reihe V: Forschungen zur pommerschen Geschichte 29), s. 361-374.
• Hellmut Hannes, Der Croyteppich — Entstehung, Geschichte und Sinngehalt, „Baltische Studien” NF 70, 1984, s. 45-80.
• Hellmuth Heyden, Zur Geschichte der Reformation in Pommern, insbes. politische Motive bei ihrer Einführung, [w:] Hellmuth Heyden, Neue Aufsätze zur Kirchengeschichte Pommerns, Köln–Graz 1965 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern. Reihe V: Forschungen zur pommerschen Geschichte 12), s. 1-34.
• Hans-Günter Leder, Norbert Buske, Reform und Ordnung aus dem Wort. Johannes Bugenhagen und die Reformation im Herzogtum Pommern, Berlin 1985.
• Roderich Schmidt, Pommern, [w:] Die Territorien des Reiches im Zeitalter der Reformation und Konfessionalisierung. Land und Konfession 1500-1650, red. Anton Schindling, Walter Ziegler, t. 2, wyd. 3, Münster 1993, s. 182-205.
• Roderich Schmidt, Pommern und Sachsen in der Zeit der Reformation, „Baltische Studien” NF 46, 1959, s. 57-78.